Миллет хазнабыздан

Сабий оюнланы тюрлюлери

Таулу сабийле сюйюп ойнагъанладан бири «Бугъунуч» болгъанды. Анга алты-жетижыллыкъладан башлап къатышхандыла. Аны ингирден кеч къарангыгъа дери ойнайгъандыла.

Бек биринчиден ала бир затны  неда уллу ташны белги этгендиле. Ол тюкюрюучю ташха саналгъанды. Сора аны къатына жыйылып, чёп атхандыла. Чёп чыкъмай, ким артха къалса да, ол излеучюге къалады да, къалгъанла уа бугъаргъа кетедиле. Излеучю кёзлерин къысады эм бугъуучула букъгъунчу, ачмайды. «Кёзлерими ачдым, кёлюгюз къалмасын, излерге барама», - деп тебирейди. Излеп тапханда, хар кёрген адамыны атын айтып къычырады эм ала ючюн барып ташха тюкюреди. Тапхан адамы аны къуууп тутаргъа кюрешеди. Къуууп, жетип туталса, ол дагъыда къайтып бугъаргъа эркинди. Туталмаса уа, тюкюргюч ташны къатында барын да табып чыкъгъынчы сакълайды. Сора былай да болады. Излеучю биреуню излерге кетди эсе, башхасы уа кёрюнмей тургъан жеринден аны аллына чыгъып, ызы бла уа андан алгъа ташха жетип тюкюреди. Ол заманда да бу адам бугъаргъа кетерге эркинди. Барысын да табып бошагъанан сора  бугъуу жангыдан башланады. Излеучюге уа бек биринчи табылгъан къалады.

«Аркъа таш»

 «Аркъа таш» ойнар ючюн сабийле эки къауумгъа юлешиннгендиле. Хар къауумну башчысы эмда тюзлюкге къарагъан да боладыла. Ойнап башлар ючюн, тобукъдан ёргерек бийикликде, эки атлам кенгликде эки ташха тап, тюз къазыкъны кёнделен салып, тюшмезча тохтатыргъа керекди. Андан сора ауурлукълары бла тенг болгъан бирер ташны аркъаларына кётюрюп, эки къауум да узакъдан чаба келип, къазыкъны юсю бла секирирге керекдиле. Секире келип, къазыкъны къайсы къауумнукъу тюшюрсе да, ала бирсилени сыртларына кётюрюп, белгиленнген жерге дери элтирге борчлудула. Андан сора оюн жангыдан башланады. Ол бийикликден къазыкъны тюшюрмегенлей секиралсала, андан да бийигирекге кётюрюп, сабийле кеслерин сынайдыла.

«Аштархан»

Быллай аты бла оюнланы эки тюрлюсю белгилидиле. Аны  бу тюрлюсюн бардырыр ючюн чюйке бла таякъ керекдиле. Анга Бахсан  бла Чегем ауузлада «чюйке» бла «таягъы» дегендиле. Оюнну болушу уа былайды: биреу чюйкеси, таягъы бла бла бир уллу ташны къатында тургъанлай, алайгъа дагъыда экинчи адам келеди. Таягъы болгъан чюйкени таш юсюнден уруп, жетдиралгъаныча, узакъгъа учуруп жиберирге керекди. Экинчиси уа, чабыучу, чюйке урулгъанда чабып башларыкъды. Оюнну башлардан алгъа уруучу, чабыучу да хазырланыргъа керекдиле.

Уруучу «хоп» дегенде, къачыучу чабып башлайды. Уруучу «топ» дегенде, къачыучу тохтап къалады. «Хоп» дегенни  бла «топ»  дегенни арасы заманнга дери чапхан чюйкени  жерге тюшюрмегенлей, учуп баргъанын кёргюзтеди. Биринчини мураты чюйкени не къадар узакъгъа уруп жиберирге,  къачыучуну да андан артха къалмазгъады умуту. Ким узакъ кетгенин артха атлап ёнчелегенден сора тохташдыргъандыла.

Дагъыда бу оюнну ючеу-тертеу болуп, хар къауумну да уруучусу, чабыучусу да башха болуп ойнаргъа да болады.
 

«Ортабыздан ёт»

Бу оюнну он-онекижыллыкъ жашчыкъла бла къызчыкъла ойнагъандыла асламында. Ала эки къауумгъа юлешинип, 10 метр чакълы жерде бетден бетге къарап, къоллары бла къаты тутханлай, эген бир жанындагъыладан бирси жанындагъылагъа чабып барып, юзалса  адам алып къайтыргъа, юзалмаса уа, алагъа къошулуп къалыргъа боллугъун айтып юйретгенден сора оюн башланады.

Эки къауумгъа «акъла» бла «къарала» атайдыла. Кезиу-кезиу чабыша да, къарыуларын сынай кетгенден сора, къайсы жанында («акъла», «къарала») адам кёп болса да, ол жаны хорлагъаннга саналады.

Чапханлагъа  урмазгъа, ёрге секирмезге, жыкъмазгъа; тыйгъанлагъа  аууп кетмезге, тыялмагъан кибик этип, жиберип къоймазгъа – жорукъ алайды.

Басмагъа Таппасханланы Аминат хазырлагъанды.
Поделиться: