Аллахуталаны аламат, сыйлы атларындан бири - аль-Хакимди - ангылы, терен акъыллы

Аллахуталаны 99 аты барды, аладан аль-Хаким (терен акъыллы, билимли, ангылы) атны магъанасын бизге Абу-Ханифа атлы ислам вузну бошагъан, «Ислам в Евразии» газетни баш редактору Аккайланы Хасим хажи ангылатады:

- Бухари эм Муслим иймамланы къутси (керти) хадислеринде файгъамбарыбызны быллай сёзлери  бардыла: «Кертиди, бизни Жаратханны 99 аты барды. Аланы барысын да эсинде тутхан (санагъан) – Жаннетге кирликди».

Алимлени айтханларына кёре,  эсде тутхан деген аланы хар бирин да   ангылап, дууа этгенде тюз хайырланыуну магъанасында айтылады. Сёз ючюн, «ар-Раззак» (Къадарны юлешген) деген сёзню магъанасын билген жазыуну жаланда Аллахуталадан тилерикди, неда «аль-Ахад» (Жангыз) деген сёзню ангылагъан бизни Жаратханнга нёгер излерик тюйюлдю.

Ангылы, терен акъыллы (аль-Хаким)

Аллахуталаны аламат, сыйлы атларындан бири аль-Хакимди (ангылы, терен акъыллы). Ол  «хикма» деген сёзден къуралгъанды – акъыллылыкъ. Биз аны къалай ангылайбыз: билимин тюз хайырланнган, къыйын болумда керекли оноу чыгъаргъан, бола тургъан ишледен хайырлы  оюм этген. Алай бу шартла барысы да адамны юсюнде бардыла. Аллахуталаны  терен акъыллылыгъыны уа къыйыры-чеги жокъду, аны адам улу  ангылагъан да эталлыкъ тюйюлдю. Аль-Хаким –  тёгерекде битеу болумланы, жумушланы,  хар нени ангылайды, биледи, аны хар иши да тюздю.

Сыйлы Къуранда аль-Хаким деген ангылам бир ненча кере тюбейди. Сёз ючюн, «Тауба» деген сурада былай айтылады: «Ол - Билимлиди, Терен акъыллыды (аль-Хаким)» (9:15). Неда башха аятда: «Ол сизге ананы къарынында кеси сюйгенча сыфат бергенди. Андан сора Аллах жокъду - деменгили, терен акъыллы» (3:6).

Бу аятла Аллахуталаны чексиз кючю, онглары, акъылы, билими,  къарыуу болгъанларына шагъатлыкъ этедиле. Андан жер башында, кёкде, сууда да жукъ да бугъуналлыкъ тюйюлдю. Бизни ананы къарынында эр кишилеге, тиширыулагъа юлешип, бирлеге саулукъ, башхалагъа фахму, ючюнчюлеге къыяу берген да олду.  Андан башхагъа табыныргъа, баш урургъа жарамайды, Аллахутала жангызды.

Адам аламат сыфатда къуралгъанды

Аллахуталаны терен акъыллылыгъы, кючю ол жаратхан хар затда да билинеди. Ол хар нени да эм аламат, иги, такъылы жаратханды,   айнырча низамлылыкъны тохташдыргъанды. Адам аны эм сейир чыгъармасыды. Къуранда аны юсюнден былай айтылады: «Биз адамны аламат сыфатда къурагъанбыз» (95:4). Неда: «Биз Адамны сабийлерин сыйлагъанбыз» (17:70).

Хау, бизни санларыбыз, сыфатыбыз аламатдыла. Аллахутала бизге эки кёз бергенди, тёгерекде битеу тауушланы эшитир онгубуз барды, къымылдау системаны болушлугъу бла эки аякъда атлайбыз, эки къолубузда бешишер бармакъ барды. Хар саныбыз да бизни жашауубузну женгиллетеди.

Аллахутала кёклени, жерни да жаратханды. Жер юсюнде терекле, кырдыкла ёсерча этгенди, кёклени жерден кётюргенди, бир тюрлю багъана, тутурукъ болмай, ала энишге тюшмезча къурагъанды… Аланы айтханым, тёгерекде болгъан хар нени да Аллахутала энчи магъанада жаратханды, аланы аламат, тамам системагъа бойсундургъанды, шарт, кемчиликсиз низамны тохташдыргъанды. Аланы бузар кюч ахырда жокъду.  

Бу затлада уа бизни Жаратхан оюм, сагъыш эте билгенлеге энчи белги барды: «Кертиди, жерни бла кёклени къуралыуларында, кюн бла кече бир бирни алышханларында, адамгъа хайыр келтирир ючюн тенгизде жюзген кемеледе, Аллахутала кёкден жиберген сууда, аны болушлугъу бла къургъакъ жерни тирилтгенинде, анда кёп тюрлю жаныуарланы орнатханында, желлени алышыныуларында, жерни бла кёкню арасында булутлада да сагъыш этсенг, ангы болгъаннга белгиле бардыла». (2:164).

Сыйлы Къуран, шериат

Сыйлы Къуран, аны аятлары да Аллахутала терен акъыллылыгъыны, кючюню, деменгилилигини белгисидиле. Аланы тюрлендирирге, къошаргъа, къоратыргъа  онг болмагъаны аланы сейирликлерине, аламатлыкъларына шагъатлыкъ этедиле. Сыйлы Китапны кемчиликлери, жетишмеген жерлери, келишмеулюклери, даулашлы, ангылашынмагъан айтыулары жокъдула.  
Сыйлы Китап адам улугъа ол Аллахуталаны жорукъларына, буйрукъларыны башчылыкъларын ангылап, алагъа бойсундурур мурат бла берилгенди. Не болумда да, сорууда, ишде да аны башчылыкъгъа алыу адам улугъа хайыр келтиреди.

Аллахуталаны терен акъыллылыгъыны, кючюню энтта бир белгиси шериатды -ийманны эсеплеген жорукъла, дин намысны, адеплиликни жыйымдыгъы.    Биз алагъа бойсунургъа борчлубуз. Ол мурат бла уа Сыйлы китапла берилгендиле, файгъамбарла болгъандыла. Ала адам улугъа, кеслерини миллетлерине Аллахуталаны буйрукъларын, излемлерин, жорукъларын ангылатхандыла.

Шериат – бизге этилген ахшылыкъды, игиликди, хатерликди. Анда адам эки дунияда да  насып, тынчлыкъ, ырахматлыкъ табарча битеу жорукъла, низамла, эркинликле бла борчла бардыла. Къуранда былай айтылады: «Ол сюйгенине оюмлулукъ, акъыл береди, ол а уллу саугъады. Юйретиуню жаланда акъыллары болгъанла ангылайдыла». (2:269). Бу аятда Аллахутала  къулларына берген ахшылыкъланы юслеринден айтылады: хайырлы билимни, ангылыкъны, эслиликни, оюмлулукъну.

Алай бла бизни Жаратханны кючюн ангылагъан муслийман Аллахуталаны битеу ишлери, оноулары, буйрукълары, жорукълары да хайырлы, аламат болгъанларына тюшюнеди, Бизни Жаратханнга баш уруп, аны не оноуун да  ыразылыкъда, сабырлыкъда алады, сынауланы чамланмай, тарыкъмай тийишлисича кётюреди.  

Тикаланы Фатима жазып алгъанды.
Поделиться: