Туугъан жерине таза сюймеклиги жюреклени жылытхан жарыкъ макъамлы, сейирлик жырла жаратады

Атлары халкъыбызда махтау бла айтылгъан, искусствобузну отун бютюн да жарыкъ жарытхан фахмулу адамларыбыз бла дайым ёхтемленебиз. Аллай инсанларыбыздан бири РСФСР-ни, КъМР-ни Къырал саугъаларыны лауреаты, Къабарты-Малкъарны халкъ поэти Зумакъулланы Танзиляды.  Аны жыр чыгъармачылыгъыны юсюнден сейир материалны кесини заманында композитор Байчеккуланы Абидин да тынгылы жазгъан эди. Очеркни басмагъа хазырлап, окъуучуларыбызны эслерине салыргъа излегенбиз.

Зумакъулланы Танзиляны жыргъа салыннган назмуларында жашаугъа, туугъан жерге, адамлагъа сюймеклиги шарт кёрюнеди. «Унутурмамы сени», «Менсиз къалай жашайса», «Сабийни насып жыры», «Танг жарыгъымса», «Анагъа сюймеклик», «Ананы кёз жылыуу», «Сакълау», «Бизге сукъланадыла», «Сени излейме», «Бир бирсиз къалай жашайыкъ», «Таулу къызны жыры», «Малкъарым» дегенча жырла ол затлагъа шагъатлыкъ этедиле. Аны туугъан жерине таза сюймеклиги жюреклени жылытхан жарыкъ макъамлы, сейирлик жырла жаратады.

Танзиляны  сёзлерине жыр такъгъан алай тынч иш тюйюлдю. Нек дегенде ол хар тизгинини юсюнден терен оюм этеди, композитордан да  аны излейди. Къыйын жаратылсала да, аллай чыгъармала адамланы жюреклерине терк жол табадыла. «Жюрекле жырлатхан, адамланы эслеринде къалгъан жырлагъа уа ёлюм жокъду»,- деп халкъ да бошдан айта болмаз. Аллай чыгъармаланы арасында шайырны  Ата журтха, сюймекликге, уруш-патриот темалагъа жораланнганлары  сыйлы жерлени аладыла.

Аны къазауатха жоралагъан хар сёзюнде, назму тизгининде урушну кюйсюзлюгю ачыкъланады, жашларына термилген анала, сюйгенлерине таралгъан таулу къызла кюйсюз душманнга налат бередиле. Жыр тизгинледе  поэтге жашауда  болгъан кертиликни алай терен философия оюмда берир ючюн къаллай фахму, къаллай жюрек, къаллай адамлыкъ да керек болгъаны белгилиди.

Танзиляны жырларында халкъны жигерлиги, жигитлиги да толу кёргюзтюледи.  Уруш ачылыкъ, окъ, топ да жерлени, эллени кюйдюрюп, анала башсыз, жашсыз, эгечле къарындашсыз къалгъан эселе да, жашау алгъа барады, «къаралгъан, кюйген жер жангыдан жангырады», жаз башы кырдыкча жашнайды. Бизни адамланы хорланмазлыкъ кючлери, батырлыкълары мамыр жашауда да поэтессаны жырларында, назмуларында, саулай да чыгъармачылыгъында эм кючлю, уста суратланадыла.  Ол халкъны насыбына – насып, къууанчына къууанч жыр этеди.

Былайда, баям, Танзиляны фахмусун, фикирин ачыкълагъан, бирсиледен айырма этген ыз да андан болур. Аны чыгъармачылыгъыны чыныгъыуу, ёсюую да махтаулуду, сыйлы жолду. Биринчи назму жазгъан кюнлеринден башлап, бюгюннге дери ол кесини хунерлилигине, сайлагъан ишине кертичилей къалады, анга саулай жюреги бла берилип ишлейди.  Миллет жыр маданиятыбызны, ана адабиятыбызны ёсдюрюрге, аны оту бютюн да жарыкъ жанарча этерге къыйын салгъан жазыучуларыбыздан бири болуп,  Танзиля ол отуну тёгерегине кёплени жыйгъанды, аны жылыуу кёплени да жылытханды. Ол насып тюйюлмюдю да, къуру шайырны насыбы угъай барыбызны да насыбыбыз.

Аны уллу фахмусуну хайырындан бизни миллет маданиятыбыз бютюн кенг жолгъа чыгъар амал тапханды. Бурун заманладан бери да жыр адамгъа жашауда ётмекча керек болгъанды. Андан болур, ётмекге, жыргъа, жерине, адамларына, халкъына бизни закий жырчы къызыбызны бирча уллу сый, хурмет этгени. Аны хар бир назмусунда, жырында ананы халаллыгъы, огъурлулугъу, гыржынны татыулулугъу, жерине сюймеклигини уллулугъу ачыкъ суратланады. Ол затланы  биз поэтессаны хар бир жырында шарт кёребиз. Акъ сакъаллы къарт аппагъа, ыннагъа, сабийге да Танзиляны халал жюрегинде жер табылады.  Ол себепден поэтессаны айныу, ёсюу жолу халкъны жолуду дерге боллукъбуз базынып. 

Аны жырларында адамлыкъ, мамырлыкъ бла сюймеклик жашнайдыла. Ала бизге туугъан жерибизни бютюн сюерге, аны керти патриотлары болуп, анга тюз ниетден, таза жюрекден алдаусуз къуллукъ этерге болушадыла. Алада халкъыбызны ариу адетлери, къылыгъы, намысы да тас болмай, жоюлуп къалмай жашагъанлары ачыкъ кёрюнеди.

Танзиляны жашау, чыгъармачылыкъ жолу да сыйдам, тынч болмагъанды. Анга бюгюннгю бийикликлеге жетер ючюн кёп ташлы, тик жолладан ётерге, къарлы ауушладан да аууаргъа, жауунда жибирге, желге, бораннга да чыдаргъа тюшгенди.  Болса да ол не къыйынлыкъгъа да бой салмай алгъа баргъанды, арымай-талмай ишлегенди, излегенди, жазгъанды, кесини фахмусун ёсдюргенди. Былайда ишлегенни кёлю жарыкъ деген сёз анга толу келишеди. 

Шайырны чыгъармачылыкъ ишини юсюнден сабанчыгъа, малчыгъа, алимге, инженерге, студентге, къартха, жашха сорсанг да, анга жюрегинден ыспас этмезлик, махтау сёзюн айтмазлыкъ адам тапхан къыйынды.

Малкъар халкъны жырчысы сабанчы бла сабан сюреди, ишчи бла бирге урунады, жырчы бла жыр айтады.  Танзиляны жырларыны юсюнден КъМР-ни халкъ артисткасы Алтууланы Зояны айтханын эсибизге келтирирге боллукъбуз: «Мен Зумакъулланы Танзиляны назмуларын бек эрттеден сюйюп окъуйма, жырлайма. Ол малкъар  халкъны бек фахмулу инсанларынданды. Аны къайсы назмусун окъусанг, къайсы жырына тынгыласанг да, алада халаллыкъ, ачыкъ жюреклилик, адамлыкъ, жерине, элине, халкъына сюймеклик магъаналы жерни аладыла. Халкъына игилик этер ючюн кесини жанын берирге окъуна хазырды поэтесса. Аллай уллу адамлыкъ хар кимде да бир кибик болмайды.  Аны себепли Танзиля  кесини окъуучуларына, халкъына да бирча багъалыды. Аны сёзлерине жазылгъан жырла бусагъатда  халкъда, жамауатда бек игилеге саналадыла. Танзиляны жырлары айтылмагъан таулу юйюрню тапхан бек къыйынды».

Алтууланы Зоя кибик, Танзиляны сёзлерине тагъылгъан жырланы бизни башха профессионал жырчыларыбыз Къулбайланы Людмила, Жанатайланы Исмайыл, Таукенланы Галина, Текуланы Махмуд, Гергъокъланы Тамара, Беппайланы Сергей да жырлагъандыла.

Шайырны сёзлерине бизни республикалы композиторладан сора да къыралыбызда атлары айтылгъан уллу  композиторла да кёп ахшы жырла жазгъандыла. Аны «Унутурмамы сени», «Менсиз къалай жашайса?» дегенлерини макъамлары уа «Туугъан жеримде», «Мени Къабарты-Малкъарым» деген биринчи симфониялы поэмалада да хайырланнгандыла. Танзиляны «Бахсан балладасы» деген тауушлукъ поэмасына кёре 1982 жылда  малкъар балет къуралгъанды.

Кавказда эм фахмулу назмучу тиширыу Зумакъулланы Танзиляды деп кёпледен эшитебиз. «Уллу кёллюлюгю болмагъан, жарсыудан, жунчуудан кимни да къутхарыргъа кюрешген, халал жюрекли поэтди», - деп белгили къарачайлы поэт Хубийланы Осман да, эштада, бошдан айтхан болмаз. «Танзиляны фикири хар заманда да жангыды, къанатлыды», - дегенди аты айтылгъан адабиятчыбыз Толгъурланы Зейтун.

Адабиятны, искусствону сюйген, билген кёп уллу адамланы аны юсюнден оюмлары алайды. Нек дегенде аны хар назмусунда, жырында биз адамлыкъны бийик ышанларын кёребиз, поэзияны жолунда кесини энчи ызын, миллет энчилигин ачыкълагъан аламат ауазын эшитебиз. Жансыз ташлагъа жан салгъанча, назмуларын, жырларын тиллендирген, ана тилибизни шатыклыгъын, байлыгъын да чыгъармаларында уста сакълай билген, тауларыбызны фахмулу жырчысы Зумакъулланы Танзиляды деп ёхтем айталлыкъбыз.

Поделиться: