Генетикалары тюрлендирилген аш-азыкъла: хаталы огъесе хайырлы?

Бюгюнлюкде генетикалары тюрлендирилген аш-азыкълагъа (ГМО), баям, хар ким да эс бурады. Алай ол не болгъанын, къайда хайырланылгъанын, хатасы болгъанын  бла къалгъанын биле болурламы?  Аны юсюнден оюмларын Россельхознадзорну КъМР-де Управлениясыны специалистлери билдиргендиле.

Анда айтханларыча,  ГМО - генлери  тюрлендирилген организмле бла байламлыды. Шарт айтханда, аланы табийгъат угъай, адам кеси тюрлендиреди. Алимле аллай организмлеге алада болмагъан башха генле къошадыла. Ол а жангы онгла береди, татыуларын, тыш неда ич сыфатларын да башха этеди.

Аберини генетикасын тюрлендирирге амал берген инженериягъа шёндюгю биотехнология да деучюдюле. Специалистле аланы тёрт тюрлюге бёледиле: къызыл, жашил, акъ эмда кёксюлдюм.

Биринчисин – къызыл биотехнологияланы – ГМО-ну дарманла чыгъарыуда хайырланадыла. Алимле бир тюрлю микроорганизмни генетика кодун тюрлендирип, ол алагъа керекли затланы чыгъарып башларча этедиле. Сёз ючюн, лабораториялада трансгенный бактерияладан адамгъа жараулу инсулин аладыла.

Арт жыллада эл мюлкге да жетгендиле бу технологияла. Биз шёндю дарманланы юсюнден айтабыз. АБШ-да 2008 жылда адамны талай генлери къошулгъан трансгенный пиринч ёсдюрюп тебиреген эдиле. Аны себепли ол  бизни ичибизден болгъанча белокладан бла ферментледен байды. Айтханларына кёре, аны сабий (сют) ашлагъа да къошарыкъдыла. Ол къыралны алимлерини Союзуна киргенле, аны юсюнден эшитгенлеринден сора сагъайып, властьлагъа адамны генлери къошулгъан пиринчни ёсдюрюуге чек салыгъыз деп петиция жиберген эдиле.

Жашил биотехнологияла эл эмда агъач мюлкледе хайырланыладыла. ГМО амал бла асламысында битимле тюрлендириледиле. Аны хайыры бла нартюх, соя, будай, чюгюндюр, мамукъ, тютюн, рапс, наныкъла, жемишле, кёгетле заранлы къурт-къумурсхалагъа, сууукъгъа, иссиликге къажау болурча аллай кюч аладыла, кеслери да табийгъатда тюбемеген бир формалы боладыла. Быллай биотехнологияла тирликни кёбейтирге, продукцияны иги халда кёп заманны сакъларгъа онг бередиле. ГМО-ну хайыры бла ёсдюрюлген затла тёрели халда битген кёгетледен, жемишледен эсе иги да учуз келедиле, дейдиле бирле. Алай бу сёзлеге толу ышанырча тюйюлдю. Аланы адамны саулугъуна, тёгерекдеги къудуретге да заранлыгъы хазна тергелмегенди, жарлылыкъны, ачлыкъны къурутургъа болушуругъу да ишеклик туудурады.

Трансгенный тереклени экологла чыртда жаратмайдыла. ООН да аланы къоркъуулугъа санагъанла жанлыды. Специалистлени асламысы, жамауат да быллай затланы чыгъарыргъа кюрешни жаланда уллу концернлени байыгъыргъа сюйгенлеринде кёредиле. Жер башында быллай тереклеге къажау туруу кюч ала барады. Отуздан артыкъ къыралда «ГМО-дан эркин тийреле» къуралгъандыла.

Промышленностьда хайырланылгъан акъ биотехнологияланы хайыры бла компанияла этанолну производствосун бютюн учуз эм женгил этерге кюрешедиле. Бу затны чыгъарыуда хайырланылгъан генетикалары  тюрлендирилген битимле башха битимлеге къатышыргъа, ала бла адамланы ашларына да тюшерге боллукъдула. Ала табийгъатха къаллай заран салыргъа боллугъу да арталлыда тергелмегенди.

Кёксюлдюм биотехнологияла суу экосистемалада тюрлениуле этиу бла байламлыдыла. Аны бла жарашдырылгъан багъалы чабакъла терк ёсюм аладыла. Ол а предприятиялагъа иги сатыу этерге, производствону кенгертирге онг береди.

ГМО-ну юсюнден сёз башланса, кёп тюрлю оюмла эшитиледиле. Аладан адамны саулугъуна, табийгъатха да хайыры огъесе хатасы кёп болурму деп. Алай бу технологияланы асламысында дурус кёредиле. Ол кеси да ала эл мюлкде эрттеден бери хайырланылып келгенлерине, анда къыйматлылыгъын кёргюзтгенлерине таянады. Керти да, бирде аберилени быллай амал бла ёсдюрюу экономика, экология жаны бла да хайырлы болады. Алай бир талай илму-тинтиу ишледе уа ала бла бирге жангы къоркъуула чыкъгъаны шарт кёргюзтюледи. «ГМО-ну ёмюрю» башланнган кезиуледе аланы юсюнден сагъыш окъуна этилмеген эсе, шёндюледе эмда мындан арысында бу проблемагъа кёз къысып турургъа жарарыкъ тюйюлдю. Бютюнда бу  технологияны жангы тюрлюлери андан ары жарашдырылып баргъанда.

Улбашланы Мурат хазырлагъанды.
Поделиться: