Ата журтларына кертичиликни къанларын-жанларын аямай кёргюзтгендиле

Гергъокъланы Биасланны жашы Исмайылны (Чортайны) уллу, ариу, билимли  юйюрюню  къадары  халкъыбызны, битеу къыралыбызны да тарыхыны бир бетиди.

  Исмайыл 1873 жылда Тёбен Холамда къолайлы юйюрде туугъанды, атла жайып, юйюрюн халал къыйыны бла кечиндиргенди. Алай революциядан сора, жарсыугъа, кёп таубий тукъумланы келечилери, къолларындан келген адамларыбызны атлары кулакга чыгъарылып,  репрессиягъа тюшгендиле. Исмайыл да бу къыйынлыкъдан къутулалмады.

1937 жылгъа тарыхчыла «уллу террор» деп атагъандыла. Политика репрессияла бу кезиуде  башланадыла, алай аланы  сылтауу  шёндю да шарт тохташдырылмагъанды. Репрессияла НКВД-ны 447-чи номерли буйругъуна тийишлиликде бардырыладыла: анда уа кулакла уголовный жууапха тартылгъан аманлыкъчыла бла тенг этилген эдиле. Аланы атлары совет къыралгъа къажау тургъанлагъа чыгъарылгъанды.

Ма Исмайыл да совет властьны аманлайды деген жалгъан дау бла тутулады.  НКВД-ны «ючюсю» сюдю аны ёлтюрюрге  деген оноуну чыгъарады.  Быллай буйрукъланы уа узакъ болжалгъа салмай толтургъандыла…   Артда, 50 жыл озгъандан сора,  Исмайылны  ата журтуну аллында терслиги болмагъаны, анга жалгъан дау этилгенин тохташдырып,  1989 жылда  тюзлюк хорлагъанды, анга реабилитация этилгенди.

Болсада Гергъокъ улуну юйюрюне сынаргъа тюшген  къыйынлыкълагъа   къарамай, аны сабийлери  ата журтларыны керти патриотлары болуп ёсгендиле.  Аны ачыкъ жюрекден сюйгенлерине уа Уллу Ата журт урушну кезиуюнде кёргюзтген жигитликлери, аны жалынчакъсызлыгъы ючюн жанларын-къанларын  аямагъанлары шагъатлыкъ этеди.  

Исмайылны онеки сабийи болгъанды – алты къызы бла алты жашы. Жашла барысы да, къызладан а Софият Уллу Ата журт урушха биринчи кюнледен окъуна къатышхандыла, аладан ючюсю 1945 жылда Москвада Хорламны парадында болгъандыла.  

Таматалары Суфиян аскерге 1941 жылда июньда чакъырылгъанды,  Москваны къоруулау кюрешге къатышханды.  Алай Хорламны къууанчын кёралмагъанды, ол биринчи сермешледе ёлтюрюлгенди. Суфиян Малаховкада Удельная  станцияны тийресинде басдырылыпды.

Къызладан тамата Зариятны юй башчысы да, Бабаланы тукъумдан, урушну къазауатына биринчи кюнледен къатышханды, ол белгисиз тас болгъанды. Юй башчысы Ата журтубуз ючюн жанын бергенине да къарамай, Зариятны  юч сабийи бла,  битеу таулу халкъныча, Къазахстанны къумларына зор бла кёчюргендиле. Жарсыугъа, аланы жангыз къызчыкълары Фатимат бу къыйынлыкъланы кётюрмей  ёлгенди. Зарият Ата журтха 1957 жылда къайтханды, туудукъларына, аладан туугъанлагъа къууанып жашагъанды.

Махмут Исмайылны уллу юйюрюнде ючюнчю эди. Ол уруш башланнгынчы   Москвагъа кёчюп,  эл мюлк академиягъа киргенди. Алай анга туугъан журтунда эл мюлкню аягъы юсюне этерге онг болмагъанды: 1941 жылда Москва областьны Бауманский военкоматыны чакъырыуу бла  урушха кетеди. Гергъокъланы Махмут 27-чи миномёт бригаданы 254-чю миномёт полкуну радиобёлюмюню командири болгъанды. Ол Москвада Красный площадьда  Хорламны  парадына къатышханды.

Махмутну жигитлигине уа ол урушну кезиуюнде бийик къырал саугъалагъа тийишли болгъаны да шагъатлыкъ этеди. Сёз ючюн, «За отвагу» майдал анга 1944 жылда февральда Чепуры эм Голобурды деген эллени тийресинде душман тохтамай атышыу бардыргъанына, жашаууна къоркъуу уллу болгъанына да къарамай, Махмут командирле тургъан жерден буйрукъланы топлагъа жетдирип тургъаны ючюн берилгенди. «Солуу кезиуде связной тийишли шартланы заманында белгили этгенини хайырындан душманны атакасын тохтатыргъа онг  болгъанды. Ол къазауатда батырды, не болумда да таукелди, буюрулгъан ишни къанын-жанын аямай толтурады»,-деп жазылыпды аны саугъалау къагъытда.  

Абдулла 1942 жылда урушну тюзлеринде белгисиз тас болгъанды. Алай анга юйдегили болургъа, аталыкъны насыбын сынаргъа Аллах онг бергенди.  

