Адепсизлигин ахча бла киши да жабаллыкъ тюйюлдю

Сагъышла
Къууанч, бушуу болгъан жерледе бир адепсиз кишиге терк-терк тюберге тюшеди. Былай  къарасанг, тынч адамды, даууру, къаугъасы жокъду дерсе. Алай аны азыкъ ашагъан заманда былхымсызлыгъын, адепсизлигин кёргенни кёлю бокъланмай къалмайды.

Бир жолда садакъа этилген юйюрге  баргъанланы къауум-къауум аш къангагъа  чакъыра  эдиле да, бу мен башда сагъыннган киши бла бирге олтурургъа жыйылгъанладан бири да унамады. «Охо, ол кеси ауузланып чыкъсын да, алай барырбыз»,-деп, жерлеринден тепмедиле.  Адамла аны аллай къылыкъсызлыгъын жыйылгъан жерде кёргендиле. Ол ёз юйюнде уа адепли болурму да? Не хазна!

Хурметли окъуучула, хыйсап этчигиз. Ол хайт деген уллу эллерибизни биринде туугъанды, таулу атаны, ананы къолунда ёсгенди. Бусагъатда жашы, къызы да жетгендиле, юйюрле  къурагъандыла. Аллай атаны кёрюп  ёсген туугъан, туудукъ адепли, тизгинли, кирсиз болуп, акъылбалыкъ жыл саннга жеталырмы?

Дагъыда быллай бир адепсиз юйюрде болургъа тюшген эди манга. Анда да атаны былхымсызлыгъын кёрюп, жюрегим къыйналгъанды. Не бла айыплы эди ол? Асылсыз, сылыкъ ауузу бла. Юйюрде юч сабий ёседиле.Гитче къызчыгъын эркелетген заманда, уялмай, анасын махтап, таулу кишини намысына, къылыгъына ушамагъан сылыкъ сёзле айтып, къыл-къыл этеди. Ата ол халда масхапсызлыкъ эте туруп къатыны, къайын анасы да алайда олтуруп анга тенг болуп кюле  эдиле. Аллайла аурууларын жамауатха жукъдурадыла, кёплени сылыкъ  ауузлу этедиле.

Таулу халкъ ёмюрледен бери кесини адеби, намысы, къылыгъы бла атын айтдыра келгенди. Башда бу мен келтирген шартла къайдан чыгъадыла сора? Мени акъылыма  кёре, жамауат жашауда ол тюрлю масхапсызлагъа айып этерик адеплилени, намысны бек  башха  саллыкъланы  азлыкъларыды. Алгъын заманда тукъумла, юйюрле жамауатны айыбындан уялгъан да,  къоркъгъан да  этгендиле. Андан айтылгъанды: «Ахырат азабындан дуния айыбы къыйынды» деп.

«Кюн кёрмеген кюн кёрсе, кюндюз чыракъ жандырыр», «Жаланнгач айбат жарлы эсирик». Бу эки нарт сёз да адепсизликни юсюндендиле. Бир-бирлени къарынлары гыржындан тойса, кёнчеклерини жамаулары кетсе, бизге намыс неге керекди, ачхабыз барды, ол болгъан къадарда базынып ким не айтырыкъды, деп тохтайдыла.

Мен кёргенме, бай да болуп,  къуллукъда да ишлеп тургъан ёхтемле ауушханда, аланы къабырларына топуракъ къуяргъа адам табылмай къалгъанын. Жамауат уста биледи кимни къаллай адамлыкъ даражасы болгъанын, къылыгъы, тюз ниети, ахшы ишлери бла халкъына намыс келтиргенлени, жарагъанланы.

Жашауларында халкъларыны атын иги бла айтдырыргъа къуллукъ этген жашларыбыз ауушханда, битеу республика бушуу этгенин, адамла орамлагъа сыйынмай дууа тутдургъанларына, бюгюн-бюгече да атларын эсгергенлей тургъанларына шагъатбыз. Миллетни  къадары, намысы, адет  ойнаргъа жарамайды. Аны кючю уллуду. Анга тюз къуллукъ этмесенг, ол кечмейди.

Адепли, низамлы, тизгинли болуу, жамауатха ариу кёрюнюу, аны кёлюн алыу адамлыкъ даражаны бек иги шартларыдыла. Бусагъатда кёп  жаш адам алагъа хазна магъана бермейди. Къалай бла? Бушуу болгъан жерледе эр кишилени тизгинлерине къарасанг, ол соруугъа жууап табарыкъса. Хайт деген жыл санда кишиле башларына чындай бёркле кийип сюеледиле. Ала турист базалада альпинист лагерьледе тюйюл ушайдыла. Тизгинсизле не кеслерин багъаламайдыла, не жамауатны намысын кёрмейдиле. Алай эсе, адамлыкъ даражагъа магъана бермейдиле. Ол а жамауат оюмну къарыусузлугъун, алгъа угъай, артха кете баргъанын кёргюзтеди.

Уялгъан, ийменнген деген ангылаула ол халгъа жетген эселе, аманлыкъчылыкъгъа кенг жол ачылгъанын бил. Адамны осал ишледен не адет, намыс, не уялыу, иймениу тыяды. Алагъа сансыз къарагъанла саулай жамауатха уллу къоркъуу саладыла.
Асыллылыкъ, хурметлилик да юйюрде аш къангадан, кимни къаллай тизгини, кийими болгъандан башланадыла. Адам кеси жангыз жашамайды, жамауат бла бирге ёмюр сюреди. Кёп миллетли къыралда, республикада жашайбыз. Ата-бабаларыбызны иги адетлерине, тёрелерине кертичи болайыкъ.