«Жюреклери ауругъанла кеслери алларына багъылмай, врач айтханны этерге керекдиле»

Инсульт, инфаркт ёлюмню бек кёп тюбеген сылтауларындан бирлеридиле.  Бусагъатда инсульт болуп, больницагъа тюшгенлени араларында къартла, жашла, эр кишиле, тиширыула да бардыла. Бу къыйын аурууну юсюнден  Кардиология араны поликлиникасыны кардиологу Жанатайланы Людмила бла ушакъ этгенбиз.  

-Инсультдан сакъланыр  ючюн не зат билирге керекди?

- Бек алгъа аны къоркъууун кючлендирген сылтауланы билирге. Бу ауруу  башланса – тиширыуду, эр кишиди деп къарамайды. Кертиди, алгъын инсультну эр кишилени аурууларына санагъандыла. Бусагъатда уа тиширыула ол жаны бла аланы жетедиле. Алай бир-бир специалистле уа инсульт эр кишилеге артыгъыракъда ёч болгъанча сунадыла. Аны сылтауларындан бири аланы чархлары къыйын болумлагъа юйреналмагъанындады. Андан сора да, асламысында  аланы араларында ичгичилик, тютюн ичиу инсультну сылтауудула.

Жылны бир кезиуюнде къозгъалгъан аурууду деп айтырча да тюйюлдю ол. Алай октябрь-ноябрь эм февраль-март айлада инсультдан ауругъанланы саны аслам болгъаны белгилиди. Ол заманда адамны къаныны басымы кюнню халы тюрленнгенине кёре бир кётюрюле, бир тюше тургъаны да баямды. Андан сора да,  медикле «бахча этиу, дачалада ишлеу» деген кезиудеги инсультла бла инфарктла болгъанларын да айтадыла.

Аны айтханым: бусагъатда инсульт болургъа къоркъуу бийикди. Къан басымыгъызны тинтип туругъуз, дарманны заманында ичигиз. Сора кюнде мардасыз кёп ишлемегиз. Санны- чархны да кётюралгъан бир мардасы болады. Къысхасы, адам санын-чархын мардасыз къыйнаса, кётюралгъанындан эсе, кёп жюк салса, ол кесин билдирмей къоймайды. Бахчада башын къуру да энишге тутуп ишлегенни неда исси кюнде сагъатла бла тургъанны жюреги, мыйысы да къалай чыдасынла?

Инсультну болдургъан эрттеден келген баш сылтау гипертонияды – къанны кётюрюлюую. Россейде андан 40 миллион чакълы бир инсан  къыйналады. Алай жамауатны 40 процентге жууугъу къанны кётюрюлгенин бош затха санап, сансыз этедиле. Инсультха жетдирген башха сылтауладан бири, вегето-сосудистая дистонияды (адамны мыйысы бла байламлы къан тамырланы осал ишлегенлери). Дагъыда тютюн ичиу (тютюн ичгенледе инсульт эки кереге  кёп тюбейди), асыры семиз болуу, жюрек ауруула аны къоркъууун кючлендиредиле.

- Инсультну жууукълаша келгенин билирча шартла бармыдыла?

- Бардыла, ала быладыла:  билмей тургъанлай адамны санларыны бир жаны осал ишлеп башлайды,  тили иги айланмайды, кёзлери осал кёрюп башлайдыла,  башы тёгерек айланады, тентиреп атлайды, билмей тургъанлай, башы къаты ауруйду.

- Ол заманда не зат этерге керекди?

- Саусузну больницагъа не къадар терк элтирге. Врач келгинчи аны жатдырыргъа, башына да жастыкъ салыргъа, аны башыны бла ундурукъну арасында бийикликни мюйюшю 30 градус болургъа тийишлиди. Аллай саусузгъа хауа бек керек болгъаны себепли терезени ачыгъыз. Ол къусуп башлагъан эсе, аны башын бир жанына буруп, ауузун тазалагъыз.

Саусузну стационаргъа инсульт болгъандан сора юч-алты сагъатдан кеч къалмай жетдириу бек магъаналыды. Ол специалистлени къолуна не къадар терк  тюшсе, аны сау къалыргъа онгу аллай бир уллу боллукъду. Эсге алыгъыз: хар бир минут бла жарымындан инсульт россейлиледен бирлени жыгъады.

Келтирген хатасына кёре инсультну бек кюйсюз жукъгъан аурууланы эпидемиясы бла тенглешдирирге боллукъду. Сёзсюз, бу аурууну баш сылтауларындан бири адамны солуусуз ишлегениндеди, акъылына, санына да асыры уллу ауурлукъ жетдиргениндеди, саулукълу жашау эте билмегениндеди. Инсульт алгъа усталыкъларына, къуллукъларына кёре, жюреклерине асыры уллу кюч алгъан, ишлери бек тынгысыз, бек жууаплы болгъан адамланы хорлайды.

Жарсыугъа, таулулада   къуру да ишлеп тургъан  тёреди. Солургъа да керекди! Бизде, ахчалары да болуп тургъанлай, санаторийлеге бармайдыла. Ол терсди. Жашаргъа сюйген адам санына-чархына  солуу берирге керекди, ашын-сууун витаминледен бай этерге.
Кёп жаш адамла тохтаусуз ишлегенден замансыз ёлюп барадыла. Дагъыда бир затха эс бурургъа сюеме: юйде да, ишде да хар болгъан затны жюрекге алып, къыйналып, жунчуп тургъандан магъана жокъду, алай апчып тургъанны саулугъу терк сёгюледи.

- Инсультдан адам кесин сакъларча дармансыз багъыуну амаллары бармыдыла?

- Бек алгъа уюшхан къанны терк окъуна жукъартырча мадар этерге керекди. Анга уа гирудин-сууда жюзген къара къуртланы бир беш-алтысын желкесине эмда мангылай жанларына салыу бек болушады. Ол къуртла дагъыда нек хайырлыдыла десегиз, ала мыйыда болгъан къанны къалыныны артыгъын эмда холестеринни да эмип кетередиле. Гирудотерапияны эки-юч ыйыкъгъа бир ненча кере къайтарыргъа керекди.

Адамны мыйысында уюшхан къанны кетериуню дагъыда бир дарманы барды. Ол мумиёду. Эрттенликде ауузланнгынчы эмда кече жатарны аллында  аны 0,2 граммы да тамамлыкъ этеди. Алоэ битимни сууу къошулгъан мумиё къанны терк жукъартады. Мумиёну 5 граммына 150 грамм ол битимни сууун къошаргъа эмда 2 ыйыкъны ичинде  кюн сайын аны чай къашыкъ бла бир ичерге керекди. Эки ыйыкъдан сора ол курсну дагъыда  къайтарыргъа, аланы араларында кезиуде уа прополисден настойканы кюнден юч кере, 2-30-шар тамычысын тамызып ичерге боллукъду. Алай бла эки айны багъаргъа тийишлиди. Жайда кючюк чапыракъны жыяргъа эринмегиз. Аланы, салатлагъа къошуп, кюнден бир онусун ашагъанны хайыры уллуду.

Бир кере инсульт болгъаннга гюллени букъусу (пыльца) бек жарайды. Къозланы кюннге бир 6-8-син ашаргъа керекди. Аланы орталарында болгъан къабукъланы уа аракъыда тутуп (1:10 ёлчемде) аны ашарны аллында чай къашыкъ бла бир ичсе игиди. Инсультдан кесигизни  сакълар ючюн ашыгъызгъа быхыны, шапталланы, инжирни, жабышмакъны, къасмакъны, къызыл дугъумну къошханлай туругъуз. Этни орунуна уа тенгиз чабакъланы неда сояны ашагъыз.

Гипертониядан къыйналгъанла да, жюреклери ауругъанла да кеслери алларына багъылмай, врач айтханны этерге керекдиле.