Афган жолла бла

Ол къыйын эмда къоркъуулу жыллада Афганистаннга жиберилгенледен бири Зумакъулланы Мустафаны жашы Борис болгъанды. Ол ары КПСС-ни Къабарты-Малкъар обкомуну секретарыны къуллугъунда ишлеп тургъанлай, КПСС- ни Ара Комитетини бла СССР-ни Правительствосуну оноуу бла барып,  1985-1986 жыллада анда тургъанды. Бюгюн биз аны ол къазауатны юсюнден бир-бир эсгериулерин басмалайбыз.  

…Мени ишчи жерим Кабулда болгъанлыкъгъа, манга тюрлю-тюрлю провинциялада, шахарлада, уездледе бла кишлаклада кёп болургъа тюшгенди. Асламысында биз афган самолетлада, вертолетлада учханбыз, провинцияны кесинде уа машиналада бизни ашыра айланнган къалауурланы къаууму бла бирге жюрюгенбиз.

… Ёлюм дайым да къатынгда болгъанын, сени да аямазлыгъын къуру да сезип туруу бизни  сагъайып жашаргъа, хар атламны оюмлап этерге, тёгерекде халдан хыйсап этерге юйретген эди. Алгъын терк «къабынып къалгъан», тёзюмсюз, бирде огъурсуз окъуна оноучула Афганистанда жумушакъ, къайгъырыу, адежли болуп къала эдиле. Ол жаны бла бизге Совет Союзну Афганистанда посолу Ф. А. Табеев, кенгешчилени аппаратыны таматалары В. Г. Ломоносов, Н. Т. Коняев бла В. П. Поляничко юлгю кёргюзтгендиле. Биз да аланы айтырыкъларын къарамларындан окъуна билип къоюучу эдик.

Анда бир шуёх юйюрча жашагъаныбызны белгилерге сюеме. Арабызда оруслула, украинлыла, къазахлыла, гюржюле, азер¬байджанлыла, эрменлиле, таджиклиле,  узбеклиле, тюркменлиле, къыргъызлыла, ингушлула, черкеслиле да болгъандыла, алай миллет бла байламлы къаугъала бир кере да чыкъмагъандыла. Аскер бёлюмледе, бизни Афганистанда жумушларыбызны жалчытхан структуралада да хал тюз ма алай эди.

Афганистанда бизни,кенгешчилени, араларында  къуралгъан тёрелени юслеринден да билдирирге сюеме. Провинциялагъа командировкалагъа кетгенлени шуёхлары, бир отоуда тургъан нёгерлери ашыргъандыла. Къайтханда да, Кабулну аэропортунда тюбешиу къуралмай къалмагъанды. Келигиз, жыйылыгъыз деп, кишиге бир заманда да айтылмагъанды, хар ким да кеси билип, жыйылып къалгъанды. Сора къууанырча болсакъ, алгъыш аякъла кётюргенбиз, сюйген жырларыбызны, «афганлыланы» жырларын жырлагъанбыз. Къысхасы, битеу акъылыбыз кетгеннге бла къайтханнга бурулуп эди.

Дагъыда бир тёре – провинциягъа кетерни аллында жууукълагъа письмола  жазгъанбыз. Гельмендге биринчи ко¬мандировкама барырымы аллында мен эки письмо жазама. Бири анам Мариямгъа эди. Анда кече жукъламай, кюндюз тынчаймай, жаш башын къарт этип, бизни къыйналып  ёсдюрген анама жюрек ыразылыгъымы билдиргенме. Амалсыз кюнлеринде бла сагъатларында окъуна, анга, алыкъа жаш тиширыугъа, сабийлеринги сагъышын эт да, баш иенги терсле, андан айырылыр деп тохтагъанларында да, ол аны сатмагъанды. Алай бла башын энишге этмей, кишини аллында тобукъланмай,  атабызны намысын да сакълагъанды, бизни да аягъы юсюбюзге салгъанды. Аны игилигинден биз  бюгюнлюкде да кесибизни насыплыгъа санайбыз.

Сёз сёзню айтдырады дегенлей, 1991 жылда августда болгъан къаугъаладан  сора, къара-къатышлыкъны хайырланып, мени, къуллукъчу нёгерлерими да аманларгъа, республикабызны ГКЧП-ни арбасына тагъаргъа кюрешгенле да чыкъгъан эдиле. Ма ол заманда эсиме Афганистан бла анам тюшдюле да, кеси кесиме былай айтдым: «Угъай, намысым бла ойнаргъа кишиге къоярыкъ тюйюлме, манга жууукъ болгъан, мен неден да багъалы кёрген затларымы  бир заманда да сатмам, бютюнда кесиме тап тюшюрюр ючюн».

…Экинчи письмо юй бийчем  Неллиге эди. Письмоланы жаланда бир ачыулу кезиуде – самолёт чачылса, душман окъдан ёлген болса – жибериучюлерин эсге алып, мен сабийлериме да насийхат этген эдим.  

Ол письмоланы столда къоюп кетдим. Эрттенликде 8.30 сагъатда  Кабулну аэропортуна келдик. Анда ишлегенле  Гельмендде  жел къаты уруп,  учуу арт болжалгъа салынады, дегендиле. Артха къайтханымда, стол юсюнде эки письмо да тура эдиле. Нек жазгъан болур эдим деп, сокъуранама. Жыртып атаргъа да бир болама,  эталмайма алай да….

Ыйых кюн биягъы аэропортха келебиз. Политбюрогъа кирген М. С. Зерайны самолёту турады. Мен аны бла учаргъа керекме. Алай тёгерекде бир къаугъа барды. Соруп билдим: биз келирден 10 минут алгъа ДРА-ны башчыларындан бирини самолёту кётюрюллюк майдандан узакъ бармай ким эсе да кейс къоюп кетгенди да, ол биз самолёт тургъан жерге кирген кезиуде чачдырылгъанды. Алайда 8 адам ёлгенди,  21 жаралы болгъанды. Болсада биз ол кюн учмай къалмагъанбыз, башындан къарагъаныбызда, аэропортда тютюн бла букъу алыкъа чёкмеген эдиле.

 … Кундузгъа бла Багланнга баргъанымы юсюнден да айтыргъа сюеме.  Кундузгъа афган самолётда НДПА-ны Ак-сыны къуллукъчулары Бахоп, Сангин, Пай-Каргар эмда ДРА-ны бийик билим бериу министри Гиляси бла келебиз. Кюндюз сагъат юч болгъанды. Баглан провинцияны Пулихумри шахарына жетерге керекбиз. Нек дегенде эрттенликде актив боллукъду, анга кечигирге жарарыкъ тюйюлдю. Афганлы лётчикле уа 13—15 сагъатдан сора кёкге кётюрюлмегендиле, аны къоркъуулугъа санап. Алай бир мадар этмей жарарыкъ тюйюлдю. Кундузда  совет авиачасть узакъ болмагъанын билип, мен бизни лётчикледен болушлукъ изледим.

Авиация полкгъа кирип барама. Штабда къалауурлукъ этген майор, мен не ючюн келгеними билгенде, таматасына ашырады мени. Ол а: «Кундузну бла Багланны араларында сермешле бара турадыла. 15—20 минутдан верто¬лётла къайтырыкъдыла, ол заманда сизге болушургъа да болурбуз»,-дейди. Керти окъуна, штабны таматасы бизге юч  вертолётну бердиртеди. Аладан бири бизни кёкде ашырып барыргъа керек эди. Ол а мени сагъайтхан да этгенди, ыразылыкъ да туудургъанды.

Аскер вертолётла тарны ичи бла бир-бири башларында учхандыла, бирде энишге тигелей, бирде ёрге кётюрюле. Ючюнчюсю уа башхаланы кеси бла жаба эди, бизни палахдан къоруулай. Ма алай жашагъандыла эмда учхандыла аскер лётчикле, кюн сайын да жанларына къоркъуу тюшюп. Алагъа жюрек ыразылыгъым энтта да кетмегенди. Ала мени ючюн учхандыла да. Бек башы уа – биз провинцияны власть органларыны активине кечикмей жетгенбиз...

 

Поделиться: