Малкъарда ислам динни жайыугъа уллу къошумчулукъ этгенди

Билимлери, ийманлары бла атларын миллетге айтылгъан дин къуллукъчула халкъны эсинде ёмюрлеге къалгъандыла,  тёлюледен тёлюлеге сакъланадыла. Аллай адамларыбызны арасында  Гамаланы Локъманны, Кучукланы Ибрагимни, Эфендиланы Ибрагимни, Барасбийланы Салихни, Шауаланы Дауутну, Асанланы Локъманны, Акъбайланы Якубну  эм кёп башхаланы сагъыныргъа боллукъду.  Малкъарда бла Къарачайда межгитле ишлетиу, медиреселе къурау, ислам билимни жайыу бу сыйлы адамланы атлары бла байламлыды. 

Бюгюн а окъуучуларыбызны Чабдарланы Сюлеменни жашауу, дин къуллугъу, чыгъармачылыгъы, къадары бла шагъырей этерге сюебиз. Аны юсюнден а  Акъ-Суу элни иймамы Чабдарланы Арсен  айтханды:

- Сюлеменни исламны жайыуда ишлерини, жашаууну юслеринден тукъумда  кёп хапарла сакъланнгандыла. Белгили алимибиз Биттирланы Тамара  илму тинтиулеринде дин къуллукъчуларыбызны юслеринден билимни кенгертирге, кёп жангы шартланы ачыкъ этгенди, ол санда Сюлеменни юсюнден да. Аллах анга бу къыйыны ючюн ыразы болсун.

Чабдарлары  Холам ауузда Тотур элдендиле. Битеу халкъ бла бирге  тукъумгъа да кёп сынаулагъа тёзерге тюшгенди, ол санда революциядан сора 30-чу 40-чы жыллада репрессиялагъа, артда битеу миллетни зор бла кёчюрюуге. Бу бушуулу ишле миллетни жашауун, тарыхын тюрлендиргендиле. Бюгюнлюкде уа Тотур элге адам да къайтмай, юйле мурдоруна дери бузулуп, от жагъалары  суууп къалгъандыла.

Сюлемен хажи 1851 жылда Холамда туугъанды. Айтыулагъа кёре, ол ислам жаны бла биринчи билимни Кучукланы (Моллаланы) Ибрагим хажиден юйреннгенди.  Ол Холамда жашчыкъланы арап тилге, Къуранны окъуугъа юйрете, исламны халкъда сингдириуге уллу къошумчулукъ этгенди. Сюлемен да биринчи устазына сюймекликни, хурметни жашаууну ахыр кюнлерине дери сакълагъанды. 

Болсада билимге итиннген жаш тау элде жашау бла чекленип къалыргъа излемегенди. Ол биринчи кере Меккагъа хаж къылыргъа атланнгандан сора жашауу ахырда тюрленнгенди.  Бу  жолгъа чыкъгъанда, анга 30 жыл толгъанды.  

Бу  сыйлы жолоучулукъ Сюлеменни билимин айнытыугъа себеплик этгенди. Аны Каирде Аль-Азхар университетге кирирге насыбы тутханды. Бу вуз а бюгюнлюкде да ислам билим бериуде эм даражалылай къалгъанды, аны алимлерини фатыуала чыгъарыргъа эркинликлери окъуна барды. Сёзсюз, ол кезиуге Сюлеменни билими артыкъда уллу болгъанды.

Университетде окъуй, ол экинчи кере хажиликны къылады. Не сейир, узакъ тау элден жашха билимин андан ары Европада бардырыргъа онг болады. Айтыулагъа кёре, ол Сорбоннаны медицина факультетине киреди. Ол къалай болгъанды деп сорлукъла да болурла. Алай ол кезиуде Аль-Азхар фахмулу, билимли студентлерин Европагъа къошакъ билим алыргъа ашыргъанды. Чабдарланы тукъумда бюгюнлюкде да ол Францияда окъугъан кезиуде сатып алгъан медицина инструментле эм уллу байлыкъча сакъланадыла. Артда аны медицина жаны бла билими Малкъар ауузда, андан тышында да кёплени аягъы юсюне этерге болушханды.

Сюлемен жашауун медицина бла байлагъанды дерча тюйюлдю. Ол Малкъарны бла Къабартыны дин къуллукъчуларыны жыйылыуларында Нальчик шахар округну къадийине бир ненча кере сайланнганды.  

Белгилисича, Малкъарны эм уллу эллеринден бири Кёнделенди. Ол ислам  билим бериуню арасы болгъанды дерчады. 20-чы ёмюрню аллында бу элде тёрт межгит, медиресе да болгъандыла.  Айтыулагъа кёре, Сюлемен, дин къарындашы Энейланы Али эфендини къабырына зиярат этер мурат бла Кёнделеннге кёчеди. Энейланы Алийни юсюнден да энчи атыргъа тийишлиди. Аны билимине багъа бере, шыйыхха санагъандыла.  

Кёнделенни медиресесинде уа саулай Шимал Кавказдан дин келечиле окъугъандыла. Аны сохталарыны арасында Энейланы Магометни, Алийланы Умарны сагъыныргъа боллукъду. Сюлемен хажи бир кезиуде  медиресеге башчылыкъ этип тургъанды. 

Ислам харфлыкъ     кавказ халкъланы адабиятларын айнытыугъа себеплик этгенди дерчады. Кёп дин къуллукъчула арап харфла бла хайырланып, назмула жазгъандыла, ол санда Чабдарланы Сюлемен да.  Аны къол жазмалары жууукъларында бюгюн да сакъланадыла. 

Хажи исламны бла шериатны, тау  тёрелени бла исламны жорукъларыны бирчалыкъларыны бла башхалыкъларыны юслеринден кёп сагъыш этгенди. Бу оюмланы ол  назмуларында да ачыкълагъанды. Ала уа Аллахуталагъа баш урууну, аны бирлигини юслеринден сагъышладан толудула.  

Ол бу дуниягъа кесин алдатмагъанды, динни тазалыгъын сакълау жанлы болгъанды. Ол дуниясын 72 жылында (1927 жылда) алышханды. Аны жаназасына Малкъарны бла Къабартыны дин келечилери бла бирге Шимал Кавказны республикаларындан белгили ислам къуллукъчула сюелгенлери уа аны динни жайыуда къыйыны уллу болгъанына шагъатлыкъ этеди.