Китаплада окъугъанларына сейирлик жолоучулукълада тюшюнедиле

Сабийлени эм жаш тёлюню чыгъармачылыкъ дворецини Туризм эм краеведение бёлюмю 1985 жылда ачылгъанды. Андан бери анга башчылыкъны Гумаланы Мазирни жашы Борис этеди. Аны педагогика стажы отуз жылдан асламды. Аскерде къуллукъ этгенден сора Къабарты-Малкъар къырал университетни тарых-филология факультетин, жамауат усталыкъланы факультетини тау туризмни инструкторлары деген бёлюмюн тауусханды, тау туризмден СССР-ни спортуну устасыды.  Орта Азияда кёп жолоучулукълада болгъанды, университетни командасын анда эришиулеге элтгенди эм кеси да тау туризмден спортну устасыны нормативин толтургъанды, анга бийик квалификацияны инструктор деген ат берилгенди, бийик инструктор хазырлауну ётгенди.

Бизни бла ушагъында ол республикада сабий туризм къалай айныгъаныны юсюнден билдиргенди. 

- Борис Мазирович, бек алгъа бу бёлюм къалай къуралгъаныны, ишлеп башлагъаныны юсюнден айтсагъыз эди.

- Алгъа заманлада Пионерлени двореци (бюгюн Сабийлени эм жаш тёлюню чыгъармачылыкъ двореци - авт.) къошакъ билим берген кёп профильли учрежденияча ишленнгенди. Шёндю да ол билим бериу бла байламлы борчланы тамамлайды, аны профильлеринден бири уа туризм бла краеведениеди. Алгъа жыллада республикабызда жаш туристлени специализацияланнган станциялары да бар эди, анда сабий турист къымылдау къуралгъанды. 1985 жылда дворец ишлеп башлагъанлай бу борчланы бир кесеги анга ётдюрюлгенди. Биз Нальчикдеги школлагъа къарагъанбыз, анда уа – башха элледе бла шахардагъылагъа. Перестройка жыллада станция жабылгъанды, аны ишчилери уа бизге кёчюрюлгендиле, сабий туризм бла байламлы иш да бизни боюнубузгъа салыннганды. Алай не автопарк, не келишимле, не башха мюлк бизге берилмегенди. Ол заманда турист жаны бла эки быллай учреждение кёплюк этеди дегендиле, алай, мени оюмума кёре, ала аз окъуна эдиле. Быллай тюрлениуле артда жыллада да бола тургъандыла. Бюгюнлюкде республикада сабий туризм ючюн жангыз биз жууаплыбыз.

 - Сабий туризм – ол неди, сизге жюрюгенле неге юйренедиле?

- Сабий туризм ол къошакъ билим бериуню профильлеринден бириди. Сабийле школда географиядан, тарыхдан, адабиятдан алгъан билимлерин мында бегитедиле. Аланы республиканы жер-жерлерине элтебиз, ала бла гитчеле китаплада окъугъанларын кеслери кёзлери бла кёредиле. Жыл сайын азындан беш кере ауузлагъа, ауушлагъа жолоучулукъла къурайбыз, Минги таугъа чыгъарабыз, эрттегили къалаланы кёргюзтебиз. Алай бла гитчеле республикабыз не бла бай, белгили болгъанына тюшюнедиле. Быллай жолоучулукъланы кезиулеринде ала къаллай жерде жашагъанларын, аны къаллай энчиликлери болгъанын бютюн терен ангылайдыла. Дерсде бир устаз да алагъа биз мында этгенни бераллыкъ тюйюлдю, аны бёлюмюбюздеча онглары жокъдула.

Андан сора да, бери жюрюп бошагъанла окъууларыны ахырында Россейни жаш туристини нормативин толтурадыла. Анда гитчелени кюнню халына эм баргъан жерлерини энчиликлерине кёре тап кийинирге, биринчи медицина болушлукъну этерге, таулагъа ёрлерге юйретедиле. Андан сора, жаш къутхарыучуланы бёлюмю да барды. Анда окъуучуланы техногенный эм табийгъат къоркъуулу болумлада кеслерин жюрютюрге, башхалагъа болушургъа юйретедиле. Аслам эс таулада къоркъуусуз туруугъа юйретиуге бериледи. Мында алгъан билимлери алагъа абадан жашауларында жарайды. Кёпле МЧС-ни бёлюмлерине киредиле, аскер усталыкъланы сайлайдыла.

- Таулада тургъан, ачыгъаннга биринчи медицина болушлукъну этген тынч тюйюлдю. Баям, жыл санларына да къарай болурсуз?

- Бизге 6-чы 11-чи классланы окъуучулары келедиле. 4-чю 5-чи класслада сабийле да бардыла, алай алагъа краеведение жаны бла билим беребиз: лекцияла окъуйбуз, экскурсияла къурайбыз.

Юйретиу программала аланы жыл санларына кёре жарашдырылады. Ала 1-4 жыл боладыла. Сёз ючюн, тау туризмни биринчи жылында - турист хазырланыуну юсюнден курс, экинчи жылда - специализация, ючюнчю жылда – инструктор, ахырында специализацияланнган усталыкъ билим бериледи. Курсну бошагъанла уа усталыкъ алгъанларыны юсюнден удостоверенияла («Руководитель походов выходного дня», «Младший инструктор туризма»)  къоллу боладыла. Ала бла ишге кирирге да жарайды. Кесими сынамымдан айтайым, бизде окъуп чыкъгъанлагъа иш бла жалчытхан организацияланы жанындан ышаныулукъ уллуду, ала выпускниклерибизни кеслерине бек сюйюп аладыла. Сёз ючюн, алгъаракълада юч сохтам къутхарыучула болгъандыла.

- Саулукъларына, кюч-къарыуларына, физкультура жаны бла хазырлыкъларына уа къараймысыз?

- Ансыз болмайды. Сёз ючюн, сабийлеге маршрутну ётерге борч салынады. Аны ючюн а ала къарыу алыргъа керекдиле, нек дегенде, эм къысха юйрениу-жарау этиу маршрутну узунлугъу 4-6 километрден башланады, ол а жаяу барылады. Бу жолну сабий жюк бла ётеди. Къайсы туристни да, ол биркюнлюк жолгъа чыкъгъан эсе да, аркъасында къабы болады, анга аш-азыкъ, энчи снаряжение, кийимле, чурукъла салынадыла. Былайда бизни бёлюмге келген сабийлени справкаланы болургъа кереклисин да айтыуну дурус кёреме. Ауругъан неда чекленнген онглары болгъан балала мында салыннган борчланы тамамлаяллыкъ тюйюлдюле.

Россейни туристини нормативин толтурур ючюн, азындан 60 километрни къыйын тау жоллада, бир кечени турист базалада неда палаткалада къалып, ётерге керекди. Маршрутну ала картагъа кёре къурайдыла. Палаткаланы да кеслери саладыла. Башхача айтханда, бу юйрениулени ётгенле бир жерде да тас боллукъ тюйюлдюле, не тюрлю болумлада да жанларын сакълаяллыкъдыла, кеслерин исси аш-азыкъ бла жалчыталлыкъдыла. Былайда айтып къояйыкъ, битеу бу ишле, сабийлени къоркъуусузлукъларын сакълар ючюн, абаданланы башчылыкъларында, МЧС-ни бла полициячыланы биргелерине бардырыладыла.

- Туризм, бютюнда тау туризм, спортну тюрлюлеринден бирине саналады. Спорт а эришиусюз болмайды.

- Хау. Биз да турист слётла, эришиуле къурайбыз. Анда сабийле хазырлыкъларындан тышында, командада къалай ишлеялгъанларын, бирликлерин кёргюзтюрге да керекдиле. Нек дегенде, туризм ол спортну коллективный тюрлюлеринденди. Ол единоборстволадан тюйюлдю, хар ким кеси эм кеси ючюн болгъанда. Мен суннгандан, бюгюнлюкде уа спортну коллектив тюрлюлерин айнытыргъа керекди, ала адамланы гитчеликден бир бирге болушургъа юйретедиле. Бюгюннгю жашауда уа ол бек керекди.

3-чю номерли школда скалодром барды. Анда юйрениулени, эришиулени да бардырабыз. Жарауланы Бизнес арада скалодромда да ётдюребиз, эм иги онгла бюгюнлюкде андадыла. Турнирлени эсеплерине кёре, айырмалы сабийлеге спорт разрядла да бериледиле. Хорлагъанланы округ даражалы эришиулеге элтиучюбюз, ала да анда алчы жерлеге дайым чыгъадыла.

- Борис Мазирович, ахырында коллективигизни юсюнден да сагъынсагъыз эди.

- Бюгюнлюкде бизде 43 турист-краеведение бёлюм барды. Ала мында дворецде эм школлада да ишлейдиле. Педагогларыбыз сынамлы, ишлерин тынгылы билген специалистледиле, араларында альпинизмни, туризмни да ветеранлары бардыла, сора жаш адамла да келгендиле. Сёз ючюн, абадан къауумдан Владимир Кучиев битеу жашауун альпинист лагерьледе ётдюргенди, альпинизмден спортну устасына кандидатды, Нурби Мамишев тау туризмден спортну устасыды, Жабелланы Келимат тау туризмден спортну устасына кандидатды эм башхала. Энди келгенледен Мокъаланы Тенгиз, Отарланы Зульфия, Заур Махов, Этчеланы Хаджи-Мурат хазырлагъан командала эришиуледе алчыла болгъанлай келгенлерин белгилерчады. Алай бла коллективибизге огъурлу, билимли адамла киредиле, аланы барысын да сабийлеге сюймеклик бирикдиреди.

Ушакъны Кульчаланы Зульфия бардыргъанды.
Поделиться: