БИЗ КЕТСЕК ДА…

Къалай жашасакъ да, ыразы болгъан азды къадарына. Мен а ыразыма. Терезени ачама да, аны излеп, сакълап тургъанча, къыш хауа тылпыу этип киреди отоугъа. Ол юйдеги жылыуну урлап, алып кетерге ашыгъа болур, мен а къоярыкъ тюйюлме. Жангыдан жабама терезени, жылыу бла бирге насып да чыгъып кетер юйюмден деп къоркъа.

Бу арт кезиуде терк-терк къайтама ызыма. Мени бла болгъан тюшюмча кёрюнеди ансы, аны айтсам, сейир этмезлик жокъду.

Шахар тийрелериндеди ата юйюм. Дипломуму къолума алгъан кюнлерими биринде, иш излей барып, къайтып келе, жолну бизге бурулгъан жингиригинде биргеме окъугъан Сафиятха тюбеп къалдым. Къууандым.

– Бу мени къарындашым Азретди. Ол Бештауда тургъан, – деди ол, машинаны эшигине таянып, бизни таба къарап тургъан жашны кёргюзте. – Бу уа экиге айланнган эгечим Жамиля. Жумушха келген эдик да бери, санга тюбеп къалгъаныбыз нечик иги болду! Не болуп тураса иш бла уа? Сен а табарыкъса, ата къарындашынг – институтну таматасы. Сугъар бир жерге. Анга уа бир къайгъы этмей эдим да…

– Да, мени усталыгъым бла не иш табарыкъды ол? Департаментден келе турама. Шахар школладан бирине жиберирбиз дегендиле. Юйге жууукъ болугъуз.  

– Келигиз, Азрет, Жамиля, бир беш минутчукъгъа къайтайыкъ.

Алай бла, кесими уллу багъалатмай, машиналарына олтурдум.

– Тюкеннге къайта барайыкъ, – деди да Жамиля, энишге бурулдула.

– Зат керек тюйюлдю, – деп да кюрешдим. Манга тынгылагъан болмады.

Ма ол кюн мени къачырып, ала кеслерини эллерине келтирген эдиле.

– Ёмюрде кёрмеген адамым бла мен бир юйюр къалай болурма?! – десем. Сафият:

– Ол сени тилеп айланнган созукку Ахматдан а мени къарындашым ушагъыулуду, – деп сюелди.

– Да, мен аны танымайма.

– Къалай танымайса? Танышдырдым да. Хапарларын а эшите тургъанса, эсинге алыргъа сюймейсе ансы.

Ол ингирде окъуна ызымдан келдиле. Элде тапхан къартларын жыйып, мени артха алып кетебиз дегенлеринде, келгенлеге айып этдирдиле. Анамы апсыны:

– Мариям, къалып къалырмы эдинг, аман адамла кёрюнмейдиле? Сюймей келген эсенг да, сюерсе. Сюйюп баргъанла уа бал ашап, балхам ичип, ыразы болупму жашап тургъан сунаса ёмюрге? – деп бир айтды ансы, башха зат соргъан болмады.

Анасы кеси кирип келди:

– Келинчик …

– Мен келинчик тюйюлме. Сизни жашыгъызны таныгъан да этмейме, – дедим.

– Танырса, балам, – деди ол жумушакъ ауаз бла. – Сенден насыплы киши боллукъ тюйюл эсе да билмейсе, жаным. Мен да, аталары да устаз болуп ишлегенбиз ма бу сен кёрген элде. Бизни юсюбюзден адам аман зат айтып, эшитирик тюйюлсе. Азретни да мудах этме. Сабийлей орус тюбюне кетип… Кючден тиллендиргенбиз.

– Бош къыйналасыз. Мени алыкъа аллай умутум жокъду. Ишге киреме деп айланама.

– Кирирсе. Мында уа иш жокъмуду?

– Угъай…

Ол келгенле да кетип, кесим къалгъанда ангыладым тапсыз болумуму. Сафият да, Жамиля да къатымдан бир чакъгъа таймай, тангнга чыкъдыкъ. Некях этерге эфенди келгенди дегенлеринде да, унамадым отоудан чыгъаргъа. Къалай этдиле эсе да, этдиле да кетдиле. Сора биргеме беш жыл окъугъан Сафият:

– Кет, былай этип турма, Мариям. Бюгюн мындан чыгъып кетсенг да не сунарла? Билесе да, эл ауузу – элек, деп. Аман адам болса Азрет, мен аны сангамы буюрлукъ эдим? – деп тохтады.

Ма алай къалып къалдым анда. Ким таулулукъ этди, ким кёлсюзлюк этди.

Биринчи кере отоугъа киргенинде, Азретни жанында къолунда да къагъанагъы бла бир къара кийимли бурмачач тиширыу сюелип тургъанын кёрдюм. Аны чачы алай тёгюлюп тургъанына сейир этдим. Ол, манга къарай кетип, бурулду да, эшик жабыу артында тас болду. Эшик ачылып, этилиб а эшитмедим.

Мени юйге кийирген заманда бир такъыйкъагъа аны терезе жабыуну бир жанына этип, арбазгъа къарап тургъанын эследим. Сабийи да къоюнунда. Артха кирип келе, эшик жанында сюелип тура эди да, жаны бла оздум.

– Ол къагъанакъ сабийи бла къара кийимли тиширыу кимди? – деп сордум дигизам Жамилядан.

– Къайсына айтаса? Къара бла мор болуп къалгъанды дуния бусагъатда. Бир жарыкъ кийим кийген кёрмезсе. Къагъанакълары бла да келедиле энди тойгъа. Ол да адет болуп къалгъанды. Не билейим, къайсы къоншу болур.

Ол да айталмады аны ким болгъанын.

Айгъа жууукъ турдукъ къайынла бла. Азретни ишге чыгъар заманы жете баргъаны сайын, къылыгъы женгилден-женгил бола баргъанын эслеп турдум, сылтауун а ангыламадым. Бир букъдургъан заты болгъанын а сезгенме. Къайын анам бла атам а не этгенин да басып турдула. Ала манга асыры иги болгъандан, жанларын чыгъарып берирге хазыр эдиле. Сау болсунла, аш этсем, аны махтамай, ыразылыкъларын айтмай, къопмагъандыла къангадан.

Бештау уллу шахар тюйюлдю, алай кёп миллетлиди. Анда манга фатарыбыздан узакъ болмагъан библиотекада иш табылды. Неден да бек анга къууандым. Тюшде юйге чабып келирге онгум бар эди, алай Азрет, къурулушчу инженер, бошамай эди да, кесим ючюн деп, ары жюрюуню да къойдум тюшде. Къоярыкъ тюйюл эсем да, бир кюн, жолну ётген жерде сакълап тургъанымлай, ким эсе да сыртымдан тюртюп, машина тюбюне тюшерге аздан къалдым. Жюрегими дып-дып этгенин тыялмай, бурулсам, бурма чачы бетин жабып сюеле эди къарелди, къолунда чулгъамын ёшюнюне къысып. Кёзюме кёрюннген сундум. Аны айтханымда, Азрет:

– Не айланаса да, харип сен? Санларынгы да тынчайтып, нёгерлерингча, бир зат элтип, ала бла къапсанг болмаймыды санга? – деди.

Алай бла тюшде юйге жюрюуню къойдум. Ол иги окъуна эди – бютюнда жууукъ танышдым ишчи нёгерлерим бла. Эрменли, оруслу, бир ариу грекли къыз да бар. Ишге жарашып къалгъаныма ыразы болуп турдум бир къауум заманны.

Бир жолда солуу кюнюмде шинтикге да минип терезе кёзлени жууа тургъанымлай, ким эсе да тийгенча болуп, элгендим да, терезе жанындан къаты тутуп, башымы буруп къарадым. Артымда, жууукъчукъда, ол къара жыйрыкълы тиширыу сюелип тура эди. Сабийи жиляп, анга ийилди да… кёзден ташайды.

Къоркъуп, ол халим бла, къолумда да терезе жуугъан буштугъум бла чабып эшикге чыкъдым. Мени ол халими кёрюп, къоншу тиширыу Лида юйюне чакъырды. Суучукъ берди да, сора не болгъанын сорду. Айтдым ол тиширыуну дайым кёргеними, ол манга бир хата этерге излегенин сезгеними да.  

– Ол Ильзады, – деди Лида.

– Ким Ильза?

– Азретни юй бийчеси.

– Аны аллай адамы болуп эшитмегенме.

– Айтхан болмаз. Айтып да, нени тюзеталлыкъды энди ол?

– Мен аны билмегенме. Билсем, ёмюрде да бармаз эдим.

– Сен терс тюйюлсе. Ильза ауушханлы эки жыл болады. Сабийден къутулалмай кетгенди. Экиси да ёлгендиле. Къызчыгъы уа, Дашачыкъ, анасындады.

– Сора Азретни къызыдамы барды?

– Хау.

Ол заманда ангыладым, биз бери келгенде, юйде сабий илляуланы нек кёргеними, Азрет, аланы бирге жыйып, балконнга нек чыгъаргъанын да. Айтхан а эталмагъанды.

– Не сюеди менден сора ол… ёлген эсе?

– Ким биледи. Аны айтхан къыйынды. Кел, килисагъа барайыкъ да, анга деп бир жау чыракъчыкъ салайыкъ.

– Мен муслийманма сора...

– Неди да? Аллах бирди. Мында жашау ёмюрлюк тюйюлдю, анда уа, Аллахны аллында, биз барыбыз да тенг боллукъбуз. Ниет, бет къалай болса, тилек да алай болады. Андан кётюрюледи бири кёкге, башхасы жерде къалгъанда.

ххх

– Мен бюгюн килисагъа барлыкъма, – дедим солуу кюнде Азретге.

– Не этесе анда уа? Оруслу болуп къалгъан болурса дейме, ала бла ишлей.

– Угъай. Лида бла бирге барлыкъма, – дедим. Сора битеу къарыууму, эсими бир жумдурукъгъа жыйып: – Ильзагъа деп, жау чыракъчыкъ салыргъа сюеме. Сабийни атын а билмейме…

Галстугун къыса тура эди да, къолу жарты жолда тохтап къалды Азретни. Абызырады, къызарды, агъарды.

– Сен биринчи отоугъа киргенингде, мен сени жанынгда кёрген тиширыу, баям, ол эди. Ийнанмайса ансы.
Азрет балконнга чыкъды да, андан бир коробканы келтирип, ачды.

– Буму эди? – деп, кёргюзтдю, бурма чачын жел тарай, кюле тургъан къызны.

– Хау.

Ол кюн баш ием эшикге чыкъмады. Биргесине окъугъан оруслу къызны сюйгенин, окъууну бошап, бери бирге келгенлерин, алагъа къызчыкъ туугъанын да айтды.

– Атамы бла анамы жюреклерин къыйнаргъа болмай, бюгюн, тамбла эте тургъанма. Сени аллынгда да терсме. Кеч, кечаллыкъ эсенг. Ким болса да, хо деп къойгъан эдим, ахлуларымы ыразы этер ючюн. Сюерме деб а ийнанмагъанма алда. Артда келгенди ол сезим.

– Къызчыкъны юйге алыргъа керекди.

– Ильзаны атасы-анасы жангыздыла. Олду аланы жашаугъа байлап тургъан кюч. Сора… къалай алып кетейим аланы алларындан?

Ала бла мен артда Ильзаны къабырына баргъаныбызлай танышханма. Ол огъурлу адамла манга жюрек кюйлерин кёргюзтмегенлери ючюн ыразыма алагъа. Даша уа, анга къарындашчыкъ туугъанлы, терк-терк келеди бизге. Бирде, солуу кюнлери болса, аны элге атабызгъа, анабызгъа да элтиучюбюз. Алай барсакъ, кючюкден, киштикден, бузоудан, къозудан башлап къучакълайды Даша. Халал сабийди. Бештауда къартлары уа: «Биз кетсек да, бу сабий энди жангыз тюйюлдю», – деп къууанадыла. Мен да ыразыма къадаргъа – жашымы тамата эгечи барды!

Мусукаланы Сакинат.
Поделиться: