ЖАРЫКЪ БЛА КЪАРАНГЫ

Кёкде тизилип, ариу оюу этип, кюн таба учуп баргъан турна жыйынны ызындан къарайды кюз арты. Аны бла бирге бир адам да. 

Бийикден келип анга тюшген чапыракъланы бир жанына этип олтурады жыл саны келген тиширыу суу боюнунда узун шинтикге. «Заман тохтатмайды алгъа барыуун. Биз ариу жашаргъа хазыр бола тургъунчу, кетип къалады…» – деп сагъыш этеди ол. Дауун кимге айтыргъа уа билмейди. Биле да болур, базынмайды ансы. 

Жарыкъ бла къарангы, бир бирине къажау сюелип, жашайдыла аны жанында. Ол биледи, къарангылыкъ жарсыуларыны бетиди. Ол патчахлыкъ этген жерде кёп затны кёрюр онг болмайды. Жууапсыз соруула къыйнайдыла аны. Жарыкъ эсгериуледиле къууанч берген а. Ол эсгериуле къарангылыкъгъа жууукъ келип къараргъа, анда не болгъанын кёрюрге къоркъмайдыла. «Ма бу кюз арты кюннге ушайдыла сагъышларым», – деп сагъыш этеди Мариям. 

Ариу жашагъандыла Ануар бла ол. Жаланда бир зат къыйнай башлагъан эди беш-алты жыл озуп – юйде сабий таууш эшитилмегени. Кетеме десе, къайын анасы Балдан, унамай:

– Аллахны кёпдю сабийи, келин. Береме десе, аны ишиди. Жашауугъузну бузулурун сюймейме. Жашчыкъ дауламай эсе, кесинги нек къыйнайса? Аллах сакъласын кимни да экинчи башха арбаз сынагъандан, – дей турду.

Алай сабийлеге баш иеси къалай къарагъанын кёрюп, бирде кишиге да жукъ айтмай, жукъусуз кечесин ашырып, танг ата башлагъанда чыкъгъан эди юйден Мариям, баш иесини эрттен ашын хазырлап. 

Эки ай озуп, апсыны бла къайын анасы кирип келдиле. Сыйланып бошагъандан сора Балдан сёзню ачыкъ этди:

– Келин, сен кетгенли юйюбюз сууукъ болуп къалгъанды, Ануар да кёзюн кётюрюп дуниягъа къарамайды. Билесе, апсынынг эгеч кибикди, андан да игиди санга. Кеси жангыз тюйюлдю. Айтсын жюрегиндегин.

Ол заманда тамата келин, Зухура, уяла-къызара:

– Мариям, бир арбаздабыз. Сени, мени деп да тюйюлбюз. Бу дуниягъа жаратыллыкъ сабийни, жаш, къыз эсе да, санга берирге угъай дерик тюйюлме. Атасы да алай айтып ийгенди бери, – деди.

Андан сора насып къайтхан эди Мариямны жилямукъла жуууп, женгил этген жюрегине. Къызчыкъ туугъанда, бары да къууандыла. Ёшюн салыргъа болмаса, сабийни анасыны къолуна бермедиле. Анга эки жыл болургъа уа Мариям кесинде да эследи ана болур ышанланы. Ол заманда Лейлячыкъны, ол келтиргенди бу насыпны деп, бютюнда бек сюйдю. 

Ануаргъа жаш туугъанда, аппа асыралгъан бугъа сойгъанын бюгюн да ёхтемленип айтыучудула юйде. Къызчыгъ а аны къатына бармай турду. Бары да таматала ол жиляуукъ къагъанакъгъа эс бёлгенлерин жаратмай, жагъын этгенлей турду. 

– Алып кетейим бу жашчыкъны. Бизни Фатиматха элтсем, аз къууанмаз, – деп къоркъута эди Зухура аны.

– Угъай, мен алып кетерикме, – дей эди къоншу Ханий.

– Бер да къой, анам, – деп тилей эди Лейля.

Кюнлени биринде анасы коляска бла жашчыкъны эшикге чыгъаргъанлай, тёгерегин таматаракъ сабийле алып:

– Мен айландырайым!

– Угъай мен! – деп, алай даулашханда, къызчыкъ, къарап туруп:

– Угъай, меникиди бу! – деп сюелди.

Ол кюнден арысында, юйде болса, бешикден узакъ кетмей турду. Жиляса уа:

– Ач болгъанды Ачей! – деп, дунияны къаратыучу эди даууру.

Сабийле ёсе баргъанлары къадар, Лейля андан эсе Ачемезни бек сюедиле деп, гурушха эте башлады. Керти да бир жерде бир хал бла аны кесимики болмагъанын билдирипми къойгъанма деп, Мариямны жюреги тынчлыкъсыз болгъан эди. Андан къыса эди кесине къызын бегирек. 

Бирде жашына ариу сёз айтыргъа окъуна ийменип тургъанына бек сокъуранады энди ол. Гитчеликден жылыу алмаса, сабий артда аны толтуралмагъанын а къайдан билсин? Жаш эди ол заманда. 

Лейля мында окъуду. Жаш армиядан къайтыргъа, ол устаз болуп ишлеп башлагъан эди. Ачемез окъургъа Саратовха кетеме дегенде:

– Сюйген къызынг Москвада тургъанлай, анда не этесе? – деп кюле эди Лейля.

– Анда уа, эгечим, бек аламат университет барды юристле чыгъаргъан. Эрттегили, тёрели, аламат устазлары бла. Аскерде биргеме къуллукъ этген Василий анданды. Бирге кирликбиз окъургъа. Салимат уа, къайры кетерикди, келин болур санга артдаракъ. Бир кесекчикни сакъласанг.

– Узакъгъа созма ансы…

– Бюгюн келтирсемми сюесе? Сен кетгинчи угъай! Сора ол жазыкъчыкъны къыйнап турлукъ эдинг, къайын къызма деп!

Бирча жетген эгеч бла къарындаш ойнай-кюле, таматаланы да ышарта турдула.

Жаш устазланы жыйылыууна Москвагъа ийгенлеринде, Лейля къарындашыны сюйген къызы Салиматны кёре кетейим деп, нёгери бла ол жашагъан общежитге барды. Ала да къызгъа тюбеп, хапар айта тургъанлай, бир жаш адам кирип келди. Къызны къызаргъанын жаратмады Лейля. Ол а:

– Манга къонакъла келип турадыла, Мартин. Артда келирсе, – деп, жашны ашырыргъа кюрешди.

– Да мени да танышдыр къонакъла бла. Бош адамынг тюйюлме да, – деп сюелди ол.

– Къабартылыды, – деди бети жинкча жаннган Салимат. – Нальчикденди. Биргеме окъуйду. Была уа бир эллилеримдиле.

– Да сора, киеулюклери бла танышып къойсунла! – деп, жарыкъ жаш къол узатханда, тутмай болалмады Лейля. 

Жюреги асыры кюйгенден, от салыргъа жетишип, алай чыкъды Салиматны отоуундан. Угъай, аны къарындашына тийишли тюйюл эди ол аты айтылмаз озгъур Салимат. Салимат угъай, Къыямат!

Ачемез а билдирмезге кюрешди жарсыуун. 

Экинчи жыл жай солуугъа келгенинде уа, биргесине татарлы къызны, Сарияны, аны атасын-анасын да алып келди. Къалай болса да, Ануарны жангыз жашына тойгъа жууукъ-тенг да болмагъанча кёп жыйылгъан эди. Ол юч кюнню ичине жууукъ-узакъ ахлу, таныш да арбазны бош этмей турдула. Сау болсунла, ырысхы, заман да аямадыла. 

Мариям ангылагъан эди жашы алай Салиматха ачыугъа этгенин. Алай а Сария да жаш сюймезча къыз а тюйюл эди сыфаты, къылыгъы бла да. Ата-анасы да бир асыулу адамла. Окъууну бошагъандан сора да къайтмады элге Ачемез. Анда орналды. Жаш усталагъа деп, алагъа фатар да бердиле. Алай а сабий бла къууандыралмады аны Сария.

Лейляны эки жашчыгъы дуния багъасы бар эдиле – ахлуну, тийрени да къууанчлары, жубанчлары. Аланы кёкге атып ойнаучу Ачемезни уа жюреги къуру эди. 

Ануар кечеден тангнга ауушуп, Мариям кеси къалгъанда этип башлагъан эди юйге къайтырны къайгъысын Ачемез. Терк-терк келиучю да болгъан эди элге. Бир жол алай келгенинде, Сариядан къагъыт алгъанын, аны окъуп, жашыны бети тюрленнгенин унутмайды Мариям. Ах, ол кюн къайтып келсе эди!

Андан арысында артха къайтмады Ачемез. Къоншу шахарда иш да табып орналды. Аныча билими болгъан юрист къайда да керек эди. Юйдегили да болду. Эки жашчыкъ да туудула бир бири ызындан анга. Алай бауур кибик уюп тургъанлай келди палах. 

Лейлягъа сёлешип, хапар биле тургъан Сария: «Москвагъа кёчеме да, фатарыбызны сатханма. Экиден бири къарындашынгыкъыды. Ахчаны санга иеме», – деп, самолёт къайсы кюн учарыгъын да айтды.Ачемез унамады.

Къатыны уа: «Сабийлеринги бир затларына жаратырса. Кёп ахча келтире эсенг, биле болурса, – деп сюелди. – Мунуча къуллукъда тургъанла къалала ишлейдиле. Биз а кечинебиз, киши юйню чычханы кибик, эки отоулу болжаллы къырал фатарда…» Унамады Ачемез. Лейлядан да алмазын тиледи.

Жаратмай эди келинини ырысхыгъа жан атыуун Мариям. Сабийлерин да алай юйретмеген эди ол. Къайдан билсин ол жазыкъ, баш иесине ууакъ сюд ишледе айтханын этдире, аны ючюн а улутха алыргъа тюзелгенин келини? Кезиулю жол, тамгъа тюшген ахчаланы юйюнде тапханбыз деп, Ачемезни айыплы этип, ишинден кетердиле. Анга билдирмей юй адамы этип тургъан ишле ачыкъ болгъандан арысында босагъасындан атламады Ачемез. Юйюне къайтып келди. 

Ол да тозурагъан хунаны оюп, жангыдан къалай тургъанлай келген эди алагъа Василий. Аны кёргенде. баям, ол сюдлюк ишледен сора биринчи кере жарыгъан эди Ачемез. Аны иги таныгъан оруслу жаш, халны билгенде, бек жарсыды. Нёгерин биргесине ишлерге чакъырды, алай Ачемез:

– Анамы къоюп, узакъ кеталмам, – деди да, ол да къаты болмады. алай бу ишни уа андан ары тинтирге излегенин букъдурмады. 

Ол кетгенден сора ыйыкъ да озгъунчу, чакъырып башладыла келинни сюдге… Иги кесек тинтиу ишле бардыргъандан сора, улутха бергенлеге, алгъаннга да тазир чыгъарып, Ачемезни ишине къайтардыла.  

Мариямны ол амандан ауругъаны нени да унутдургъан эди аны жашына бла къызына. Экиси да биргесине бардыла Москвагъа. Алагъа самолётдан тюшгенлей Сария тюбегени бошдан болмагъанын ангылагъан эди Ачемез. Больницагъа да келе турду. Лейлягъа, Ачемезге да фатар тапды. Биргесине турургъа да чакъыргъанды, Ачемез унамагъан эди ансы. 

Артда уа эки ай озгъандан сора жан кирген аналарын да алып, сабийлери юйге тебирегенде, аэропортда аланы ашыра туруп, Ачемез бла Сария кёп сёлешдиле. Мариям да къууанды, ол, ишин тап этип, ызларындан келлигине. 

Ол а келген эди, Мариям сюйгенча болмады ансы. Тамам аны аллына барыргъа чыкъгъан кюнюнде эл аягъында къайыны тюбеди Ачемезге.

– Кел, киеу олтур, – деди ол, сууукъ кёзлерине ышартыу чапдыра.

– Сау бол, Абдуллах. Жолларыбыз башха болурла. Мен аэропортха барама.

– Да, сени былайда къоюп кетсем, эгечден туугъанла не дерле? Бир да болмаса да Бахсанда жол жингирикге дери жетдирейим.

Ол унамаздан, ол къоймаздан олтурду Ачемез къайыныны машинасына. Олтурду да, аны бла жашау жолун къысхартды. 

Аны тылпыусуз болуп, район арагъа жетмей тапханларын а артда билгенди Мариям. 

Сария кеси кирип келген эди юйге. Аны къучакълап, ийнакълап бошагъандан сора, тынгысыз болуп соргъан эди Мариям:

– Жашчыгъ а къайда къалды, аллынга кетген эди да, келин? Бирге тюйюлмюсюз? – деп.

– Кёрмегенме аны.

– Ким биледи жолну ишин – кечми къалды…

Алай ол кече юйге къайтмады Ачемез. Сария да мудах болду, ол аны келгенине бюсюремеген сунуп. Ариу айтып, алай тыйдыла юйде. 

Экинчи кюн Ануарны ючге айланнган эгечи, элни тёбен жанында жашагъан Жаухарат кирип келди, бети да кетип:

– Юйюме да къайтмай келеме. Юйдеги, къарындашыгъыз, сокъур чегиден жарылып, район больницагъа баргъанымлай: «Жолда табып, бир эр кишини алып келгендиле да, ким болгъаны табылмайды. Ол да кеси кесине келмейди», – дегенлеринде, кёргюзтюгюз, мен таныр эсем а деп, кирип барсам, ол а бизни Ачемез, – деди, Мариямны кёзлерине жандауурлу къарай.

Киеу юйде эди да, ары къалай жетгенлерин билмедиле ючюсю да – Мариям, Лейля, Сария. Жата эди анда бети саргъалып, кесине келалмай, эл сукъланыучу Ачемез. Тепдирир онг а жокъ. Сау ай тургъан эди ол алай, жюреги урурча жарашдырылгъан аппаратны киши ёчюлталмай. 

– Бар, Лейля, ёчюлт. Къыйнама къарындашынгы – дей эди Мариям…

Андан бери эки жыл озгъанды. Бу кеси этген шинтикге олтуруп, Юрдю сууну хапарына тынгыларгъа бек сюйюучю эди Ачемез. Ол черек, жашау деген тауну ары жанына аугъан ушакъ нёгерин излей болур. Аны орунуна уа энди бери Мариям жюрюйдю. Бир-бирде узакъдан келген къонакъ Сария да келиучюдю.