«Муратым пауэрлифтингде дунияда эм кючлюлени санына кириргеди»

Арт жыллада жаш адамла неден да бек спорт бла кюреширге итинедиле, дерге боллукъду. Аланы асламысы спортну кюч тюрлюлерин сайлайдыла, уллу жетишимле да болдурадыла. Хабаздан Тетууланы Жамалны жашы Камил да аллай уланларыбызны санынданды. 26-жыллыкъ жаш Россейни спортуну устасыды. Къабарты-Малкъар къырал эл мюлк университетин тауусханды, бусагъатда жарау этгенден тышында, бизнес бла да кюрешеди. Бюгюн ол бизни ушакъ нёгерибизди.

- Камил, бек алгъа, атангы-анангы, спорт бла кюрешип къалай башлагъанынгы юсюнден айтсанг эди.  

- Атам эгиз къарындашы Кемал бла «Кабардинка» ансамбль энди къуралгъан заманлада анда тепсегенди, анам да бек ариу тепсейди. Мен да, айхай да, аякъ бюге уа билеме. Студент заманымда эки жылны дзюдо бла кюрешгенме, «Спартак» стадионда жарау этгенме. Алай бу спортха асыры кеч келгеним себепли, эришиулеге къатышмагъанма. Кесим а пауэрлифтингни жаратама, жюрегим анга бегирек тартханды. Аны бла аскерде къуллукъ этгенимде 23 жылымда кюрешип башлагъанма. Анда спорт зал бар эди. Бош заманыбызда жарау этерге онгубуз болгъанды. Анда мени бла бир офицер эриширге кюреше эди. Мен да аны озаргъа сюйгенме. Аны ауурлугъу бир 100 килограмм болур эди, мен а - 67, алай болгъанлыкъгъа, хорлагъанма. Мен -140, ол а 137 килограммны кётюрген эди. Ол мени артха чын бермей окъуна ийген эди.

- Анда къуллукъ этген адамгъа къытдыргъанына чогъож болгъан болур эди. Алай, сен бу спортха асыры кеч келмегенмисе? Мен билгенликден, профессионал спортха сабийлени 7-9 жылларындан бередиле.

- Бу спорт бла 50 жылгъа дери кюреширге жарайды. Алай мында жарау эталырча къарыуун адам 25 жылындан алып башлайды. Ол пауэрлифтингни  энчилигиди – саны къатмагъан сабийге муну бла кюрешген къоркъуулуду. Гитчелени сюеклери алыкъа жумушакъдыла, уллу ауурлукъла уа жиклеге, аркъа сюекге бек амандыла, грыжалагъа келтирирге, сюеклени къынгыр этерге боладыла. Абаданлагъа уа быллай затладан сакъланырча упражненияланы къаууму барды, эм игиси турникде тагъылып, санланы, аркъа сюекни бир кесек создурургъады.

- Тутушууну, спортну тюйюш тюрлюлери бегирек жайылыпдыла, аны себепли аланы юслеринден кёбюрек билебиз. Пауэрлифтингни юсюнден толуракъ айтсанг эди.

-  Ол спортну олимпиада тюрлюлерине кирмейди, алай аны аслам адам сайлайдыла. Ол себепден халкъда жайылгъанына кёре, ол спортну бир башха тюрлюсюнден артха къалмайды. Аны кесин да Олимпиадагъа къошаргъа деп да турадыла. Пауэрлифтингге юч дисциплина киредиле: штанганы жатып тургъанлай кётюрюу, штанга бла чёгюп къобуу эм сюелип тургъанлай штанганы белинге дери кётюрюу. Мен штанганы жатып кётюрюуню сайлагъанма. Спортну бир тюрлюсюн алып, андан усталыгъынгы ёсдюре, жетишимлеринге къоша барсанг, бийик кёрюмдюле болдураллыкъса. Ахыр кере 82 килограм ауурлукъ категориягъа киргенде 181 килограммны алгъанма. 

- Эришиуле уа къалай къураладыла сора?

- Башха спортдача, упражненияланы этгенде, тёгерегингде судьяла олтурадыла. Алагъа салам бересе, сора баш судья къолу бла кёргюзтюп эришиуню башларгъа эркинлик береди. Турнирледе пауэрлифтингни бу юч тюрлюсюне барысына да бирча къатышыргъа керек тюйюлдю, хар ким да кеси сайлагъан биринде сынашыргъа эркинди. Башхача айтханда, ала хар бири энчи спортча барадыла, аланы хар биринден чемпион болургъа онг барды.

               Штанганы битеу да тёрт кере кётюрюрге эркинлик бериледи, аладан ючюсю зачётха киредиле, бири уа спортчуну кесини энчи зачётуна жазылады. Хар кереден ауурлукъну ёсдюре бараса. Турнирде спортну устасы деген ат бериле эсе, спортну устасына кандидат алгъан ауурлукъдан азны салыргъа жарамайды, мени ауурлукъ категориямда уа ол 135 килограммды.

- Ары дери уа спортну бир башха тюрлюсю бла кюрешгенмисе?

- Угъай, алай элде ёсгенме, анда уа ишлемей болмайса – чалгъы чалгъанынг, бахчада кюрешгенинг, башха жумушларынг къарыу жыяргъа иги себепликдиле. Спорт бла энчи жарау этмегенликге, кюч-къарыуум а болгъанды, жараулагъа хазыр эдим.

- Бир жанындан къарасанг, мында жангыз да билек кюч изленнгенча кёрюнеди.

- Угъай, адамны санлары иги бюгюлюрге керекдиле. Бек алгъа, ауурлукъ аякълагъа барады. Аладан белинге бла инбашларынга келе, къолларынга ётеди, штанганы артда ол кюч бла тюртесе.

- Камил, юйретген тренерлеринг а кимледиле?

- Биринчи кезиуледен окъуна кеси кесиме тренерме. Эрттеден кюрешген спортчулагъа къарай, аланы хар биринден ахшы юлгюле ала, программа жарашдыргъанма, алай бла юйреннгенме, акъырын-акъырын жарау эте тургъанма. Алай ол спортчуладан бирине ушаргъа итинеме деп айталмайма, кесими энчи жолум болса сюеме.

- Алай тренерсиз а къыйыныракъ болур, ол спортчугъа кёп жерледе болушады, билеклик этеди. Охо, эришиуледе сынамынг а къалайды?

- Аскерде эришиулеге элтмегендиле. Къайтханымдан сора барып башлагъанма турнирлеге. Биринчи эришиуюм Ростовда ётгенди - анда къытдыргъанма. Тренерим болмагъаны ючюн, техникам осалыракъ эди. Башхаладан кёбюрек ауурлукъну кётюргенликге, халатла жибергеними хатасындан алчы жерге чыгъалмагъанма. Алай ол мени юйрениулени бютюн къаты бардырыргъа андан да бек кёллендиргенди. Артха къайтханлай техника жаны бла айныуума эс бургъанма. Биринчи Вольный Ауулда «Крепыш» деген спорт залгъа жюрюгенме, анда спортну кюч тюрлюлери бла кюреширге тынгылы онгла къуралып эдиле, жарсыугъа, ол жабылгъанды. Андан сора тюрлю-тюрлю жерлеге бара тургъанма.

- Алай эсе да, спортну устасы болалгъан эсенг, баям, къаты кюрешгенсе. Биринчи майдалынгы къайда алгъанса?

- Андан сора Нальчикде эришиуге къатышханма, анда алгъа - 135, артда - 140, ахырында уа 152,5 килограммны алалгъанма. Бу кёрюмдюле бла экинчи жерге чыкъгъанма. Аны ызындан турнирде умутум спортну устасына нормативни толтуругъа эм андан ары эришиуню бардырмазгъа эди умутум – ол а 157,5 килограммды. Алай бу ауурлукъ манга къыйын кёрюнмейди, экинчи кереде 160 килограммны алама. Ол да тынч барады. Ючюнчю кереде 180 килограммны кётюргенде, учупму кетеди дегенча тынч болады. Тёртюнчю кере да базынама кесиме, алай 185 килограммны ортасына дери кётюреме, андан ары уа бардыралмайма, арыгъаным чырмагъанды. Дунияны чемпионатында да болгъанма, алай, чурумла чыгъып, анда тёртючню жерни алгъанма. Бу кёрюмдюме ахырысы бла да ыразы тюйюлме.

- Арт заманда спортчула жангы рекордла салырча, жетишимли болурча дарманла ичерге ёчдюле, дейдиле. Сен а анга къалай къарайса?

- Хар ауур спортда кёп спортчула дарманланы хайырланыучудула. Аланы ичерге эркин этилмейди. Болсада, эришиулеге бир ай къалгъандан сора аланы ичмей тохтасанг, ала къанда билинмей къаладыла. Алай а кючлерин тас этмейдиле. Адам бир-тюрлю ауурлукъну (кесине эм уллуну) алса да, кесекден аны чархы бу ауурлукъну кётюралмай башлайды. Аны ючюн бир-бирле, дарманла ичип, къарыуларын кёбейтедиле. Алай мен аланы ичмейме, аллай умутум да жокъду.

- Бу соруу бизни ушагъыбыздан бир жанына кетгенликге, сормай а болмайма. Алгъаракълада штанга бла кюрешген къызланы кёрген эдим. Ала сыфатлары бла эр кишилеге бек ушай эдиле. Сен а не дейсе къызла быллай спортну сайласала?

- Къызларыбызгъа быллай спорт керекди, деп айталмайма. Тиширыу ол тиширыуду, штанга уа энчи эр киши спортду. Ол къызланы сыфатларын бузгъаны бла къоймай, саулукъларына да аманды. Ала уллубилекле, уллубоюнла боладыла, субайлыкъларын, ариулукъларын тас этедиле.

- Камил, ушагъыбызны ахырында тёрели соруу:  алда къаллай муратларынг бардыла?

- Жаз башында Ставропольда Евразияны чемпионаты боллукъду да, анда спортну халкъла аралы устасы деген атны алыргъа кюреширикме. Муратым спортну бу тюрлюсюнде дунияда эм къарыулу адамланы санына кириргеди.