Жашау а барады…

Мариям юйюнден узакъда окъугъанды. Алай болгъаныны кесини сылтауу да бар эди – ана къарындашы Мухаммат жашайды ара шахарда. Ол чакъыргъанды ары. Къызны аны къолунда тургъаны жапсарып, атасы, анасы уллу жарсыу сынамагъандыла. Мухаммат кеси да врачды, эгечинден туугъан да аны ызы бла барса сюйгенди. Сынауу болур ючюн а, Мариямны ючюнчю курсдан окъуна кеси ишлеген больницагъа медсестра этип алгъанды. Ол анда кёп затха юйреннгенди.

Аны сюйген жашы Мухтар а, анасын къоюп, узакъ жерге кеталмагъаны бла байламлы Нальчикде къалгъанды. «Кёзден кетген кёлден кетеди», – деп сёз жюрюсе да халкъда, ол болум аланы сезимлерин тас угъай, къарыусуз да эталмагъанды – къагъыт жазгъанлай, онг тапханлай, сёлешип тургъандыла бир бирге. Бусагъатдача, ол кезиуде хуржун телефонла болмагъанларына жарсыйды бюгюн ол. Кёп бир бирге айтыр затлары ажашып кетген сунады арады.

Жылдан эки кере келиучю эди юйюне Мариям – Жангы жылгъа бла жайгъы солуу айлагъа. Ол эки ай аланы бек насыплы кезиулери болгъаны сейирмиди? Тюз да къыз окъууун бошап, юйюне къайтханлай тойларын этерге дегендиле. Иш а табыллыкъды. Элде жангы больница ишлегенли кёп болмайды.

Сейир тюш кёргенди бир кече Мариям. Ариу кюн тийип, ол да, бир хычыуун къанатлы жырлагъа тынгылай, кюнлюмден суу жагъагъа ётюп келе эди. Бийикден къарап, кёпюрге жууукълаша келген атлыны таныды да, жюреги терк-терк урду. Ол Мухтар эди. Алайлай бир уллу боран жетип, дунияны къарангы алды. Къутургъан сууну тауушу къулакъ сынсытып, не алгъа, не артха баралмай къалып, бир бек жунчуду Мариям…

Къоркъуп уяннган эди ол тюшюнден. Мухтар ётдюмю кёпюрден, ётмедими – ол эди сагъышы экинчи, ючюнчю кюнде да. Аны машина бла къаядан кетип, суугъа тюшгенин а ол артда билгенди – ыйыкъ чакълы ётюп, къагъыт келмей тохтагъанда, анасына сёлешип. Соргъан а этмеген эди, уялып. Анасы кеси айтды, жиляп. Ол кюн биринчи кере сокъураннган эди Мариям элинден-жеринден узакъ кетгенине. Ненча насыплы кюнюн тас этгенди ол, сюйгенини къатында болмай?!

Къайгъы сёзге уа баргъанды Мухтарны анасына, жангы жылда солуу кюнледе элине келгенинде. Жарлы Танзиляны сууукъ юйюнде ёмюрде кетмез бушуу орналгъанын ангылап, кеси терс болгъанча, тёгюлген эди. Артда да, Мухтаргъа угъай, анасына жилягъанча кёрюнюп тургъанды Мариямгъа. Сора ол анда сууукъ къабыргъада тагъылып тургъан суратха да бушуу этгенди ол. Андан къарап кюле эдиле жаш адамла… Танзиляны ачыууна. Аланы араларында Мухтар бла Мариям да. Ол келишмеген суратны тартып алып жыртырыгъы келди къызны, алай… тёздю.

Окъуп бошагъанда да артха къайтыргъа ашыкъмагъанды ол Мухтар болмагъан элине. Не сакълайды аны анда? Аата-ана да юйреннгенча кёрюннгенди къызгъа аны узакъда болгъанына. Не хазна. Баям, ала къызларын мудах этерик эсгериуледен къорууларгъа кюрешгендиле, анда къал, андан ары да окъу деп ансы, къайсы ата-ана сюймейди сабийин жанында тутаргъа?

Ишлеп турду Мариям ара шахарны терк болушлукъ берген станциясында, окъууун да андан ары бардыра. Миллетинден саусузгъа тюбегени да болгъанды ишинде. Жаш адамгъа чакъыргъан эдиле бир жол, жюреги тутуп. Къаракъаш Хамитни больницагъа элтеме дегенинде, унамады ол.

– Къадар деген сууну жагъалары жарлыдыла, къаялы. Аны ары жанына киши ёталмагъанды… Сабий барды къолумда, – деди, ол жатхан ундурукъну тёбен жанында тохтап, алагъа къарап тургъан бурмабаш жашчыкъны кёргюзте кёзлери бла. – Ахмат, келчи былай. Мен сени доктор бла танышдырайым.

Жашчыкъ жеринден тепмегенде, кюлюп:

– Къоркъма, ол санга укол этерик тюйюлдю. – деп къошду. – Жашны аманат этер адамым жокъду, больницагъа жатхан хапар болмазгъа керекди.

– Халынг къоркъуулуду. Анасы къарар.

– Угъай. Ол мени борчумду.

Не бек кюрешди эсе да, унамады. Сора:

– Халыгъызны тап кёрмесегиз, эрттеди, кечди деп къарамай, сёлешип къоюгъуз, – деп, Мариям алай чыкъды аны фатарындан, жашчыкъны къара кёзлери ашыра.

Бир кече тюшюне Мухтар келди. Бара тургъан поезд тохтады да кёз аллында, анда Мухтарны кёрдю Мариям. Сора Танзиляны. «Жашын сакълап тура кёреме. Уяллыкъма, мени эслесе», – деп келди кёлюне. Мухтар андан тюшмеди, ары атлагъан Танзиляны тохтата: «Анам, жолну узакълыгъын кётюраллыкъ тюйюлсе. Къарачы, Мариям да былайда турады!» – деп, аны таба къарады да, Танзиля анга бурулгъанлай, поезд кетип къалды.

Танзиляны ол аман ауруу эритип баргъанын да ол анасындан эшитди. Баям, туугъан элине да андан ашыкъгъанды. Саусузну халин жаратмай, анга мында болушалмазлыкъларын ангылап, Москвада усталагъа элтирге сюйдю. Алыкъа элли жылы толмагъан саусуз жашаудан умут юзюп тургъанын кёрюп, аны артха къайтарыргъа жол изледи.

– Тынгылачы, – деди Танзиля, Мариямгъа арыгъан мудах кёзлери бла къарап. – Бизни – Мухтарны бла мени, ажашхан жюреклерибиз жиляйдыла терезени ары жанында. Эшитемисе?

Мариям тиширыуну мангылайын сылап, къолун къолуна алып, тынчайтыргъа кюрешди:

– Къадардан киши къутулмайды.

– Жазыу… Жазыу дейдиле… Мангылайына жазылгъанны кёреди адам дейдиле. Жашчыкъны мангылайына аллай ачыу къалай жазылыр эди? Ол оюм тюз къалай болур?

Жашы Танзиляны кёз къарасында орналып къалгъанча кёрюнюп, анда Мухтарны ызын тапханча, къарап турду Мариям ол жылыулу кёзлеге. Ол аны тюшюне бош келмегенине. андан болушлукъ излегенине тюшюнюп, тынчаялмайды ол. Ангылайды, кёрген къыйынлыгъы къара булут болуп тюшюп, аны кётюралмай, тиширыу мындан эсе ол дуниягъа жол излегенин. Алай…

Аны ара шахаргъа алып кетеме дегенде, ол ишни кёпле тюз кёрмедиле. Жангыз къарындашы окъуна. Алай а анда бир болушлукъ боллукъ эсе уа, деген оюмну къатлагъанла да болдула.

– Булут ичинден кюн да чыгъыучуду бирде. Жарыгъы мутхузуракъ болса да, къарангыдан ол да игиди, – деди сёзюне жамауат тынгылаучу Зулкъай.

– Къой мени, къызым, энди адаммы этериксе, къыйналма. Арыгъанма жашаудан. Ол да узакъ бармаз. Тёзейим, – деди Танзиля да. – Сау жыл болады ол башын жастыгъына салмагъанлы…

Жашына тансыкълыгъы эди Танзиляны ауруулу этип, тозуратып баргъан. Анга дарман а бармыды? Аны табармы Мариям, жюрегин юлюш-юлюш этсе да?

Аланы ашырыргъа сау тийре чыкъгъан эди.

Ол дунияны бийигинден бизни, бизни кёз жашларыбызны, тохтамагъан кюрешибизни да кёрмеген сунуп жашайбыз кетгенлерибиз. Ол алай болмагъанын биледи Мариям. Алай болмаса, къайдан эшитирик эди Мухтарны: «Мариям, анам санга аманатды», – деген ауазын?

Мухаммат хазырлагъан терк болушлукъчу машина самолётну атлауучларына келип тохтагъанын кёрюп, санына артыкъ ие болалмагъан Танзиля къууанды. Къалай аз керекди адамгъа! Ол къарыусузлугъундан ийменнген, кишиден билеклик тилерге буюкъгъан таулу тиширыу былайда да энчи эди – къылыгъы, тёзюмю, жарашыулугъу бла.

– Танзиля! Анга бойсунмагъанны ёлюм хорламайды, – деучюдю доктору.

Сёзю ийнанырчады. Аны ючюн былай кюрешген уллу адамлагъа хурмет этмей болмайды Танзиля. Уялгъан окъуна этеди ауруу аны теркирек къоймагъанына. Ай чакълы больницада тутдула аны. Артда уа Мариям фатарына келтирди солутургъа. Юйюне уа жибермеди.

– Бир айдан жангыдан къарарыкъдыла халынга. Барып, келип айланнгандан эсе, мында турсанг игиди, – деди.

Чачы, къашлары иш да тюшген Танзиля кюзгюде кесин кёрюрге къоркъуп жашады. Мариям а аны эслемегенча этип турду. Дарманына, ашына-суууна сакъ болургъа кюрешди. Ингир сайын ала бир бирге айтхан хапарла асыры хычыуундан, эки тиширыуну бютюнда бек байладыла. Хапарла уа Мухтарны юсюнден эдиле.

– Жашчыкъ алай болуп келген кюн, ах, мен а жашап турама дагъыда, муратына жеталмай кетген жангызымы ызындан къарап… Жастыгъыны тюбюнден сени суратынг чыкъгъан эди. Ма быллай, мынга ушагъан, – деп кёргюзтеди ол, къызны альбомуна жангыдан къарай.

Бир кюн Танзиля:

– Къызым, мында экиге айланнган къайынымы жашы жашайды. Ол да танымайды мени, мен да алай. Болсада бир кёрюрге уа сюе эдим. Мындан ары жууукъ болгъанма. Анда атасы сорса, не айтырыкъма жашыны юсюнден? Москвада туруп, кёрмей келемеми дерикме?

Мариям сейир этди.

– Да, Москва уллуду. Аллай жууукъ адамыгъыз эсе, къалай сагъынмай тургъансыз да аны не Мухтар, не сен? Келип да билмейме сизге.

– Къайдан келлик эди, жарлы атасы ауушхунчу окъуна айырылгъан эдиле сора. Анда жашаргъа сюймей эди. Келин бери алып кетгенди, къайынларына кёргюзтмез ючюн, кеси тукъумуна жазып деучюдюле. Бир бек къаргъагъан эди олжазыкъны деп, даулары къурумаучуду. Бютюнда ол жарлы жоюлгъандан сора уа… Хо, да, ала къалай болсала да, кёрюрге уа излейме. Жашчыкъны къарындашыды, не десенг да.

– Табала эсек, кёрейик. Аты неди?

– Хамитчик. Къаракъаш ариучукъ болуучу эди. Энди уа уллу киши болгъан болур. Жашчыкъдан таматаракъды. Келин Къасайладан болуучу болур эди дейме. Къасайладан, Касайладан…

– Мен аны таныйма, – деди Мариям сабыр.

– Да сора нек тынгылап тураса да?!

– Жарсыма, Танзиля. Аны санга келтирирме.

Танзиля Хамитни къалай сакълагъанын айтхан къыйынды. Кюзгюге къарамазгъа кюрешип турса да, болалмады. Къара-къолан жаулукъчугъун тап къысаргъа кюрешди, жангы жыйрыгъын да кийди. Келтирмегенди ансы, азмыдыла ариу кийимлери. Муну уа Мариям алгъанды анга. Къууанырыкъды, юсюнде кёрсе.

Ишден сора къайтды Хамитге Мариям. Ангыламады аны Хамит, алай биргесине уа келди, жашчыгъыны да къолундан тутуп. Ол атасыны юсюнден жаланда бир зат биле эди – ол туугъунчу аварияда жоюлгъанын.

Уллу кёллю анасы ол ата, ахлу-жууукъ да излемез суннганды, кереклисин тапдырса. Ол а алай тюйюлдю.

Кёп зат соргъанды ол кече Хамит атасыны юсюнден Танзилягъа, Ахмат бла Мариям пельменле эте тургъунчу. Аллай «болушлукъчусу» бла Мариям аланы бек терк этгенине не сейир?! Анадан ёксюз сабий анга алай илешгени жюрегин такъыр этген эди Мариямны. Ол энди ангылагъанды ала кеслери нек тургъанларын – жашчыкъны анасы алгъаракъда ауушханды. Жаш тиширыугъа жаны ауруду Мариямны.

– Анам кёп ауруп тургъанды. Энди ол кёкде жашайды. Андан къарап турады манга. Ма аны ючюн мен аман къылыкъ этмейме.

– Керти айтаса. Ол бизни кёрюп турады.

Юйге Хамит бла, аны жашчыгъы бла кирген жылыу кетмей турса сюе эди Мариям. Танзиля да, ауругъанын унутуп, жарыды.

Эки айдан аурууу селейген Танзиляны кесин ийип къояргъа болмай, Мариямны да ишден айырмай, Хамит, ишинде отпуск алып, жашчыгъы бла биргесине учду. Андан а, жууукъ-ахлуну танып, ата тукъумун алып къайтды.

Келечиге да ата къарындашлары келгендиле, Мариямны тилей. Энди ала бирге къайтырыкъдыла артха. Туугъан эллеринде жашдан къартха дери бирге жашар ючюн. Танзиляны уа жаханими, жаннети да алыкъа бу жер юсюнде эдиле ала бла бирге.