Нёгерлерин ызындан тизе билгенди

Уллу Хорламгъа – 75 жыл

Суратла болгъан альбомну къолума терк–терк алып къараучума. Анда анамы къарындашларыны, эллилерими, ташлы талачыланы сыфатлары сакъланадыла. Бирини тюбюнде быллай жазыу барды: «Второй слева - Габоев Шамсудин Кучукович, гвардии лейтенант, парторг 1-го батальона 273-й гвардейской стрелковой дивизии, член партийного бюро полка». Сурат 1944 жылны июнь – июль айларында «Цыганка» атлы агъачда эмен терекни жанында полкну командирини жербаш юйчюгюню къатында алыннганды. Ол кезиуде бу бёлюм Молдовада Прут сууну боюнунда тургъанды.

Мени анам Рахима, Болатланы Кючюкню къызы, къарындашлары Хасанны бла Шамсудинни юслеринден кёп айтыучу эди. Экиси да жанларын Ата журтларын, жууукъ - ахлуларын къоруулай бергендиле. Аланы суратларын кёкюрегине къысып, аз жилямагъанды.

Экинчиси кёп ахшы мураты толмай къалгъанды. Ол Ташлы–Талада школдан сора Аргуданда, Огъары Малкъарда, Терекде да билим алгъанды. 1939 жылда Ленинчи окъуу шахарчыкъны, ызы бла уа Нальчикде политпросветшколну бошагъанды. Бир жылдан аны Къызыл Аскерге чакъыргъандыла. Уруш башланнганда, ол къуллугъун Карел жарым айрыкамда бардыргъанды. Ол жыл жашны партиягъа алгъандыла. Юйюрюне жиберген къагъытларында былай жазгъанды: «Жашауумда бек насыплы кюнюм – партиягъа кирген кюнюмдю. Биз тюзлюк ючюн уруш этебиз, аны себепли хорларыкъбыз. Тамбла къазауатха кетеме».

Урушда кёрген къыйынлыкъларын ол къагъытларында айтмагъанды, жаралы болгъанын окъуна жазмагъанды. Жаланда бир жол госпитальдан чыкъгъандан сора Горький областьда Карповдагъы ВПУ-гъа окъургъа жибергенлерин билдиргенди.
Ленинградны къоруулагъанланы санында да болгъанды. Шахарны азатлагъандан сора Шамсудинни дивизиясы кюнчыгъыш жанына баргъанды. Халкъын кёчгюнчюлюкге ашыргъанларын билгенинден сора: «Кёлсюзлюк этмегиз, тюзлюк болмай къаллыкъ тюйюлдю. Ол заманда сиз да туугъан журтугъузгъа къайтырсыз», -деп жазгъанды.

«Карел фронтда 32-чи армияны 104-чю стрелковый полкунда жерлешим Габоланы Кючюкню жашы Шамсудиннге тюбегенме, -деп жазгъанды «Боевая слава Кабардино-Балкарии» деген китапда  Хизир Вороков.- Ол бек къарыулу жаш эди, ушкокдан уста атханды, сынаулу тасхачы эди. Командирле аны «тил» алып келирге кёп кере жибергендиле, жаш бир заманда къурулай къайтмагъанды неда керекли шартланы билип келгенди».

Ташлы-Таланы школунда 1980-чи жыллада къызыл следопытле Уллу Ата журт урушда жоюлгъан эллилерини юслеринден хапар билир ючюн, Болатланы Хусейинни къызы Суфиятны башчылыгъы бла кёп иш бардыргъандыла. Ол кезиуде Шамсудинни биргесине къуллукъ этген тенглерин табып, бир бирге къагъытла жазгъандыла. Алай бла  аны юсюнден тынгылы хапар жыйгъандыла. Анга аталып, энчи альбом окъуна къуралгъан эди.

Алагъа С. Смирнов жиберген къагъытда былай айтылгъанды: «Гвардияны лейтенанты Габойланы Шамсудин бла Молдовада Прут суудан узакъ болмай Требужены деген элде траншеялада бир ауукъ заманчыкъгъа командирле бардыргъан жыйылыулада да кёрюше тургъанбыз. Сабыр, тёзюмлю адам эди, бир заманда керексиз сёлешмегенди, ушагъыусыз иш этмегенди. Башханы оюмуна тынгылаучуладан эди.

Къазауатда къоркъмагъанды, керекли сёзле табып, башхаланы ызындан элте билгенди. Нёгерлеринден бир артыкъ зат излемегенди. Аскерчиле бла къууанчлагъа, бушуулагъа да бирча тюбей билгенди.

Требужены эл тийресинде 1944 жылны майындан башлап 19 августха дери тургъанбыз. Алайда юч къат окоп, траншея къазаргъа, жербаш юйчюкле, дагъыда башха керек жолчукъла хазырларгъа тюшгенди. Ол къайгъылагъа Габой улу къаты къатышханды. Бир заманда албугъартмагъанды, къара ишден къачмагъанды, арыгъанма деп тарыкъмагъанды. Аны иши, сёзю да бирге келишгендиле».

Жашны биргесине урушда болгъан И. Тутберидзе да унутмагъанды. Следопытлеге жиберген къагъытында былай айтханды: «Ол бизни батальоннга Днестр суудан ётген заманда келгенди. Биз ал кезиуде къоруулана кетип, сора алгъа Кишинёв таба жол алабыз. Къазауатха Шамсудин алда баргъанды, башхаланы да ызындан элтгенди. Бюгюн да кёз аллымдан кетмейдиле аны къара кёзлери, мангылайына тюшюучю къара чачы.

Габой улу командирча хар солдатха сакъ эди, ол къылыгъы ючюн ала да аны сюйгендиле. Аскерчиге, офицерге да бирча иги болгъанды. Хар бирибизни эсибизде ол ачыкъ жюрекли, жарыкъ кёллю жашча къалгъанды. Тюз къарындашымча кёргенме аны. Биргебизге болмагъанына бек жарсыйма».

Аскерчини обасын къайдагъысын билир ючюн, военкоматлагъа да соруп жазылгъанды. Карпинены элни 1-чи номерли школуну къызыл следопытлери аланы эллеринде къарындаш къабырланы къангасында Габой улуну аты да болгъанын билдиргендиле. Школчула алагъа къарап тургъандыла, таулу жаш алагъа мамырлыкъны келтире, насыплы къадарлары ючюн жан бергенин да унутмагъандыла. Алайды да, аны жатхан жерин Молдованы Котовский районуну Карпинены элинде тапханбыз.

Биз анда эки кере болгъанбыз. Биринчи кере анабыз, аны гитче эгечи Мариям, мени эгечлерим Суфият бла Халимат баргъандыла. Ала бишген эт, конфетле, дагъыда тюрлю-тюрлю затла элтгендиле. Анда къонакълагъа жарыкъ тюбеп, школда жыйылыу къуралгъанды. Мындан элтгенлени сабийлеге юлешгендиле. Ала бизни халкъда быллай тёре болгъанына сейир этгенлерин жашырмай эдиле.

Устазла окъуучуланы  къонакъла бла танышдырып, жолоучулугъубузну магъанасын да ангылатхандыла. Шамсудин эки офицер бла бирге Румынияны чегине жууукъ асыралгъанларын, ала барырдан бир ненча жыл алгъа аланы элдеги къарындаш къабырлагъа кёчюргенлерин да ол заманда билдиргендиле. Эллиле асыры жарыкъ тюбегенлеринден, алайдан узакъ болмагъан къонакъ юйде турургъа къоймай, юйлерине чакъыргъандыла.

Экинчи кере Шамсудинни къабырында мен, Суфият, экиге айланнган эгечибиз Шамса эм ючге айланнган къарындашыбыз Хаким бла болгъанбыз. Бизден да аямагъандыла къонакъбайларыбыз бет жарыкъларын, халаллыкъларын да. Бюгюн да ол адамланы унутмайбыз, жюрек ыразылыгъыбызны билдиргенлей турабыз. Андан къайтхандан сора Ташлы-Талада уа анамы къарындашына атап, зикир этдиргенбиз. Анамы тамата къарындашы Хасанны юсюнден а бюгюн да хапарсызбыз.