«Эски затладан къачмай, жангычылыкъланы алай кийиребиз»

Нальчикде «Успех» деген билим берген ара 2009 жылда ачхан эди сабийлеге бла ата-аналагъа кесини эшиклерин. Бу окъуу учрежденияда, бирси тёрели школладача болмай, окъутуу-юйретиу процесс бир кесек башхаракъ бардырылады. Быллай арала саулай къыралыбызда окъуна алай кёп жокъдула. Болсада ала кеслерини ишлеринде тынгылы да, юлгюлю да болгъанларын ачыкълагъанлай турадыла. Биз бери ушакъ этерге келгенибизде окъуна аны алайлыгъын дагъыда бир кере сезгенбиз. Нек дегенде эндиге дери да мында бола тургъанма. Сабий не жаны бла да айныр, билим алыр онгла мында артыкъ окъуна болгъанлары туурады. Ол затланы юсюнден толу хапар айтыргъа уа биз аны директору, филология илмуланы кандидаты Жанна Шалиуатовна Апековадан тилегенбиз. 2014 жылда ол «Жылны директору» деген атха тийишли болгъанды. Ара уа Россейни эм иги жюз школуну санына киргенди.

- Жанна Шалиуатовна, бу арагъа «Успех» деп аталгъаныны бир тасхасы болгъаннга ушайды?

- Ол атны атагъандан ары анга тийишли бола билген да къыйынды. Бу сёз эсиме къалайлыкъ бла келгенин айтайым. Учреждение ачылырдан юч жыл алгъа бир жумушум бла банкга барама. Анда уа, биле болурсуз, кодовый сёз айт деп тохтаучудула. Къайдан эсе да «успех» акъылыма келип, башха зат тапмай, аны айтып къояма. Ол жумушум да алай тынгылы болгъан эди! Бу арагъа ишлерге келгенимде, анга бир ат атайбыз дегенлеринде, сагъыш эте да турмагъанма. Анга ыразы болгъандыла барысы да. Алай бла биз мында сабийлеге билим бла бирге жюрек жылыу да берген айрыкамны къурагъанбыз.

- Бу арагъа сиз къаллай сабийлени аласыз? Аны юсюнден кёп тюрлю хапарла жюрюйдюле. Жаланда къолайлы юйюрледен, неда бир фахмусу, хунери болгъанны аласыз дейдиле, алаймыды?

- Билемисиз, кесибизни юсюбюзден кёп къужур зат эшитирге тюшеди. Алай мен аллай затлагъа эс бургъанладан, неда ёпкелегенледен тюйюлме. Жаланда алгъа барыргъа, ишим бла ангылатыргъа сюеме хар затны да.

Бери биз сабийлени барысын да алабыз. Ала къолайлы, ата-аналары базарда сатыу этген юйюрледен да бардыла мында. Муну, аны жашы, къызы демейбиз. Халкъда дагъыда биз бек уллу хакъ сурагъаныбызны юсюнден да айтылгъанын эшитгенме. Орам хапарлагъа кёре, ала бу арагъа бир айгъа отуз минг чакълы къоратадыла. Ол алай тюйюлдю. Арада сабийле эрттенликде сагъат сегизден ингирде сагъат алтыдан атлагъынчыгъа дери турадыла. Ол заманны ичинде алагъа тёрт кере аш ашатабыз. Аны кесин да юйдеча хазырлайбыз. Сабийлеге хайырлы болуруна къайгъырабыз. Кёгетле, жемишле, бал хар заманда да болгъанлай турадыла. Ала ауузланнган отоуланы да кесигиз кёргенсиз. Къолларын жуугъан жерлери да алай. Битеу да ма бу болумлагъа къоратабыз ол ырысхыны.

Андан сора да, бизде оналты кружок ишлейди. Битеу дерследен да факультативлерибиз бардыла. Юч тилге юйренедиле сабийле мында. Биринчи классдан ингилиз тилге, экинчиден – француз, бешинчи классдан а немис тилни окъуп башлайдыла.

Шёндю бизде эки жюзден аслам къыз бла жаш барды. Ала биринчиден алтынчы классха дери окъуйдула. Билемисиз, фахмулу, хунерли сабий деген сёзлени артыкъ жаратмайма. Аланы барысыны да болады бир затха хунерлери. Аны себепли биринчиден башлап тёртюнчю классха дери битеу кружоклагъа да жюрюсюнле деп, ол затны къаты сурайма. Ма ол заманда къайсы сабийни неге жюреги тартханы ачыкъ болады. Андан сора уа ол кеси сайлагъан жерге жюрюп тебирейди.

Тыш къыраллы тиллеге да биз аланы жаланда сёзлюкню кётюрюп айланырча юйретмейбиз. Ала анда къыйналмай сёлеширча, бир тюрлю жерге келселе, кеслерини акъылларын тынч ангылата билирча къурайбыз дерслерибизни. Хар бир сабийни да неге хунери болгъанын ачыкълауну кесими борчума санайма.

- Сиз шёндюгю стандартлагъа кёре ишлеймисиз?

- Хау, биз аладан тышына чыкъмайбыз. Жаланда сабийлеге башха тюрлю къайгъырабыз. Бу жаны бла методикабызны тюрлендиргенбиз. Сёз ючюн, ол жаланда сурат ишлерге сюе эсе, мен аны анга тынгылы юйретирге керекме. Ма ол кёз къарамыбыз хорлайды. Бизде онбеш сабий сюедиле да сурат ишлерге, художник Заурбек Бгажноковну чакъыргъанма аланы юйретирге. Музыканы, физкультураны, къайсы тюрлю предметни да алыгъыз, мен сабийлеге таплыкъны излейме. Лозунглача да сёлеше болурма, алай аланы сейирлери бла жашайма. Нек десенг, алайсыз качество жаны бла хорлатырыкъма. Алай болурун а, айхай да, сюймейме.

- Болсада тёрели школладача тюйюлдю сизни окъутуу-юйретиу режимигиз. Беш ыйыкъны окъуп, бир ыйыкъны уа солугъан этесиз. Сабийлени саны да азды класслада. Бу жангычылыкъны къайдан алгъансыз?

- Ол Вольфдорда немис школда болгъан системады. Москвада да барды быллай бир къауум ара. Алагъа терк-терк бара туруучума. Жангы затларын жаратханым болса, ишибизге кийирирге кюрешеме. Сабийлеге тынч эм тап болур ючюн амалла, жолла излегенлей турама.

- Ала жаратамыдыла бу системаны?

- Хау. Билемисиз, тёрт ыйыкъны ичинде ала бек арыргъа жетишмейдиле. Сора бир ыйыкъны солуп чыкъсала, къарыулары да иги, дерсде да сюйюп олтурадыла. Алай болгъаны себепли бизни окъуу жылыбыз биринчи июльгъа дери созулады. Школгъа уа сабийле 14 сентябрьде келедиле. Алагъа юч айны орамлада айланыр кереклиси жокъду. Ол мени энчи оюмумду. Билеме, аны кёпле жаратмайдыла. Алай бизге жюрюгенле уа ыразыдыла. Нек дегенде, жайны кезиуюнде аллергиялары къозгъалып, къыйналгъанла боладыла. Окъуу жылны бир кесек артхаракъ башланнганы алагъа табыракъ келишеди.

Биз ишлеген системаны кёпле ангыларгъа излемегенликге, мен а мында сабийле кеслери китапны сюйгенлени клубун къурагъанларын ёхтемленип айталлыкъма. Шёндю алтынчы классда аллай жумушну бардыргъан алай кёп школ жокъду. Ала уа риторикадан, тюз сёлешиуден да дерсле аладыла.

- Не десек да, биз башха тёлюбюз. Хар жангычылыкъгъа, бютюнда билим бериуде, ыразы болуп бармайбыз. Сора сиз да мел бла къанганы азлыкъ этгеннге санаймысыз, огъесе уа?

- Сау бол. Ма бу сорууну нек эсе да сакълап тура эдим да, жаратдым. Билемисиз, мен мел бла къанга азлыкъ этедиле деп бир заманда да сунмагъанма. Нек десенг, къаллай устазларыбыз болгъандыла бизни алгъын. Ала мел бла жазып бизге кёргюзтген затланы шёндю алача окъуталсакъ, бек ёхтемленир эдим. Техника, жангы амалла керек тюйюлдюле демейме. Алай биз алагъа асыры жан атып, тюз жаза, тюз сёлеше билмей, сабийлени ол затха юйреталмай къалырбызмы деп къоркъама. Сёз ючюн, орус тилде биз ачыкъ тауушланы алышынып жюрюулерин окъуй эсек, мен аны алай нек болгъанын къангада кёргюзтсем, ангылатсам тюзге санайма. Нек дегенде, аллай сёзлени компьютер бирде халатча чыгъарып къояды.

Андан сора да, алгъын жыллада къаллай иги дерсликлерибиз болгъандыла. Алада берилген материалны шёндю кёп жерде тапмайса. Аны себепли быллай китапланы хайырланыргъа да мен угъай демейме. Эски затдан да къачмай, жангычылыкъны алай кийиреме.

Сабийлеге биринчи классдан окъуна адам ишин профессионалча этерге тийишлисин ангылатханлай турабыз. Тюз жаза, сёлеше билиулерине ма аны ючюн да эс бурама. Ол не жерге ишлерге да келсин, кесини заявлениясын халатла бла жазса, ким анга ышанырыкъды. Аллай затдан уялыргъа, аны болдурмазгъа керекди.

- Коллективигизге устазланы уа къалай бла аласыз?

- Тышындан биреуню айтханы бла бери бир устаз да келмейди. Ала барысы да конкурсдан ётедиле. Кесим да мен эришиу бла тюшген эдим бери. Педагогланы кёбюсю бла уа, жарсыугъа, айырылыргъа да тюшгенди. Ол бек къыйын кезиудю. Билемисиз, бирси школлада бек иги устазгъа саналгъанла окъуна мында ишлеялмай къалыргъа боладыла. Анда ахшы жетишимлеге жеталмай тургъанла уа бизде хунерлери ачылыргъа да тюшеди. Сёз ючюн, ол неда бу педагогну мында окъутургъамы неда юйретиргеми бегирек къолундан келлигин эслеп къояса. Иш кесин ачыкълайды.

Ана тиллени окъутуугъа да биз уллу эс бурабыз. Нек дегенде, кесини ёз тилин билмеген адамны бирсилени культураларына сейири да болмайды. «Культура» деген сёзню мен бек сюеме. Аны аллай терен магъанасы барды. Жаланда тыш къабугъу бла культуралыча кёрюнюп къалгъаны уа иги тюйюлдю. Ол аны ичинде, ич дуниясында бегинирге, орналыргъа керекди. Ма ол заманда жюреги культурадан толгъан адам бирсилеге аманлыкъны эталлыкъ тюйюлдю. Бу затла бизге шёндю бек керекдиле. Бирси къыраллагъа баргъанда, бизге экинчи сортлу адамлагъача къарайдыла. Алай болурун а ким сюеди? Ма аны себепли бизде окъугъан, юйреннген сабийлени не жаны бла да билимли, ангылаулу инсанла болуп ёсерлерине къайгъырабыз. Болсада ала тышында къалып къалсала уа сюерик тюйюлме. Юйренсинле, окъусунла, алай ол алагъа салыннган къыйынны ёз республикалары, къыраллары айныр ючюн хайырлансала, ма ол заманда къууанырыкъма.

- Жайда сизни окъуу арагъа Москвадан професор Александр Беседин келген эди. Ол мында предпринимательликден дерсле боллукъларын айтханды. Не иш этиледи ол жаны бла уа?

- Бизде аллай дерслени бардырырча устазларыбызгъа Александр Леонидович лекцияла окъугъан эди. Ала сабийлеге предприниматель ким болгъанын ангылатадыла. Бизнес-клубубуз да бек тынгылы ишлеп башлагъанды. Окъуучуларыбыз проектле, планла окъуна жарашдыргъандыла.

Бюгюнлюкде сабийлени бизнес жаны бла билимлерин ёсдюрюу энчи магъананы тутады. Ала жашауда къабыргъаларын жарашдырыргъа юйренедиле. Школну бошагъан жашланы бла къызланы орамда не сакълайды? Ала жашауда къыйналмаз ючюн менеджментден ангылаулары болушлукъ боллукъду.

Ким биледи, асыры бек окъуна къайгъыра да болурма сабийлеге. Алай аланы къаллай чурукъ бауну жюрютгенлери эм аны къалай къысханлары окъуна манга бек керекди. Аланы не тюрлю сферада да профессионалла, бийик культуралыла, туугъан журтларына, таматалагъа хурмет бере билгенле болуп кёрсем, кесими бек насыплыгъа санарыкъма. «Успех» арагъа жюрюгенле манга аналыкъны насыбын сынатадыла. Нек дегенде, мен аланы барысын да билеме, таныйма, сюеме, ёз сабийлеримеча къууанама эм ёхтемленеме.

Мокъаланы Зухура.
Поделиться: