Артда башха дунияда тюбеширча

– Мен кёп зат сынагъанма, – дейди ушакъ нёгерим, – айырылыуну ачыуун да, жууукъ адамларым сатханларын да. Алай а барындан да бек мени сюймеклик къыйнагъанды.  Юйдегиси болгъан адамгъа сюймеклик… Алда келген эсе да, кетмегенди бир заманда да.

Аны ариу бетине къарай, сейир этеме, адамгъа жан кирип, жашау ал башланнган замандан бюгюннге дери къадарны кёп терс сайлаулары болгъанына. Ариужаннга уа жаным айруйду, ол алай сюйгенине бла болмазлыкъ жазыуну жиляуун этгенине. Ол себепден мен анга айып салмайма. Нек десенг, болгъан насыпны тас этгенден эсе, ол бир заманда да жюрегинги жылытмазын ангылагъан ачы сунама.

 Ариужаннга да, ол башханы сюйгенин биле, баш иесин сакълап, мудах терезесинден кёзюн алмай, аны аллына къарап тургъан тиширыугъа да ауруйду жаным. Ол атмагъанды юйюрюн, атарыкъ да тюйюл эди. Алай эт деп, Ариужан да айтмагъанды. Экисини да жюреклери уа такъыйкъала бла сыннгандыла, накъут-налмасла болуп тёгюлгендиле аланы кёрмей баргъанланы аякъ тюплерине. Сюймезлик адамынгы сюйген алай къыйынды. Къадарны кюлдюртесе, не кеч тюбеп, неда бир бек сюйюп. Андан уллу насыпсызлыкъ къайда?

– Къарангыда жатама солуусуз, – дейди андан ары Ариужан. – Жукъу къачхан кечеле бир да узундула. Кёп сагъыш этеме, кесими, аны юсюнден да. Жарыкъ да боладыла сагъышларым, алай… асламысында чарсдадыла.

Бир элчиле эдиле ала. Ариужан бла Аслангерий. Сабийликден таныгъанла бир бирни. Ала бирге жашау ётдюрлюклерине киши ишекли болмагъанды жаш заманларында. Ол аскерге кетгенлей, нёгер къызы болмагъан хапар жазып, анга ачыугъа келтирген эди башха тиширыуну узакъ жерден. Аны эшитгенде, дуу деп жаннган эдиле Ариужанны жюреги, бети да. Бир къауум жыл тюбемей тургъандыла ала андан сора.

Артда тюбегендиле. Бирге окъугъан къызла  бла жашла жыйылгъанда, сау он жыл озуп айырылгъанларына. Ол заманнга Аслангерий  юч сабийни атасы эди.

Ол кюн кёп хапар айтхандыла ала бирге. Альплагерьде къалгъандыла эдиле ол кече, элден ёрге чыгъып. Арбазда ушакъ эте олтургъанларында, эслеп тургъанды Ариужан бир ненча кере юйню экинчи къатысында балконнга чыгъып, ала таба тынгысыз къарагъан юй бичесин Аслангерийни.

– Бар, сакълап турады.

Эшитмегенча этип:

– Эсингдемиди… – деп, андан ары элте эди эсгериуле жолунда Аслангерий.

Танг къалай атханын эслемегендиле ала. Ол кюн юй адамы къаугъа этмегенине уа ыразыды. Ала шахарда жашайдыла да, экинчи кюн кетген эдиле, сабийлерине ашыгъып.

Ариужанны кёпле тилегендиле, унамагъанды барыргъа. Жюрегине хор этерге сюймегенди. Атасы, анасы да кюрешгендиле, бизни артха къарата турма, кетгенибизде деп. Алай унаталмагъандыла.

Эрттенлигинде ишге кетеди больницагъа, ингиринде юйге къайтады. Эринмесе, къоншуладан адам кирсе деп, аш этеди, кёлю бармаса уа, чайын уртлап, шош юйюнде тёшегине жатады.

Элде доктор болсанг, кече, кюн деп жокъду – не заманда да келедиле сени излей. Ариужан ол халгъа юйреннгенди. Эллиле да хурмет этедиле. Не десенг да, аллай, кёзюнге къарап, сени не къыйнагъанын айтып къойгъан врач азды бусагъатда.

Болсада, атасы, аны ызындан анасы кетгенде уа, жангызлыгъын ангылагъан эди Ариужан. Андан къыйын зат болмагъанын да. Атасы ишлеген юйню хар бир чюйю багъалыдыла анга. Шахаргъа кетсе, жашауу кёп да тынч боллугъун ангылайды. Биргесине окъугъан нёгерлери бирер жерге илиннгендиле. Чакъыргъан да этедиле, алай кёлю бармайды, арбазын къоюп кетерге. Бир жумуш бла шахаргъа барса уа, артха кетерге ашыгъады, насыбы, арбазына киралмай, къабакъ жанында сакълап тургъан кибик.

Къоншу къызчыкъ чакъыргъанына чыгъып, Хабийни жюрегине тынгылап, аны ургъанын бир кесек селейтип киргенди юйге бюгече да. Жукъусу болмай,  терезе жабыуну бир жанына этип, къарайды алыкъа танг жокъламагъан тийреге. Къышды да, ол жарымай турса да, акъды дуния. Арбазда атасы салгъан назы сюеледи, кёк бутакъларын ариу жайып, гитче къызчыкъ жангы жыйрыгъына къууаннганча.

Узакъда уа, сууну ары жанында, чегет бетде къара агъач къаралады. Жалан бутакълы терекле бирге къысылыргъа кюрешгенча кёрюнеди да, Ариужан:«Ала да ангылайдыла жангызлыкъны къыйынлыгъын», – деп, ол оюмгъа тюшюнеди.

Келе тургъан эди больницагъа анда-мында. Хар келгени – байрамча. Ахыр жол а, ойнаргъа, кюлюрге кюрешсе да, жаратмагъанды аны халын Ариужан.

– Къой, къой, Ариужан. Къыйнагъан жерим жокъду, санга тансыкъдан сора… Сабийлеми? Ала да ёсгендиле.

Хау, ёсген эдиле сабийлери. Экиси – ара шахарда, бири – тыш къыралда. Кеслеридиле ала.  

«Заман бара-баргъаны сайын биз бир бирибизден узакъ бола барабыз. Динибиз – башха, тилибиз – башха, жашаугъа къарамыбыз да - алай. Къалай да келишип жашагъанбыз? Аны ары тартады, мени – бери», – деп сагъыш этеди ол, алай къызгъа аны туура этмейди.

– Элимде жашаргъа сюеме. Атамы, анамы къатларында жатарча артда, ууахтым келсе.

– Тёбенги къайгъысын алдан этгенлей, бош ашыгъаса ары.

– Ары угъай, санга ашыгъама. Билесе.

– Къой, ол тюзетиллик иш тюйюлдю…

Аны юсюнден кёп сагъыш этип, бир оюмгъа келгенди Ариужан: киши да тюйюлдю терс – битеу тиширыула бирге ушайдыла, аланы къайсысы да сюймеклик, насып, жанларында аланы къорууларча эр киши болса сюеди, аны излейди. Аны айтайым деди да, айталмады.

Ахыр кере кёргенин акъылындан алгъа жюреги сезип, Аслангерийни къара кёзлерине кёпге дери къарады Ариужан. Андан тансыгъын алып къояргъа сюйгенча. Тынгылап турдула. Шошлукъдан иги ёмюрлюк сюймекликни юсюнден ким айталлыкъды?

Кете туруб а:

– Мени эсгерсенг,  Бетховенни «Ай сонатасына» тынгылай тур, – деп, жашауунда биринчи кере къучакълагъан эди Ариужанны Аслангерий.

Ол да тюртмегенди, ол айырылыу болгъанын экиси да ангылагъандыла.  Хау, айырылыу эди ол. Экисин да бирча къыйнагъан жарсыу. Артда башха дунияда тюбеширча.

Ала бирге тюйюл эдиле. Сабий заманда болгъандыла бирге, къоншу жашчыкъ, чачындан тартып, къачханда, Ариужан ызындан жетип, портфели бла аны аркъасына ургъанда. Жаш заманларында болгъандыла бирге – кинодан чыгъып, жашла, къызла бирем-бирем юйлерине жете, кеслери къалгъанда. Жаш чалыны ары жанында, къыз да бери жанында сюелгенде. Бири да айтмагъанды сюеме деп.  Шошлукъ айта эди аны юсюнден. Ол ёмюрлюк айырылыу болмагъанча, жоллары энди башха жары тартханча, алай жарсыйды Ариужан. 

Аслангерий сюйген макъамгъа энди терк-терк тынгалаучуду ол, аны юсюнден сагъыш эте. Шошлукъдан сора жаланда музыка айталады ала сынагъанча терен сезимлени юслеринден. Ол анга тюшюннгенди. Аны эшитсе, кеси жангыз тюйюлдю сора. Къайдан эсе да, кёкню жети къатысынданмы, жерни жети къатысынданмы келеди, бир жылыу келип, жюрегин толтурады.

Ол Аслангерий бламы айырылгъанды, ёмюрлюк умуту бламы айырылгъанды, аны ким билсин, алай аланы экисини да – умутну бла Аслангерийни – дунияда болмагъанларына  юйреннген къыйынды бек къыйынды.

«Башханы сюеме», – деб а айтмагъанды бир заманда, – дейди ол, кеси кесине, къадарына ыразы бола. – Алай айтса, жюрегим къатып, жарсырыкъ да тюйюл эдим…»

«Ай макъамы» согъулуп бошаса уа, сюйгени бла жашамай, ёмюрюн былай магъанасыз ашыргъанына жарсып, олтурады мудах Ариужан къарангыда, чыракъ жандырмай.