Жюрек бла акъылны араларында

Сабийлигими дуниясында айланама. Кюн да анда жумушакъ, жылы эди, жауунла да кюн татыулу, гюл ийисли, ай да – жарыкъ. Жулдузла уа, узалсанг, къолунга алаллыкъча, жууукъда. Алай аланы алып, жастыкъ тюплеринде тутаргъа сюйгенле болмагъандыла бизде – ариулукъну бузгъан эсибизге да келмегенди. Ол бир жангыз адамгъа угъай, барыбызгъа да берилгенин ангылапмы? Билмейме. Унутханма.

Барама сары жолну, аны къыйырларында ёсген чечеклеге букъу къоннганына жарсый. Да къонмай а, ёмюрле ётгендиле сора, ала былайлада чакъгъанлы. Тёшню жалкъасыча, ёре тизгин тутуп баргъан мюшкериле да алгъыннгы сап-сарылыкъларын тас этгендиле. Алада жабышмакъ чапыракъланы орталарын толтуруп ёсген гюллени жыяргъа чапсакъ: «Тиймегиз! Ала баш аурутуучудула! – деп эсгертиучю эдиле таматала. – Аланы малла да ашамайдыла. Ала да акъыллы сизден…» Арлакъда уа Ажаны юйю сюеледи.

Ол алгъын чыммакъ-акъ тытыр бла сюртюлюп эди. Терезе кёзлеринде кюн къалтырай, сакълай эди къонакъланы. Бизни да, сабийлени. Бек сюйгенбиз бу гитче, алай жылыулу, кирсиз юйчюкге келирге. Келсенг, Ажа кёзбаусуз къууаныучу эди. Дугъум татыулу тёгерек капчетчикледен толтурур эди ууучунгу. Ол заманда къартла татлы зат бла къууандырыргъа бек сюйгендиле сабийлени. Кампет болмаса, гырт бал туз кесекчикле бла.

Азиядан къайтханда, Ажа эгечи бла жашагъанды элни ёрге жанында. Маримны аталары урушдан къайтмагъан эки ариу къызы, халкъ сукъланнган жашы да бар эдиле. Аланы юйню арбазында чалыгъа тагъылып, къудору эм чырмауукъ чапыракълы къонгуроулу гюлле ёсгендиле. Андан жарыкъ болур эди арбазлары деп келеди бирде кёлюме. Алай а къайда эсе да теренде ангылайма аны юйню иелери жарытханларын. Ол заманлада не узакъ жууукъну да эркелетиучюлери тюшеди эсиме. Андан кёпдю, андан тауусулмайды, не кёп сынауладан ётсе да, мени тёлюмю жюрегинде жылыу – ала бергенден. 

Хаух дуниядан хакъ дуниягъа кетгенлеге юй да, жер да, кюн жарыгъы, жыр ажайыплыгъы, къобузну къанат берген тартыулары да жокъдула дейдиле. Мен а анга ийнанмайма.

Ыннам да, Ажа да Къуран окъугъан адамла эдиле да, аланы элде моулютлеге терк-терк чакъыргъандыла. Ала этген ариу зикирлеге тийре жыйылып тынгылагъанды. Анда сабийлеге къызыл бояулу татлы суула ичиргендиле... Къартла уа нартла кибик эдиле ол заманлада, сабыр акъыллы, ариу жюрюшлю. Бюгюн а, сейир тюйюлмюдю, жал саны бла адам бир бирге келишмейдиле. Биз ангыламагъан б алдау барды анда да.

Артда бир эфенди къарт айтхан эди, кёп жыл озгъандан сора, Яникойда бир жик дууада, эгечими бла мени танып: «Сюргюн жолунда баргъанда, энди жете келген жашчыкълай ыннангдан юйреннгенме зикирлеге», – деп. Бизге уа, сабийлеге, бек биринчи ыннам бла Ажа къылхыуну юйретген эдиле. Мен да аны ызымдан келгенлеге юйретгенме, ала гитче болгъанда. Аны бла бирге ол эки тиширыуну жылыуларын алагъа ётдюрюрге, жетдирирге кюрешип.

Ажаны къарындашы да бар эди Мухамматолий деп, къурулушчу. Аны да элде бек сюйгендиле. Аны къолу жетмей, элде юй сюелмегенди сюргюнден къайтхан жылларыбызда. Ол ишлеген эди бу акъ юйчюкню да эгечине кесинден узакъ болмай, эл къыйырында. Ол иги адамла сюегенден ариу эди, жылыулу эди, энди дуниягъа, арып, мутхуз терезелери бла къарагъан мудах юй. Бу орамда кёп юйлеча, энди ол да ёксюздю. Босагъасына элтген жолчукъну ханс басханды. Эшиклерине да, аланы жарыкълыкъларын кетерип, тот кирит тагъылыпды. Бау бла къысылгъан женгил эшикни тюртгенимде, ол, баям, мени таныялмай, ыразы болмагъанын билдире, къыжылдады да, кирмедим арбазгъа.

Ажаны къачан эсе да сабий болгъанын кёзге келтирген къыйынды. Алай ол дагъыда бир къарындашчыгъы болуучусун айтыучу эди. «Ёге анабыз болуучу эди. Бир гитче галаучукъ къатдырыр эди да, берир эди къарындашчыгъым Исхакъгъа: «Ма, аша да той, къалгъанын да манга къой», – деп. Ол а, жете келген жаш, тойгъанмы этерик эди андан, уялып, жартысын анга аяп къоюучу эди. Жилиги юзюлген эди ол къыйын заманда…»

Ажаны сюргюнде, аналары ауушуп, эки сабий кёзюне къарап къалгъан киши тилеген эди. Юйюр къууанчын ол ала бла сынагъанды. Алай а, эки-юч жыл озуп, аналарыны эгечи келген эди, сабийлени кёре. Ол, ыйыкъ чакълы тургъандан сора, ачыкъдан айтханды анга:

– Жанынга тиймесин. Аман тюйюлсе, сюесе ёксюзлерими, ала да сюедиле сени, алай а эгечими сабийлерине мен кесим ана болургъа излейме. Алагъа къарындаш, эгеч да къошаллыкъма. Сени уа аллай онгнгунг боллукъ болмаз, къарайма да, – деп.

Ол заманда, баш иесине зат да айтмай, къоншу элде эгечине кетип къалгъан эди Ажа, киши кёрмезча, зат сормазча, танг бла эртте къобуп. Аны къартлыгъында да ингилиги кетмеген бетинде ол кюн баргъан жилямукъла къызарып тюшген болурла жерге, артда къызыл гюлле болуп чагъарча. Шарх-шархла кёп эдиле анда.

Жашы, ёге жашы Хусей, аны анда табып, этегине жабышып, къучакълап жилягъанда, жюреги чыгъаргъа жетген эди Ажаны. Ол кече анга къысылып жатхан ёксюзню адыргылыгъы тангнга дери кёз къысдырмагъанына не сёз. Аланы кесине алыргъа хазыр эди жарлы тиширыу. Умутлары уллу эдиле аны, алай… алдаулу.

Эрттенликде атасы, ат бла жетди да, юйге кире турмай, жашын, атын айтып, чакъырды. Аны эшитип, айран буштогъа къашыгъын сукъгъан Хусей, несин да унутуп, аны кёзюне къоркъуп, жалынып къарагъанын унутмагъанды Ажа.

– Не этерик эдим, ата бла баланы араларына киргенден уллу гюнях жокъду. «Бар. Иги жаш атасына эки айтдырмайды», – дедим да, чыкъды.

– Не этесе мында?

– Бушто ашай турама.

– Юйюнгде уа ачданмы ёлтюредиле сени? Кимге соруп келгенсе?

– Кесим… Ажагъа тансыкъ болуп. Асиятха айтмагъанма ансы, ол да келлик эди.

– Иги этгенсе айтмагъанынгы. Тебире, эр киши юйюнде жашаргъа керекди.

– Ажа уа?

– Ажа уа… сизни сюйсе, сизни бла турур эди.

Ауазында аны жюрек къыйыны, букъдурулуп тургъан кёлкъалдысы эшитилип, арбазгъа чыгъаргъа къоркъуп, терезе къатында сюелип тургъан Ажа къалтырады, санлары бош болдула. Жашы уа айтды къаты ауаз бла:

– Сюеди! Ол бизни аннядан эсе бек сюеди, – деп.

Ажаны тенгиз кибик уллу, халал жюреги бар эди. Акъылы уа – тау кибик. Алай ала ол кюнледе бирге келишалмагъандыла. Ма ол болум бюкгенди аны, черек жагъасында, суугъа къарап, кесин сымарлаучу тал терекчикни жел бюкгенлей, ол ариу адамны этегин-женгин кёз жашдан толтуруп. Ол чакъыргъанды насыбындан къачаргъа, ол чыгъаргъанды эки анга байланнган сабийни араларындан, аланы, кесин да бирден жилятып. Босагъасындан кетмезлик къонакъ болуп атлагъан тиширыуну сёзлерин эшитгенден сора, Ажа кёп затны оюмлагъанды.

«Ёге анагъа ыразы болгъан азды дуния башында. Ана эгечден а ана жылыу келеди дейдиле. Ол ёксюзлюкню жумушатып, ачы бетин кетереди…», – дерик эди ол, алай нек болду деп сорсам, жумушакъ ауазы бла. Алай а къаты акъыл бла жандауурлу жюрек ол оюмны бирча ангыларчамыды?

«Сау турсунла, жашап турсунла аталары, сабийлери да ансы, хазнамыды…» – дерик эди, кеси кесин сабыр эте. Баям, халаллыкъдан жарлы болмайды адам, анга къошула барады ансы.

Къаршы этип, жюрегинге бир бошласанг адамны, айырылыу дегенинг ачы болады. Ол эки сабийге кеси ёшюн ичирмегенликге, ала аныкъыла эдиле. Ол жаланда эки-юч жылгъа созулгъан къысха насып аны жашау узуну жылытханды. Ажа аны къадарны саугъасына санагъанды. Эсгериуле бла жашагъанды. Ол биле эди, къанатлы атха минсе да, адам бир заманда къадар алдан этген жазыудан къутулалмазлыгъын. Аны ючюн беш намазында Аллахдан кеси сюйгенлеге ариу тилекле этип, алай жашагъанды.

Бир сейирим – сюймеклик ёлмейди. Андан сора алтмыш, андан да кёп жыл озгъанда, ол къызыу кюн къыргъыз элинде аны этегине къысылгъан Хусей китабында Ажаны атын уллу ыразылыкъ бла сагъынады. Бирде къуш кибик бийикледе къалкъдыргъан, бирде таш этип, энишге тёнгеретген, аны кёп тюрлю сынагъан жашау жолу унутдуралмагъанды анга ёксюз сабийлигинде ол киши жеринде Ажа берген жылыуну. От жагъасы – жюреги, жара таплы эсе да аны, анда Ажа тиргизген отну ёчюлтмегенини белгисидиле эсгериулери.

Ма аллай къазауатла барадыла адам улуда жюрек бла акъылны араларында. Бу тюздю, бу уа терсди деп, ким айталлыкъды жазыугъа?

Мусукаланы Сакинат.
Поделиться: