Жыр эм макъам хазнабызны сакълаугъа, аланы профессионал халда жарашдырылыуларына уллу къыйын салгъанды

Быйыл РСФСР-ни, КъМАССР-ни  искусстволарыны сыйлы къуллукъчусу Трувор Карлович Шейблер туугъанлы быйыл120 жыл толгъанды.  Жашаууну къыркъ жылдан артыгъын ол композиторлукъ ишге жоралагъанды, аладан жыйырма бир жылны Къабарты-Малкъарда. Кертиди, ол кезиуде битеу кючюн, билимин, фахмусун да аямагъанды малкъарлыланы бла къабартылыланы миллет макъамларын айнытыуда, ёсдюрюуде.  Композитор, педагог, фольклорчу, аны хайырындан республиканы халкъларыны эрттегили музыка хазналарыны асламысы сакъланнганды, биринчи музыка махкемелерибиз ачылып ишлеп башлагъандыла.

Трувор Шейблер Ригада туугъанды. Биринчи дуния уруш башланнганда аны юйюрю Петербургга кёчеди, анда жаратылады жашны музыкагъа керти сюймеклиги да. Бир ненча жылдан ол Петроградский университетни юристле хазырлагъан факультетинде окъуй тургъанлай, консерватриягъа жюрюп, профессор А. Загорскийни  классында юйренеди. 1925 жылда аны Тюменьде драма театрны музыка башчысыны  къуллугъуна чакъырадыла. Ызы бла ол Пермьде Комедия бла миниатюраны театрында дирижёр болады.

Пермьни уруннган жаш тёлюсюню театры ол жыллада бек игиледен бирине саналгъанды, аны музыкалы башчысыны къуллугъунда да Шейблер он жылдан артыкъ ишлегенди. Сёзсюз, аны чыгъармачылыкъ иши да тохтамагъанды. Отузунчу жылланы  экинчи жарымындан  ол Свердловск шахарны сахналарында спектакльлеге макъамла къурагъанды, ол кезиуледе биринчи уллу симфониясын  жазгъанды.

Къабарты-Малкъаргъа ол 1939 жылда кёчюп келгенди. Нек кёчгенини сылтауун бюгюнлюкде, баям, айталлыкъ адам табылмаз. Биринчи кюнледен окъуна къолунда нота дефтери бла Малкъар ауузлагъа жюрюп башлайды.  Анда ол сюрюучюле, къойчула, чалгъычыла бла танышып, ала эслеринде тутхан макъамланы, жырланы къагъытха тюшюреди, таулуланы адет-тёрелерин соруп биледи. Андан ол къабарты эллеге барып, музыкалы эпосну жазып алады. Ол жыллада къуралгъан малкъар  хоргъа чыгъармаланы жарашдырып, жырчыланы музыкалы грамотагъа юйретеди.

Трувор Карлович не заманда да жаш фахмулагъа энчи кёзден къарагъанды, къайгъыргъанды. Аны юсюнден кеслерини эсгериу сёзлеринде композитор Джабраил Хаупа, дирижёрла Борис бла Юрий Темирканов кёп кере айтхандыла. Ол кезиуде энди чыгъармачылыкъ жолларын башлай тургъан композиторла Мухадин Балов бла Хасан Карданов да аны болушлугъун сезгенлей тургъандыла.

1940 жылда Москвада театр институтну тауусуп республикагъа малкъар эм къабарты труппала къайтхан эдиле. Ол жыл ачлгъандыла биринчи профессионал миллет театрла да. Ол заманда Трувор Карловични  къабартылы драматург Зарамук Кардангушевни  «Каншоуби бла Гошагаг» эм малкъар драматург Геляланы Рамазанны «Къанлы къалым» деген пьесаларына макъамла жазаргъа чакъыргъандыла.

Шейблерни бийик усталыгъыны хайырындан къабарты эм малкъар постановкалагъа ол аламат музыка къурагъанды.  Белгили театровед профессор М.С. Григорьев «Къанлы къалымгъа» жарашдырылгъан макъамгъа  бийик багъа бичгенди: «Композитор жазгъан музыка тюз кереклисича алайды, бир керексиз нота жокъду мында, аны хайырындан жигитлени сыфатлары да алай толу ачыкъланадыла».

Уруш башланнганда Къабарты-Малкъаргъа  кёп композиторланы кёчюргендиле, аланы араларында Н.Я. Мясковский, С.С. Прокофьев, А.А. Крейн, А.Б. Гольденвейзер эм бирсиле болгъандыла. Трувор Карлович алагъа не жаны бла да болушуп, жыйгъан малкъар эм къабарты халкъ макъамла бла алны шагъырейлендиргенлей тургъанды. Алай 1941 аны кесин да, немислисе деген сылтау бла, Уралгъа  кёчюредиле. Андан ол Прокофьев бла Мясковскийни себепликлери бла жаланда 1947 жылда къайтханды Нальчикге.

Терк окъуна республиканы маданият жашаууна къошулуп, ол кёп аламат чыгъарма къурайды. Аланы санында  «Къабарты макъамла» сюита, «Инарла», «Жаш тёлю къафа», «Даханаго»  спектакльге макъам, «Таужан» жыр, Али Шогенцуковну «Мадина» поэмасына симфония сурат, «Нартланы юсюнден баллада», «Мени республикам» солистге, хоргъа бла оркестрге кантата эм кёп башхала. Бу чыгъармала, Москвада декаданы кюнлеринде эм республиканы сахналарында согъулуп, къаручуланы, специалистлени махтауларына кёп кере тийишли болгъандыла. Айтыргъа тийишлиди, республикагъа къайтханлай ол «Хазраил» деген жарсыулу юч бёлюмлю сюитасын къурагъанды, аны ол фронтда жоюлгъан сохтасы Алчагъырланы Хазраилге жоралагъаны белгилиди.

Шейблерни эм жарыкъ чыгъармаларындан бирине «Малкъар сюита» саналады. Ол аны 1960 жылда жазып, анда таулу халкъ жырланы бла макъамланы толу хайырланады.  Ол юч кесекден къуралады – «Чирик кёл», «Героическая» эм «Хороводная». Биринчи кесегинде халкъ жырланы эшитирге болабыз, экинчисинде «Солтан-Хамит» жигитлик халкъ жырны макъамларын, ючюнчюсю уа жашаугъа махтау салгъан, таукеллендирген бёлюмдю.

Белгилегенибизча, жыйырма жылдан артыкъны композитор  Къабарты-Малкъарны маданият жашауу бла къысха байламлыкъда эди. Аны уллу сынамы, бийик фахмулулугъу, адамлыкъ ышанлары бизни халкъланы жыр эм макъам хазналарын сакълаугъа, аланы профессионал халда жарашдырылыуларына айтып-айтмазча себеп болгъандыла. 

Ол 1960 жылда ауушханды, Нальчикде асыралгъанды. Хар адам бу хаух дуниягъа бошундан келмейди, аны къудурет тёгерекни ахшы жанына тюрлендириуге кюч сал, мадар эт деп жаратады. Шейблер Трувор Карлович  башындан берилген борчну аламат ариу толтургъанды – ажайыплы халкъ музыканы кюмюш тауушлу ноталагъа салып.

 Материалны хазырлагъанда Х. Хавпачевни «Профессиональная музыка Кабардино-Балкарии», В. Кодзоковну «Певцы земли родной» китаплары эм «Был такой город. Нальчик» интернет- сайтны материаллары хайырланнгандыла.