Исмайылны сабийлери  окъуугъа тартылгъандыла,  билим алыргъа итиннгендиле. Сёз ючюн,  юйюрде бешинчи Мухтар Ростовда пищевой техникумну жау-бишлакъ жарашдырыргъа юйретген  бёлюмюне окъургъа киреди. 1941 жылда, аскерге чакъырылып, ол да Москва ючюн сермешлеге къатышханды.

Жашау дегенинг сейирди, къайда, кимге тюберигинг белгисизди. Ма Махмут бла Мухтар да урушда бир  бирлерине тюбериклерине ийнаннган да эте болмаз эдиле. Алай алагъа ол уллу къууанч келтирмегенди – жашлагъа сермешледен биринде ёлтюрюлген тамата къарындашлары  Суфиянны  бастырыргъа тюшгенди.

Мухтар кеси уа хорлам сермешле бла Берлиннге дери жетгенди, ол да 1945 жылда июньда Хорламны парадына къатышханладан бириди. Мухтар «Сталинградны къоруулагъаны ючюн», «Москваны къоруулагъаны ючюн»  майдалла бла саугъаланнганды.

Къызла Бази бла Кезибан Нальчикде Ленинни окъуу шахарчыгъын бошагъандыла. Базини юй башчысы урушдан къайтмагъанды, болсада ол, кёп таулу тиширыулача,  ахыр кюнюне дери анга кертичилей къалгъанды. Ол эки жаш ёсдюргенди.  

Кезибан а устазлыкъны сайлагъанды. Ол ишин бек сюйгенди, кеси да   школну завучу, директоруна дери ёсгенди. Былайда бир сейир шартны айтыргъа сюеме:  Кезибаннга жаланда 22 жыл толгъанда,  1940 жылда  КъМАССР-ни школларыны директорларыны съездине къатышхан эди.  Къазахстанда да ол устазлыкъ ишин къоймагъанды. Алматада школладан бирине таматалыкъ этгенди, шахарны билим бериу бёлюмюнде ишлегенди. Алай ол 42 жылында къыйын ауруудан  ёлгенди. Аны юй башчысы Абдулла Азизов да урушха биринчи кюнледен къатышханды,  ол да сермешледен биринде ёлтюрюлгенди.  Аланы сабийлери, туудукълары Алматада жашайдыла.

 Юйюрде тогъузунчу сабий  Софият да, къарындашларыча, туугъан журтубузну фашистледен къоруулау сермешлеге киргенди. Ол Ашхабадны медицина институтун бошагъанды. Таулу къыз Туркменистанны ара  шахарыны обкомуну биринчи секретары Мамонов бла бир юйюр къурагъан эди.  

Мамонов да урушха биринчи кюнледен къатышып, сермешледен биринде ёлтюрюлгенди. Софият 1943 жылда фельдшер болуп урушха кетеди. Ол медицина службаны подполковниги деген чыннга дери ёсгенди,   къарындашлары Мухтар эм Махмутча Москвада Хорламны парадына къатышханды.  Урушдан сора Софият къызчыгъы Нелли бла  Москвада жашагъанды. Нелли   Москвада Кубаны посольствосунда ишлеп тургъанды.  

Гергъокъланы Атлыны да тукъум ызы юзюлмегенди, ол кеси  1942 жылда  август айда   фашистле бла сермешледен биринде ёлтюрюлгенди. Аны юй бийчеси Батчаланы Сапрахан жашлары Борисни кеси ёсдюргенди. Бюгюнлюкде аланы туудукълары бла туугъанлары  аппаларыны атын айыпсыз жюрютедиле.

Жашладан бек кичилери Магомет да урушха 1941 жылда кетгенди. Жашха    сермешледен биринде ёлтюрюлгенде жаланда 19 жыл толгъан эди. Аны жууукълары-ахлулары эсгерирча сураты окъуна къалмагъанды.

Исмайылны уллу юйюрюню бек гитчелери Лёля бла Фатима да битеу таулу халкъ бла бирге кёчгюнчюлюкню азабын сынагъандыла, Лёля  юй башчысы Ёзденланы Магомет бла юч сабий ёсдюргендиле.  Фатима уа сатыу-алыу техникумну бошап, кёп жылланы товаровед болуп ишлеп тургъанды.  

Гергъокъланы Исмайылны къадары  ачыулу болгъан эсе да, аны сабийлери, туудукълары, туугъанлары да, ала уа бюгюнлюкде жюзден артыкъдыла (Аллах аланы барын да насыпларына тюбетсин),  революцияны, репрессияланы, Уллу Ата журт урушну къыямасын сынап,   тукъум тарыхларын бек багъалы хазнаныча сакълап, аны бла ёхтемленип    жашайдыла.

Алгъаракълада уа Нальчикни жер-жерли самоуправление советини бегимине тийишлиликде Исмайылны жашлары Суфиянны, Махмутну, Абдулланы, Мухтарны, Атлыны эм Магометны атлары   Акъ-Сууну жангы микрорайонда орамладан бирине аталгъанды.  Быллай ишле уа Уллу Хорламны жууукълашдырыр ючюн жанларын-къанларын аямагъан жигитлерибизни атлары ёмюрлюк боллукъларына  ышандырады.   
Тикаланы Фатима.  

 

Поделиться: