Мен къайын анамы сюеме

Мен къайын анамы танымайма, алай аны бек сюеме. Жетген къыз болгъанымда, эрге барыр къайгъы этгинчи окъуна, башыма игисагъан бир иги къайын анам болса эди деген акъыл келген эди. Алай мени къадар тюбешдирген адамымы, баш иеми, анасы жокъ эди.

…Эри, жаш тиширыучукъгъа терилип, аны къоюп кетгенден сора Маржан жашын кеси жангызлай ёсдюргенди. Аланы тау эллеринде бу гитче юйюрге уллу хурмет этилгенди. Жаш гитчелигинден окъуна кесин эр кишича жюрютюрге кюрешгенди,къылыгъы,сыфаты бла да юлгюлю болгъан анасына болушханды. Ана уа жашы окъуулу болса сюйгенди. Ол школну бошагъанда, «темир жолчу начальниклени» хазырлагъан институтха бар деп да, ол юйретген эди. Валера аны айтханын этген эди.

Анасына, къартайгъан къоншусуна, тёгерекде сабий-балийге сакъ болургъа юйреннген Валера Ростовда окъугъанында да, тенглерине болушургъа, таянчакълыкъ этерге итиниую бла айырмалы болгъанды.

Кёп да бармай аны студентлени советини председателине айырадыла. Ол иги окъугъаны бла, ариу къылыгъы бла да анасын къууандыргъанлай тургъанды. Аны адежлигин, иш кёллюлюгюн  да Ростовну ол практикасын бардыргъан депосунда да эслегендиле. Аны себепли Валера дипломун алгъанында, анга «Сюйсенг кафедрада къал да, аспирантурада окъу, сюйсенг а депода участканы таматасы болуп ишле» дегенлеринде, ол экинчисин сайлагъанды.  Мында анга ишлене тургъан бешкъатлы юйде фатар берирге да айтхан эдиле. Тюненеги студентге бир къауум адамгъа башчылыкъ этген тынч болмагъанды. Бу иши андан бютюн уллу жууаплылыкъны излегенди. Аны уа кёпле сюймейдиле. Алай коллективинде низам салыуну къолгъа къаты алгъан жаш башчы, анасы айтыучулай, хар зат да тап боллугъуна ийнаннганды. Болгъан да этгенди. Ишчиле, инженер-техник къуллукъчула бла да ол жарашып ишлегенди.

Фатар бергенлеринде уа, Валера ичине керекли затланы да алып, олсагъат анасына баргъанды. Аны кёргенинде уа, арт жарым жылны ичинде анасы бек аман болгъанына сейир этгенди.Студент заманында Валера, сессиясын алгъаракъдан окъуна берип, юйюне терк-терк келе тургъанды. Ишлеп башлагъанлы уа алай этерге онг болмай къалгъанды.

Маржан, жилямсырап, эли, таулары бла саламлашып, жашы бла тебиреди. Ол келгени бла Ростовдагъы фатарлары биле-биле тюрленнгенди. Терезелеге бла столлагъа ариу жабыула салыннгандыла. Жашы жатхан диванны аллына уа Маржан кеси узун къыш кечеле бла ургъан кийизни жайгъанды. Асыры кёп гюл ёсдюргенден а, адамла тохтап, аланы экинчи этажда балконларына къарамай кетмегендиле. Ингирликде уа гюллени ариу ийислери таулада кечелени эсге тюшюре эдиле. Маржанны бахчагъа термилгени кёрюнюп тура эди. Жашагъан элинде бахчасына бир кесек жерчик къошар ючюн ол не къадар таш ташыгъанды. Анда ёсдюрген кёгетледен бла жемишледен къышха дуния бла бир зат хазырлап, Валераны общежитине ийгенлей туруучу эди. Шёндю да жашыны алагъа къонакъгъа келиучю тенглерин татыулу ашарыкъла бла сыйларгъа бек сюеди.

Алай Валера энди юйге келсе, анасын тёшекде жатып тургъанын терк-терк кёреди. Ол а, жашын кёргенлей: «Жукъум келди да, андан тыяннганма. Хайда, къолларынгы жуу да, столгъа олтур, азыгъым хазырды», - деп, печь къатына ашыгъа эди.Анасы келгенли Валера столовагъа бармайды. Эрттенликде эртте турургъа юйреннген Маржан жашына азыкъ хазырлап береди. Аны биргесине ишлегенле: «Алан, азыкъ хуржунчугъуна ауурдан-ауур бола барады да», - деп кюлюучюдюле, сора ахырында: «Ананг бла насыбынг тутханды», - деучюдюле.

Анасы амандан аман бола баргъанын кёрген Валера: «Кел, больницагъа элтейим», - деп къаты бола эди. Ол а: «Къойчу, бир затым да аурутмайды, къартлыкъ хорлап барады ансы»,- деп къоюучу эди. Бир жол а Валера юйге келгенде, анасын отоуда кёрмейди да, аш юйде болур деп, чакъырады. Киши сёлешмейди. Ол тынгысыз болуп, ваннаны эшигин тыншчыкъ ачады да, анасын полда бир тапсызла жатып кёреди.Терк окъуна аны кётюрюп, залгъа элтеди. Анасыны халаты мылы нек болгъанын алгъа ангыламайды. Артха къарап, къан ызны кёргенинде уа, жашны жюреги терк-терк урду. Ол къоншуларына чапды, алада звонок болгъанын да унутуп, эшиклерин къаты къакъды…

Терк болушлукъ берген машина будуман этдирип бара эди. Алай Валерагъа уа ол тынч баргъанча кёрюнеди. Ол: «Кёзлерин ачса эди»,- деп, анасына къарагъанлай турады. Алай аны саз бети тюрленмейди.

  Реанимация бёлюмню эшиклери жашны аллында жабылдыла. Жарлы жаныуарча, ол тар коридорда кесин ары-бери атады, бир ауукъ заманчыкъгъа бети къарт болуп къалгъанча кёрюнеди. Бир кесекден врач, чыгъып: «Быллай бир къайгъырмагъыз,анагъыз эсине келирча этгенбиз. Къаны кёп кетгенди.Гинекологну чагъыргъанбыз»,- деп жапсарыргъа кюрешеди.

Маржанны ракдан ауругъаны ачыкъланнганды. Врачла аны аягъы юсюне салыр ючюн бар амалларында аямагъандыла. Операциядан сора Маржан тёшекден тура башлагъанды, ышаргъаны бла, юйге кетерге ашыкъгъаны бла да жашын къууандыра эди. Больницадан чыгъарны аллында уа врачны айтханы Валераны борбайларын къыркъгъанча этди.

«Ананга жашаргъа бир айдан кёп къалмагъанды», - деген эди ол анга.

 Алай эки ай озду. Жаш Маржанны къатында къуруда адам турур ючюн ачха берип бир тиширыуну тутады. Кеси уа анамы къууандырайым деп, анга алмагъаны къалмайды. Тюрлю-тюрлю жемишледен бла кёгетледен сумканы толтуруп келтириучю эди. Ким къаллай дарманны айтса, багъады деп къарамай, тапмай къоймагъанды. Алай бла бир затда болушмай эди къыйын ауруу тозуратхан Маржаннга. Бир эрттенликде уа жашыны ойнап: «Тур, терк тур, жеринги да жый!»- деп лакъырда этгенине анасы жуууап къайтармайды.

Анасын къабырлагъа къалай элтгенлери, аны къалай асырагъанлары Валераны эсинде тюйюлдюле. Ол кюнледе аны башы туманча эди. Кёзюн ачхан а, кеси айтханнга кёре, бизни тюбешиуюбюз болгъанды. Мен ЗАГС-да ишлегеним себепли анасыны ёлгенини юсюнден къагъытланы манга жарашдырыргъа тюшгенди. Жашны мудахлыгъын кёрюп, мен аны жапсарлыкъ сёзле излерге кюрешгенме, Аллаха шукур болсун де, ананг жыл саны келгинчи жашагъанды, мени атам, анам а мен биринчи классха барыргъа тебиреп тургъанымлай ёлгендиле дегенимде, Валера бир такъыйкъагъа кеси сагъышларын унутханча кёрюндю. Манга жарсыулу къарады.

Артда уа мен бу ариу кавказлыгъа троллейбусда тюбеп къалама. Ол, мени кёргенлей, танып къойгъанды. Биз бир бирге бир-эки сёз айтдыкъ да, мен ЗАГС-ны къатында тюшюп кетдим. Артха къарап, Валера ызымдан къарап тургъанын кёрюп, анга къолуму булгъадым.

  Ингирликде уа ол мени ишими къатында сакълап тура эди. Ма алай бир бирге тюбей, ашыра, бир ауукъ заман озду. Валера: «Мен энди сенсиз болалмайма…»,- дегенинде манга бек хычыуун кёрюндю. Ма алай бла бир юйюрлю болуп, жашап башладыкъ.Валераны юйюнде хар зат да аны анасын эсге тюшюрте эди. Уллу сураты къабыргъада тагъылып тургъаны ючюн угъай, аны къолу жетмей юйде бир зат этилмегени себепли. Ёмюрю элде кетген тиширыу юйде тизгинни былай уста къалай бла жыялгъан болур, деп сейирсине эдим. Хар зат кеси жеринде эди, тазадан а тилинг бла окъуна жала. Тюплери жыйырылгъан ариу терезе жабыула, столда, тумбочкада да машина бла оюла салынган салфеткала, терезе тюплеринде тюрлю-тюрлю гюлле жюрек ырахатлыкъ бере эдиле. Аш юй артыкъда жарашдырылып эди. Биринчи кюнде окъуна баш иеме аш этгенимде, битеу керекли адырланы кесим салгъан кибик, олсагъат тапханма. Къайын анамы уллу орус шахарда фатарны кавказдача жасаргъа кюрешгени сейир этдиреди. Полгъа кийизле жайылып, къабыргъалада накъыш салынган къанжал табакъла. Кюйюз юсюнде Валераны аппасыны къамасы тагъылып, столда уа къошун орун салынып эдиле. Къумгъан да тийишли жеринде тура эди.

  Не затха да узалайым, андан анабызны жылыуу ура эди.  Тёшекге жатсанг, башынг аны къуу жастыкъларына батылады. Кюз артында юйде сууукъ болгъанда уа, Валера Маржанны кюбюрчюгюн чыгъарып келгенди. Ол ары эшилген жылы кийимлени салыучу эди. Мени сюйгеним андан жюнден эшилген женгсиз огъары жанны чыгъарып мени юсюме атханда, ичиме олсагъат жылыу кирип, ким эсе да жумушакъ къоллары бла къучакълагъан этгенча кёрюндю. Кесине да Валера эчки пух къошулгъан  кёк женгсиз огъары жанны бла уюкълача къалын чындайланы чыгъарды. Кюбюрге экинчи узалгъанда уа, ышарып: «Бери къарачы, анам мени юй бийчем гитчеаякъ боллугъун билген этгенча эди»,-деп, манга акъ жюнден эшилген узунбашлы чындайланы узатды. Мен аланы олсагъат кийдим да: «Жаннетге тюшген кибикме»,- дедим. Кюбюрде дагъыда бир къагъыт чулгъам бар эди. Ачып къарасакъ, ариу акъ жаулукъ. Ол мени юсюмю саулай жабып къоя эди. Мен аны инбашларыма салып, кюзгюню аллында ары бла бери бурулама. «Жаннетде жатсынг ананг, алтын къоллары бар кёре эдим аны. Эшитемисе, Валера»,- дейме. Ол а тынгылайды. Артха бурулуп къарасам, кёзлери мылы болуп, шош олтуруп турады. «Къарачы былагъа…»,- дейди тунакы ауазы бла. Кюбюрню тюбюне къарасам, анда уа кёксюл эм къызгъылдым сабий огъары жанчыкъла, кёнчекчикле, бёркчюкле, бир гитче чарыкъчыкъла, чындайчыкъла, къол къапчыкъла да бир бири юслерине тапчыкъ салынып тура эдиле.

«Анам къачан эшген болур быланы. Эштада, таулада тургъаныбызда окъуна жазыкъ туудукъларына термилип ёлгенди…» Валераны эки жаягъы бла да жилямукъла тёгюлюп бара эдиле. Мен аны къатына олтуруп эртте анама этиучюлей, башымы инбашына салдым. Жумушакъ сабий быстырчыкъланы къолубузда уууп, алайда кёп олтурдукъ. Мен къайын анамы суратына къарадым да, уллу ариу кёзле манга бир сюйдюмлю къарап тургъанча кёрюндю. «Кел, тамбла тюш заманыбызда такси бла анабызны къабырына барып келейик»,- дейме.

Айтханыбызча этдик. Валера анасы тилегенча анга муслийман сын таш салгъан эди. Мен къабырны аллында олтуруп, къолум бла сылап, розала салдым. «Ай жарлы аначыгъыбыз, нек ёлюп кетдинг былай эртте. Бизни бла жашап турсанг эди.Мен санга бек сакъ болур эдим. Ол ауругъан къолларынга дарман жагъып, къоюнумда жылытыр эдим», деген сёзле жюрегимден келгенча чыкъдыла. Алай шыбырдай тургъанымлай, гюллени къабырны юсюне табыракъ салайым деп, къолуму узатханымлай, къарынымы ичин бир зат ургъанча болду. Мен Валерагъа жарыкъ къарадым да: «Къызчыкъ болса, кел, Маржан атайыкъ»,- дедим. Ол а жууап берирни орнуна мени къучакълады.