Ислам адам улугъа миллетлени ана тиллерин бегейтип, аланы юсю бла халкъгъа Къуранны жетдирирге берилгенди

Школда сабийлерине ана тилни окъургъа сюйгенле аздыла, аны билим бериу программадан кетерирге керекди, билирге, сёлеширге излегенле  юйюрлеринде окъусунла дегенде уа кёпден-кёп болуп барадыла. Ол  бизнича аз санлы миллетлеге уллу къоркъууду. Алай исламда уа миллет тилге кёз къарам къалайды? Аны юсюнден бизге   КъМР-ни муфтийини болушчусу Отарланы Хызыр хажи айтады:

- Мухаммад файгъамбарны, Аллахны саламы анга былсун, быллай сёзю барды: «Араплыланы юч зат ючюн сюйюгюз: мен араплыма, Къуран да арап тилдеди, жаннетге тюшгенле да анда  сёлеширикдиле».  

Сыйлы Китап Мухаммад файгъамбарны, Аллахны саламы анга болсун, ана тилинде жазылыпды. Ол  толу, ангылаулу аламат тилди, башхаланы «анасыды» дерге боллукъду.  Къуран – бизни чыракъ жарыгъыбызды, тюз жолубузду. Ол Мухаммадха 23 жылны ичинде тюшюрюлюп тургъанды. Эм биринчи уа файгъамбаргъа «Окъу» (бил) деген сёз берилгенди.  Бу сёз суралада 360-дан артыкъ жерде къайтарылады. Билим а неди? Эшитгенинг, жазгъанынг, окъугъанынг.  

Дуния башында Адам атабыздан башлап, къыяма кюннге дери арап тилни Мухаммад файгъамбардан (САС) уста бир адам да билмегенди. Ол аны  10 диалектинде сёлешгенди. Ма бу затла ючюн багъалыды арап тил.

«Аллах жаратханды адам улуну миллетлеге эм халкълагъа юлешип»,-деген аятны барыбыз да кёп кере эшитгенбиз.  Аллахутала адамла бир бирлерине къажау турур ючюн угъай, культураларына, тиллерине юйренир, бир бирлерин таныр, сюер ючюн этгенди  алай. Аятны баргъаны: «Ичигизде эм аламатла уа Аллахдан къоркъгъан, ийманлыла, ариу къылыкълыладыла».  

Хадисде былай айтылады: «Сизни Аллахутала жаратханды бир ата бла анадан». Аны магъанасын къалай ангыларгъа боллукъду? Миллетлени айырыргъа жарамайды. Арап халкъ, неда бир миллет башхаладан бийик тюйюлдю, акъ къарадан иги болмагъаныча. Жаланда адамла ийманлары, къылыкълары, ариу халлери бла айырмалыдыла.

Арап тилни сыйлылыгъыны юсюнден айтханбыз – Къуран анда берилгенди, дагъыда жаннетге тюшерге насыбыбыз болса, анда сёлеширикбиз. Болсада ислам   миллетлени, халкъланы, аланы тиллерин харам этер ючюн келмегенди.  Арап тил башха миллетлени жюреклеринден ана тиллерин кетерирге жаратылмагъанды.

Ислам адам улусун арап культурагъа сыйындырыргъа, ашларына-сууларына, адетлерине-тёрелерине, кийимлерине сыйындырыргъа, бойсундурургъа излемейди.  Хау, намаз,  Аллахха табыныу да арап тилде бардырыладыла. Исламны терен билирге сюйгенле, алимле аны окъургъа, юйренирге керекдиле,  алай муслийманнга динде  борчланы арап тилде  толтуруп къойса жетеди, ол тилни уста билирге борчлу тюйюлдю.

Ашны, кийимни юслеринден бардыла жорукъла: харамны ашаргъа эркин этилмейди, къаллай санланы жабаргъа кереклиси да белгиленипдиле.  Сёз ючюн, араплыла тюе эт ашайдыла, аны сютюн ичедиле, алай исламда хар муслийманнга да ол борчду деген жокъду. Сени миллетинги адетлери, иги тёрелери бар эселе, ала исламгъа къаршчы болмасала, динибизни бютюнда бай, омакъ этедиле. Ана тил да тюз алайды.

Адам ана тилин уста билмесе, Къуранны сёзюн, ариу динни да миллетни жюрегине сингдираллыкъ тюйюлсе. Ислам  миллетлени ана тиллерин бегейтип, аланы юсю бла халкъгъа Къуранны  жетдирирге берилгенди.  

Былайда бир юлгю келтирирге сюеме. Осман империяны эм белгили, кючлю, даражалы патчахы Селим Явуз  уллу алим болгъанды, кеси да салих эди. Ол арап тилни тюрк тилден эсе уста билгенди, назмула окъуна жазгъанды.  Бир жол Селим Явуз  алимлени жыйып,  арап тилни османлагъа ана тил этип орнатыргъа акъыл этеме, дегенди. Ол кезиуде муфтий – шейх уль ислам  анга къажау тургъанды.    Ол битеу тилле да Аллахдан келгендиле, аны хайыры барды, ойма бу низамны деп, къаты болгъанды.

Аны айтханым, ана тилге уллу кёллю болургъа жарамайды. Бюгюнлюкде малкъар тилни болумуна къарагъыз. Жарсыугъа,  таза, ариу, шауданча хычыуун тилибизге тыш сёзле къатыша,  жокъ болууну чеклерине жетгенди.   

Тынгылачыгъыз, къаллай ариу сёзлерибиз бардыла: шаудан, сыртлыкъла, аяз, кюнлюм, чегет, таш, ата, ана, аппа, ынна, айран, шорпа… Тилибизде  15-20- минутлукъ теле неда радио бериу халны  тюрлендирлик тюйюлдю. Нек десенг, сабий кюнню асламын орус тил бла хайырланады: школда,   орамда, анга телефонну, Интернетни да къошугъуз.  Тилибиз а къайда сакъланады – миллет тилде чыкъгъан «Заман» газетде, театрда, малкъар тилде бериуледе, китаплада.   

Шёндю  нек эсе да европалы жазыучуланы чыгъармаларын салыргъа сюедиле сахнада театрыбызны сахнасында. Ол аланы даражаларын ёсдюреди,   оюнну сейир да этдиреди, аны ангылайма. Сабийлигимде Кёнделеннге хар ыйыкъда келгенди малкъар труппа, анда уа къаллай фахмулу артистлерибиз болгъандыла. Ала сахнадан чынтты тау тилде алай ариу сёлеше эдиле, алагъа тынгылап, тилибизни татыуун, миллетими ариулугъун, тарыхыны энчиликлерин,   халкъымы деменгилигин ангылагъанма. Хау, Чеховну да салыргъа боллукъду малкъар тилде, алай кёчюрмеден эсе кеси тилибизде жазылгъан чыгъарма аламат болмазмы?

Сёзсюз, шёндю жашау тынч болгъанды, арбазда эки-юч машинасы болмагъан юйюр жокъду, тюкенле сейир ашладан, сууладан толудула, кийимле да алай. Алгъын бир элден башхасына баргъан къыйын кёрюннгенди, энди уа Анталиягъа, Европагъа солургъа учабыз. Аллахха шукур, иги шартлагъа да къууана билирге керекди. Алай битеу бу затла бла бирге кесибизни миллетлигибизни тас этерге къоркъуу уллуду.  Къалай? Бек алгъа тилибиз кетип барады. Къолларындан келгенле, байлыкъларын къызгъанмай, ишни къолгъа алсала иги боллукъ эди. Хау, ырысхы, машина да игиди, алай диним, халкъым, ана тилим деп сагъыш  этерге да керекди.

Мен муслийманма, таулума деген дини, миллети ючюн жууаплыды Аллахуталаны аллында. Ол бизни халкъ этип жаратханды, алай сен тамырынгдан, мурдорунгдан къача эсенг, бизни Жаратхан сыйлагъан затдан къутулургъа кюрешесе.   

Ана тилде сёлешгенле аздан-аз болуп барадыла. Тилни къойгъанла уа ариу адетлерибизни, тёрелерибизни да унутуп, бырнак этип барадыла, башха культураны алып кеслерине. Алимлени айтханларына кёре уа, кесини ана тилин унутуп, башха миллетникинде сагъыш этген, сёлешген, аны культурасын, адет-тёрелерин да алады. Ма бир гитче юлгю, бизни миллетде атасы бла жашы бирге олтуруп, аракъы ичген тёре къачан болгъанды?  

Сабийни юйретген, аны жанын ишлеген юйюрдю, тюзюнлей атасы бла анасы.   Алай ала не тилни, не адетни, не динни билдирмеселе, ишден жетишалмайма, сатыудама деп сылтаула излеп турсала,  сабий кеси аллына ёсерикди. Аллай адамны уа тамыры, мурдору бармыды?  Ол къуру, жугъу да болмагъан жюрекге, акъылгъа уа не затны да салыргъа тынчды.

Кесин билмеген адам Аллахны да танырыкъ тюйюлдю. Жашым, къызым, унутма, сен муслийманса,  таулуса, адетлени, къылыкъларыбызны сакъла,  бу харамды, деп юйретирге борчлудула таматала.

Ийнанамаса, ууаз малкъар тилде берсем, солугъан этеме. Тюз суусап кюнде шаудандан къаннганча ма алай хычыуун кёрюнеди манга ана тилим: хар саныма, малекулагъа жетип, гюлге суу къуйсанг къалай жашнай эсе да, ма алай  ырахмат табама.

Мен кёп жылланы республикадан тышында тургъанма.  Къайтхандан сора  дин бла кюрешип башлагъанымда, кёзлерим, жюрегим да малкъар тилге ачылгъандыла.  Махтаннгандан Аллах сакъласын, алай бир ненча жыл мындан алгъа Мухаммадны (САС) жашаууну юсюнден малкъар тилде китап чыгъаргъанма – адамларыбыз кесибизни тилибизде файгъамбарны жашаууну юсюнден билирге керекдиле деген акъылда.

Ол кезиуде уа белгили жазыучуларыбыз, тил бла кюрешген алимле бла тюбешип, хар сёзню магъанасын, къайдан чыкъгъанын соруп, сейир тамашагъа къалгъанма. Сёз ючюн, аскер терминлени арасында къуру бичакъ, балта, къама дегенча сауутланы тюрлюлери эллиден асламдыла! Жер юсюнде, аламла болгъан хар затны да тилибизде атлары бардыла. Ма ол заманда тюшюннгенме тилибизни тас этгенибизге, къаллай  бир сёз унутулгъандыла, алай узакъ болгъанбыз ол бай, сейир, аламат тилибизден. Шёндю малкъар китап жазама десенг, жашауну сейирликлерин ачыкъларча кесибизни  сёзлерибизни табаллыкъ тюйюлсе, жарсыугъа.  

Ушакъда айтханларыбызны окъугъанла тилибиз миллетни жаны болгъанын ангылап, анга сакъ, жууаплы кёзден къарасала  бек сюерик эдим.