Къыралыбыз, къоншула бла тенглешдиргенде, пенсия жалчытыуда орталыкъ кёрюмдюлеге жетеди

Былтырны эсеплерине кёре Россейде жыл сан жетгени бла берилген пенсия орталыкъ ёлчемде 15,5 минг сомгъа жетгенди,  сакъатлыкъ эм жалчытхан адамны ёлюую бла байламлы уа 14,16 минг болгъанды. Ол кёпмюдю огъесе азмыды? Ким бла эм не бла тенглешдиргеннге кёре. СССР-ни заманларында бир юйюрча жашагъан республикала бла тенглешдириуню тюзюрекге санаргъа боллукъду. Материал «Аргументы и факты» газетде тинтиулеге кёре жарашдырылгъанды.

Алайды да бюгюнлюкде сомлагъа ётдюрсе эм уллу пенсия Эстониядады – 35 минг сомгъа дери, бек гитче уа Таджикистанда – 2 мингден кёбюрек. Алай нек болгъанын билген а къыйын тюйюлдю.

«Битеу постсовет кенгликде пенсиячыланы файдалары ишлеп тургъанланы айлыкъларына кёре болады, - деп ангылатады РАНХиГС  шимал-запад управление институтну доценти Артём Голубев. – СССР чачылгъандан сора Евросоюзгъа кирген Балтияда айлыкъла бек бийикдиле. Граждан урушдан ётген эм экономикаларыны айныууну шарт ызын жарашдыралмагъан Таджикистан  а ахыр 30 жылын тас этгенди. Бу къыралда хар ючюнчю ишчи жашыртын урунады эм пенсия фондха тёлеуле ётдюрмейди».

Къалай-алай болса да, бир постсовет къыралда да пенсиячыла, къорнанчларын къысхартсала окъуна, ишлеген заманларындача жашаялмайдыла. Урунууну халкъла аралы организациясыны (МОТ)  конвенциясына кёре (аны кёп болмай РФ-да тийишли кёргендиле) орталыкъ пенсияны орталыкъ иш хакъ бла  байламлыкълары эм азындан 40 процент болургъа керекди.

2019 жылда жаланда Къазахстанны (47 процент) эм Азербайджанны (41 процент) ол ёлчемни бийигирек этерге къолларындан келгенди.  МОТ-ну нормативине Белоруссия сыйыннганды. Гюржю, Эрмен эм Таджикистан а 16-23 процентге тарталгъандыла.

«Россей къоншула бла тенглешдиргенде пенсия жалчытыуда орталыкъ кёрюмдюлеге жетгенди. Тёрели къырал пенсия бизде иш хакъны 30 процентине жетеди, Ол Прибалтикада болумгъа жууукъду. Къыралыбызда бир пенсиячыгъа жаланда эки ишлеген адам жетишеди, ол шартны эмда экономикабызны бла демографиябызны эсге алсакъ, бизни алыкъа бу кёрюмдюден бийикге чыгъар онгубуз жокъду.  Энчи пенсия накопленияла уа  бир постсовет къыралда да артыкъ магъананы тутмайдыла», - деп белгилейди Голубев.

Халкъ къартая баргъаны сайын битеу дунияны правителсстволары да  пенсиячыланы юлюшлерин азайта, пенсиягъа чыгъар жыл санны къысхарта барадыла. СССР-ни кенглигинде аны биринчи Литва этгенди, 1995 жылда ала эр кишилени бир жылгъа артыгъыракъ ишлетип тебирегендиле, тиширыуланы уа – эки жылгъа. Бусагъатда бу къыралда  пенсия реформаны ючюнчю уруму ётеди, анга кёре 2026 жылда  битеу ишлегенле пенсиягъа 65 жылларында чыгъарыкъдыла.

1998 жылда пенсия жыл санны Молдавия бла Къазахстан кётюргендиле,  1999 жылда – Латвия, 2011 жылда – Эрмен бла Таджикистан, 2010 жылда – Азербайджан, 2011 жылда – Украина. 2017-2018 жыллада бу онгну Белоруссия, Эстония бла Россей хайырланыргъа дегендиле.  «Совет заманладача пенсиягъа чыгъыу жыл сан жаланда Узбекистанда сакъланады. Алай анда да 2022 жылдан аны кётюрюрге тюшеригини юсюнден айтханлай турадыла. Узбек Минфин 63-58 жыл санны белгилейди.  Алай ол жаны бла закон алыкъа къабыл кёрюлмегенди, - деп хапарлайды Пенсия эм социал фондланы халкъла аралы ассоциациясыны  таматасыны орунбасары Андрей Мордвинцев. – Бирси алгъынгы совет республикала пенсия реформаларын 2028 жылдан кеч къалмагъанлай тындырыр муратлыдыла. Аладан сегизиси эр кишилеге бла тиширыулагъа бир жыл санны  тохташдыргъандыла».

«Аны бла бирге къартлыкъ страховой пенсиягъа эркинлик берген пенсия стажны эм аз жыл сан ёлчеми да кётюрюледи, - деп къошады Голубев. – Россейде ол бусагъатда 11 жылгъа тенгди, энди 15 жыл боллукъду. Совет тёрелеге эм социал тюзлюкге кертилей къалгъан Белоруссия да страховой стажны 20 жылгъа дери кётюрюрге оноу этгенди».

Страховой пенсия алырча эм аз Гюржюде бла Туркменияда ишлерге керекди – 5 жыл. Ол жаны бла заман болжал а Украинада асламды – 35 жыл.    

Поделиться: