Билим бла бирге сынам да болса бютюнда игиди

Кимге да саулукълу жашау, сёзсюз, бек магъаналыды.  Ол себепден багъыу амаллагъа не заманда да энчи эс бурулгъанлай турады. Ол а медицинада уруннган специалистлени билимлерин, сынамларын да дайым кючлендирип турургъа борчлайды. Биринчиси бла артыкъ чырмаула жокъ эселе, сынамны уа врач ишини юсюнде кёп заманны ичинде ала барады.

Бир ненча жыл алгъа Къабарты-Малкъар къырал университетни медицина факультетинде студентлеге билимден сора сынам берген амал хайырланылып тебирегенди. Бу иш бла факультетни мурдорунда къуралгъан Симуляция ара кюрешеди. Биз да аны таматасы, медицина илмуланы кандидаты Солтанланы Элдар бла тюбешип, бир ненча соруу бергенбиз.

- Элдар Идрисович, биринчиден, ара къалай къуралгъаныны юсюнден айтсагъыз эди.

- Бийик билим бериу учрежденияланы къайсыларында да жангы технологияланы сингдириуге тийишли эс бурмай, окъутуу иш къыйматлы болуруну юсюнден айтырча тюйюлдю. Арт кезиуледе, билим бериу бла бирге, сынамгъа, аны кючлендириуге да уллу магъана берилип тебирегенди. Ол да сейир тюйюлдю: ангылагъан этгенликге къолунг билмесе, медицина ишде, бютюнда хирургияда, иги багъыуну юсюнден сагъыныргъа окъуна кереклиси жокъду. Студентле окъууда алгъан билимлерин ишде сынап кёрюулери, берилген материалланы жик-жиги бла ангыларгъа болушады.

Медицина факультетлени бошагъанла бла ушакъда быллай проблема ачыкъланады - теория жаны бла билим кючлю, сынам а бек аз. Мени оюмума кёре, жаш адам вуздан хазыр врач болуп чыгъаргъа керекди. Шёндюгю дунияны, билим бериу жаны бла къырал стандартланы, медицина сфераны да излемлери алайдыла. Алай окъууда анга иги билим бериле эсе, сынамны уа ол къайдан алсын? Ма ол себепден университетде Симуляция араны къураргъа оноу этилгенди.

- Аны иши не бла байламлыды?

- Биз медицина факультетни окъутуу-методика бёлюмюбюз, кесибиз да кёп болмай ишлеп башлагъанбыз. Мында сынам дерслени бардырыудан, манипуляция амалла бла шагъырейлениуден сора да, окъутуу, методика, илму-излем ишле тамамланырыкъдыла, клиника базалагъа чыгъып жангы технологияланы хайырланыу да боллукъду.

Бери факультетни эмда медицина колледжни студентлери жюрюйдюле. Университетде переквалификацияны ётген врачла да бир кезиуюню мында юйренирикдиле. Школчула да кезиу-кезиу келе туруучудула. Быллай шагъырейлениу алагъа артда врачха окъургъа барыргъа огъесе бармазгъа оюм этерге болушурукъду. Ала хар затха да бек сейир этип къарайдыла, кеслери да кёп соруула бередиле.

Алай бла мында студентлени бла жаш специалистлени окъутууну битеу кезиулеринде тюрлю-тюрлю кластерледе тийишлисича хазырлау барады. Ол кластерлени эм магъаналылары быладыла: «экстренный медицина», «саусузлагъа къарау», «педиатрия –болжалына салмай болушлукъ бериу, сабийлени жумушларына къарау», «анестезиология эм реанимация», «хирургия эм лапароскопия», «акушерство эм гинекология».

- Окъутууда къаллай методикала хайырланыладыла?

- Ала бары да симуляция технологияла бла байламлыдыла. Бу технологияла медицина билим бериуде бюгюнлюкде эм игилеге саналадыла. Ала студентлени билимлерин, башында айтылгъаныча, сынап кёрюрге онг бередиле. Ол умут бла бир тюрлю физиология система неда аурууланы модели къуралады. Бу ишде биология, механика, электрон эмда компьютер модельле хайырланыладыла.

Механика модельле деп манекенлеге айтылады. Биздегиле эм игилеринден бирине саналадыла. Быллай затланы чыгъарыу бла дунияда жаланда АБШ эмда Къытай кюрешедиле. Адамгъа ушашлыгъына кёре ала 1-6 даражалы боладыла.

Симуляция методикаланы юсю бла, сёз ючюн, медсестраны, фельдшерни неда врачны билимин, сынамын шарт кёрюрге боллукъду. Бу система ишлей тургъан медиклени окъуна усталыкъларын ачыкъларгъа онг береди. Быллай технологияла бизде шёндюге дери хайырланыуда болмагъандыла. Республиканы юсюнден айтмай да къояйым, саулай Шимал Кавказда окъуна  бу жаны бла биринчилебиз.

- Студентлени юйретиу а къалай барады?

- Биринчиден, ала  медицинаны бир кесегини, сёз ючюн, реанимацияны юсюнден теория курсну ётедиле. Ызы бла тренажёрла болгъан отоугъа тюшедиле. Аланы юслеринде къан тамырланы тинтирге, жюрек-ёпке реанимацияны бардырыргъа, аш орунну тазаларгъа, катетерле салыргъа, аускультация этерге, гинекология эмда акушер жумушланы тамамларгъа юйренедиле.

Теория билим  алып эмда ол неда бу аурууну къалай багъаргъа кереклисин тренажёрланы юслеринде сынап кёргенлеринден сора студентле симуляция отоугъа барадыла. Анда хар зат да  медицина палатадача  къуралыпды: оборудование, тёшекле, саусузну жеринде уа манекен жатады. Операцияны неда башха багъыу амалны ол манекенледе  бир ненча кере къайтарып сынасала, ол студентни артда врач ишинде таукел болургъа юйретеди.

Шёндюге дери студентлени больницалада саусузлагъа аз-аздан къараргъа эркин этип юйрете баргъандыла. Хау, окъуучуну профессионалланы ишлерине къарай,  саусузлагъа тюбей, кёргенинден, эшитгенинден кеси да оюм эте, алай сынам ала баргъанны да хатасы жокъду. Алай дагъыда практика жаны бла биринчи атламны таукел этерге хар бирини да къолундан келмейди,  сора  терс багъыу этилир деген къоркъуу да чыгъады. Педагогла да алагъа дайым кёз-къулакъ болуп туралмайдыла.

- Сагъынылгъан технологияланы медицинаны къайсы сфераларында кёрюрге боллукъду?

- Бюгюнлюкде симуляторла адамны жашауу бла байламлы аслам  къоркъуу болгъан сфералада хайырланыладыла. Медицинада уа,  биринчиден анестезиологияда, быллай технологияла озгъан ёмюрню 80-чи жылларында чыгъып тебирегендиле. Манекенле бир ишни  ненча кере керек эсе да, аллай бир къатлап  тамамларча онг бередиле. Врачланы хазырлауда не тема окъутула эсе да, аланы асламысын  быланы  юсюнде сынаргъа  ол неда бу багъыу амалны хайырланып кёрюрге  боллукъду.

Араны биринчи атламлары быллай  амалны  хайырлылыгъын шарт кёргюзтгендиле. Профессорла бла преподавательле да аны дурус кёргенлерин ачыкъ белгилегендиле.

- Сиз оюм этгенден, медицина билим бериуде бюгюнлюкде излемле къалай тюрленнгендиле?

- Студентлени клиника жаны бла хазырлау иш къайсы вузда да  эм къыйын ишледен бирине саналады. Окъуучуну хар саусузну халин энчи, тынгылы тинтирге  амалы  болмайды. Преподавательлени  тохтамай эсгертгенлей, айтханлай турургъа онглары жокъду. Симуляция ара уа тынгылы специалистни хазырлау системагъа ол  чекледен толусунлай къутулургъа онг береди.

Алай бла шёндюгю дунияда бола баргъан тюрлениуле врачладан, аны бла бирге уа аланы хазырлау системадан да кёпню излейдиле. Электрон эмда компьютер технологияла тири айный баргъанлыкъгъа, врач кесини билимин, акъылын толу хайырлана билирге керек болгъан борчдан эркин этилмейди. Тюз диагнозну жаланда алай салыргъа боллукъду,  ызы бла тийишли багъыуну да этерге.

Шёндюгю тренажёр комплексле бла юйретиу технологияла уа студентлеге Симуляция арада палатадан керти клиникада палатагъа таукел атларгъа себепди. Юлгюге, энди  алтынчы курсну бошагъанла,  арада тийишли аккредитацияны ётселе, больницада ишлеп башларгъа боллукъдула. Шёндюге дери уа аны ючюн интернатураны да  тауусургъа  керек эди. Жаланда ол шарт окъуна ачыкъ кёргюзтеди быллай окъутууну хайырлылыгъын.