АТАСЫНА АШЫГЪЫП

Мухажир жангыз кеси жашайды. Андан болур, аны тангы, ингири да бирге ушайдыла. Ма бюгюн да, къалкъыусуз кечесин ашыра, арт кезиуде алай болуп къалгъанды – жукъудан, уяныудан да татыу алгъаны жокъду, къопду да, эшикни кенгнге ачды. Анасы Букъминат алай айтыучу эди: «Эрттенликде Аллах игилик юлешеди. Хар юйге этеди юлюш. Эшигинги ачып тюбемесенг, ол игилик артха айланып кетеди», – деп.

Чегет жанында агъач тангнга кёгерип чыкъгъаны жазны жете тургъанын билдиреди. Анга къарай, иги  кесек сюелди Мухажир арбазда. Ол аны хар кюн сайын да жангылыгъына сейир этеди ансы, къыш не бек созулса да, къайгъы этер заты жокъду. Энди ол отун этип да кюрешмейди. Элде жашау тюрленнгенди, газ бла жылытадыла юйлени. Къара шауданнга баргъан жолда да кёрмезсе къызланы.  Алай сагъыш этди да, эки-юч кюн мындан алда, жумушу бла Чегетге ётгенлей, шаудандан суу ала тургъан къызчыкъны кёргени тюшдю эсине. Ол эсгериу жюрегин жылытып, ышарды.

– Кюн ахшы болсун!

– Ахшылыкъ кёр, къызчыкъ. Кимни къызыса?

– Ёрюзмекни туудугъума.

Ёрюзмекни жангыз жашы Шарапий, аны сабийликде шуёху, эртте кёчген эди шахаргъа. Ата юйюн а, не бек тилеп кюрешселе да, сатмагъанды. Келе-кете тургъанларын эшитиучю эди Мухажир, кёрген а этмегенди эрттеден бери да.

– Къалайды да Шарапий? Не ишлеп турады?

– Ишлегени жокъду. Солуудады. Бир кесек аурукъсуннганды да, къара шауданны сууундан ичсем, сау болуп къаллыкъма деп…

Къызны субай белин эки бюге тургъан челекни алып, Мухажир атасыны шуёху Ёрюзмекни арбазына атлады. Эртте ол былайда кюн-кече да болуучу эди да, арбазны уа иги таныйды. Тейри, босагъа ташны бир чунгурчугъу бар эди да, аны да тутады эсинде. Ол эшикни ачып, эски шуёхуна кирип барды.

Диванда созулуп тургъан Шарапий, секирип ёрге къобуп, Мухажирни къучакълады. Сора экиси да олтуруп, Азинат салгъан эрттен азыкъгъа узалдыла.

Юй бийчеси ауушханлы, Шарапий къызы бла жашайды. Жашы уа Москвадады. Врачды. Анасы ауругъанда, ары элтип, бек иги докторлагъа къаратханын биледи Мухажир. Болушалмагъандыла. Дууасына баргъан эди Мухажир. Аны бири да сагъынмадыла. Баям, биргесине келлик мудахлыкъдан къоркъуп.

– Жашдан не хапар?

– Игиме дейди. Жангы жылда келип кетгенли, кёрмегенбиз. Чакъырады ары, алай бу жыл санымда самолётха минсем, къаным кётюрюлюп къалады да… жарашмайды. Поездха уа минеригим да келмейди. Аны тауушун эшитсем… кёп зат тюшеди эсиме.  

– Бюгюн да айып этеме кесиме, не затха къууана болур эдик, машинагъа  минип барабыз деп?

– Да, сабий эдик, Мухажир. Ары дери машиналагъамы минип айланнганбыз? Ангылауубуз ол эди. Бек терк уллу болгъан эдик, ары жетип, ачлыкъ къысып башлагъанда. Атам урушдан къайтхынчы, ол а хорламдан сора да жыл туруп келген эди, къарыным тойгъанды деп билмейме.

– Шарапий, айтыргъа унутуп турама, атамы  къабыры табылгъанды да!

– Таланнга, аны къалай букъдуруп тураса да?!

– Къалай эсе да… тюбемегенден. Военкоматдан келип билдиргендиле да, барыргъа деп турама.

– Ким бла барлыкъса?

Аны сагъышын а этмеген эди Мухажир.

– Къарындашым, эгечим болуп, ала бламы барлыкъма? Кесим.

– Мен да барайым биргенге, угъай демей эсенг. «Чортай бла мен бир ананы сютюн ичгенбиз», – деучю эди атам харип. Сют къарындашладан туугъан ушайбыз да.

Ол кюн Шарапий бла Мухажир Венгриягъа Тисанана деген элге барыргъа оноулашдыла. Аны къалай жетерге боллугъун а Азинат компьютерине къарап тапды да, бу жайда ары барыргъа деп тохташхандыла.

Ол эсгериуле къууандырадыла Мухажирни.

Ол, ийнеклерин сауду да, сютлерин юйге кийирип, къойларын баудан чыгъарды. Къабакъны ачханлай, ала кеслери атландыла жууукъ тёшге. Кюнлюмде жашайды Мухажир, юч да къая тюбюнде. Къойлары алайлада отлаучудула, кёз аллында.

Артха къайтып, ийнеклени ийди. Ала, ауур-ауур атлай, тар таба тебирегенде, ызларындан барды. Сюрюучюге тюбеп, хапар-таурух сурап, ызына айланды. Юйге кире келгенлей, аны сакълап туруп, келгенине къууаннганча, жылтырап тургъан ючлитрлик банканы сютден толтуруп, арбазгъа чыкъды да, терекле тюбю бла ызланнган жаяу жолчукъну тебиреди.

– Мурат!

Къоншу арбазда къара шинли, танакёз жаш кёрюндю.

– Ма, юлюшюнгю ал, айрансыз болмаучуса.

Сютню къалгъанын а бидоннга къуйду да, гитче суучукъну юсю бла тартылгъан кёпюрден ётюп, школгъа кийирди. Атасына, анасына сууаплыкъгъа келтиреди сабийлеге.

– Мухажир, сау бол, – деди аш этиучю Зухра. – Берекетинги Аллах къызгъанмасын. Мындан ары да къошула барсын анга.

«Бергеннге Аллах береди», – деучю эди анасы. Алай а анга энди не зат керекди? Ырысхы терилтмейди аны. Малланы да юйреннгенден тутады ансы, ахча этеме деп угъай. Иги мал сурай келгенле уа аны босагъасына тирелип тохтайдыла. Элде жашап, малсыз тургъанлагъа сейир окъуна этеди ол.

«Мухажир маллары бла адамла бла сёлешгенча сёлешеди», – деген хапар жайылгъанда, бирле, кюлюп, сейир этгендиле, бирле уа: «Не этсин, жанында адам болуп, сёзюн айтырча болмаса», – деп жарсыгъандыла.

Ити да барды, бахсан парий. Киштиг а тутмайды. Парий юрюрге ёч тюйюлдю, алай, таууш этсе уа, бир къайгъысы болгъанын бил.

Жангыз нек болгъаныны сылтауун ол кеси да ангыламайды. Ангылай эсе да, кесине окъуна айтмайды. Арт кезиуде: «Аллах алай буюргъан болур», – деп къояды.

Анасы Букъминат Къарачайда иги тукъумдан эди. Атасы да – аллай бир жутулуп къалгъан ахшыланы туудукълары. Бир жыйырма жыл мындан алгъа, анасы да сау заманда, соруп, сурап, табып келген эдиле Америкадан экиге айланнган къарындашлары. Саулай тийре жыйылгъан эди аланы къурманлыкъларына. Не къадар соруу сора эдиле алагъа эллиле. Сора сейир эте эдиле, ала коммунист зорлукъдан къачып тюшген къыралда алагъа аллай онгла тапдырып тургъанларына. Ала келтирген саугъа орунчукъланы окъуна атмагъанды Мухажир. Костюмларын а былай бир жерге чыкъса киеди. Атасыны къабырына да аланы кийип барыргъады мураты. Киеригин, кёлегинден башлап, хазыр этгенди.

Алагъа барындан да бек Мухажирни анасы къууаннган эди. Ол къайынларына, туугъандан туудукъгъа дери соруп, саугъа этгенине американлыла, угъай, къыйналма деселе да, ыразы эдиле. Биргелерине келген сабий къызчыкъгъа уа алтын суу ичирилген тюйме бла бели бау да берген эди Букъминат – аланы къарт келинлери. Чакъыргъанлыкъгъа, ары баралмагъанды Мухажир. Онеки сагъатны долай, тенгиз башлары бла учаса дегенлерине уа бюгюн да сейир этеди.

Ары баралмагъанды, атасына уа барлыкъды. Шарапий бла бирге. Аминатха окъуна айтмагъанды аны юсюнден.

Аминат эртте-эртте, аллай бир заман ётгенине ийнанмайды Мухажир, аны сюйген къызы болуучу эди. Аны кёпле да сюйгендиле. Шуёху, къоншусу Махмуд да. Алай анасы жашыны ол сайлаууна бюсюремегенди. Бийче не ёзден къыз керек эди анга.

Къаршылары къалмагъандыла. Атасыны узакъ жууугъу Майсурат, ол хапарны эшитип, къарыусузлугъуна да къарамай, эки бутун ат этип, тёбен элден бери келип:

– Келин, Исмайыл къызына бюсюремегенинги эшитип, бир урушайым деп келеме, – деп сюелген эди.

– Къызыбыз, Аллахдан жашырмагъанымы сенден нек жашырама? Къабыл кёрмейме ол ишни.

– Атасыны, анасыны не кесини айыплы ишлеринми кёргенсе? Нек тыяса жаш адамланы алларын? Нек юзесе насыпларын? Аминатдан игиними аллыкъса жашынга?

– Амандыла демейме, къызчыкъ, Аллах сакъласын. Алай, – деген эди Букъминат, – къул адамны бир тюрлю бир чийи чыкъмай къалмайды да, аллай затын кёрсем, жюрегим жарылып ёллюкме. Атасыны аллына не деп берлакъыма, аны жангыз баласын кимге болса аманат этип кетсем?

– «Кимге болса» дегенинг? Нек «ким болса» болады эл таныгъан Исмайылны къызы?

– Исмайыл болуб а… Къой, къызчыкъ, сен билмейсе, ол мынафыкъны жашчыкъны атасына этгенин.

– Не этгенди, оу кюнюм?

– Ол ийгенди аны урушха, къайтмазлыгъын билип.

– Къой-къой, къайдан биллик эди ол аны?

– Фронтдан эркин этилип тургъанлай, кесинг билесе, къарындашыгъыз къуллукъда ишлегенин, келип: «Сюйюнч улу, кёпмю турлукъса, тиширыуланы этек тюплерине кирип?» – деп сюелген эди. Аны ол тюрт сёзлерин кётюралмай, кетди да, кёресе… халкъ къайтханда, аты-чуу да болмай турады…

Ингирге дери олтургъан эдиле ала бирге, хапар айта, къайтмазлыкъланы сагъына. Бир оюмгъа уа келалмагъандыла.

Тенги Махмуд Аминатны къачырама дегенде, киеу жёнгерге кел деп кеси келген эди Мухажирге. Баралмагъанды. Кётюраллыкъ тюйюл эди да, андан. Аны ангылагъанча, колхоз тамата жумуш бла узакъ къошха ийип, анда туруп келген эди эки ыйыкъны. Артда уа жол ташлап айланды.

Махмуд бла Аминат да элни аякъ жанында юй ишлеп, ары кёчген эдиле кёп бармай. Алагъа жаш туугъанда, аппасы Исламны къолун тутаргъа кеси кирген эди къоншу арбазгъа Мухажир.

Къарт да кетип, кичи жашы да, юй адамы тартып, шахар тийресине кёчгенде, къарындашла оноу этип, ата юйлерине Махмуд къайтханды. Энди ол эл аягъында ишлеген юйде тамата жашы жашайды. Ол да терк-терк жетиучюдю бери. Мурат а – юйюр кичилериди, Аминатны бла Махмудну тёртюнчю жашлары.

Ортада ёмюр-ёмюрледе чек айыргъан болмагъанды. Жаяу жолчукъну уа къайсы ата-бабалары теплегенин бюгюн ким билсин. Анда Аминатны келинчиги кёрюндю да,
Мухажир аллына чыкъды.

– Къой, келин, нек къыйнала эдинг…

– Къыйналыб а… Анабыз тынчайырыкъ тюйюлдю, шо ашарыкъ тюйюл эсегиз да…

– Нек ашамайма?! Сюйюп да ашарма сени ариу къолларынг этген ашны.

Ма былайды эрттен.

Кюнлени биринде кюнлюм бетде кёрюнмедиле Мухажирни къойлары. Сюрюучю да кеч къалады деп айтдырды. Къычыргъанда, киши чыкъмады Мухажирни арбазгъа. Тынгысыз болуп, Махмуд жашын жиберди. Мурат кирип баргъанда, жастыгъын да бир жанына этип, кесин тюзетип, жатып тура эди Мухажир. Бетинде уа – бу хаух дунияны ауурлугъундан азат болгъаныны белгиси – ышарыу жарып.

Кёзге илиннген жерде аны ата къарындашлары Америкадан келтирген костюм, итиу урулуп, тагъылып тура эди. Ол атасына барыргъа эрттеден хазырланнган кёре эдим.

Шарапий а баргъанды. Атасыны, Мухажирни да хурметлеринден. Ары жашыны бла Букъминатны къабыр топурагъындан элтип къошханды. Бери да келтиргенди узакъ обадан юлюш. Энди ала анда биргедиле.

Мусукаланы Сакинат.
Поделиться: