Чапыракъла шууулдайдыла арбазда

Жангыз адам айланады шахар орамлада. Баям, нёгер тапмагъандан угъай, алай сюйюп. Ансы бу ариу, субай, мудах кёзлю тиширыуну жанында ким да аламат кёрюнюрюгю хакъды.

Шахар паркында сабийле ойнагъан жерге келип, кёп олтурады ол. Неда уллу юйню сабий кёп арбазында. Бир юйде жашасакъ да, мен аны иги танымайма. Бусагъатда жашау алайды. Жетишмейсе. Эгечим сейир этеди:

– Къалай жашайсыз сиз бир юйде, бир биригизни танымай?! Сабийлеринг былайда ёсгендиле да, – дейди ол.

– Ала тенглилени уа таныйма. Ала да ёсгендиле, жайылгъандыла, аздыла мында. Аланы аналарын, аталарын да таныучу эдим, аз тюбейме… Жангыла да кёпдюле. 

Олтурады, чапыракъ шыбырдаууна тынгылай,  жаш да болмагъан, къартлыкъдан да узакъ тиширыу. Ол биринчи этажда жашайды кеси жангыз. Келген-кетген болуп да кёрмейме. Алай къайдан кёрлюкме, эртте кетип, кеч келип турсам?

Чапыракъла уа эрттенлик сайын сейир шууулдайдыла бизни арбазда. Бир-бирледе мен адыргы окъуна этеме аланы ангыламагъаныма. Айтырыкълары кёп болгъанын а билип турама. Ма бу къарт терекле – бусакъ, агъач кертме, акъ терек,  къайын терек… – таныйдыла барыбызны да, биледиле къууанчларыбызны, кюйлерибизни да, кёредиле юйлерибизде чыракъ жарыкъ, мудах жаннганын да. Аны ючюн артыкъ сюеме аланы.

Эртте былайда къабырла болгъандыла дейдиле. Юйюбюз а жол юсюнде орналгъанды. Арбаз боллукъ жерде обаланы кёчюргендиле орус къабырлагъа. Бири уа кёп тургъанды, жашил чалдиш бла бёлюнюп. Ол чалдишни жютюлерине чанчылып, аз топлары жыртылмагъанды жашчыкъланы. Артда ол да жер бла тенг болуп къалгъан эди.

Ол таулу кишини къабыры болгъанын а артда билгенме. Орусбийладан. Сабийлигинден окъуна бу тийреде жашап тургъан дюгерли тиширыу Рая айтхан эди аны хапарын. Ол да жокъду энди. Къызындан туугъан жашайды фатарында. Ариу тиширыу  кесине ушагъан къаракъаш къызчыгъы бла.

Рая эсинде тутханнга кёре, оба Нальчикде типография ачхан Исмайылны эди. Асланбекни жашыны эди.

Тюзмюдю, терсмиди обаланы жер бла тенг болгъанлары, билмейме мен аны. Алай болмаса, жерни юсю дубур-дубур болуп къалыр эди деб а келеди эсиме бирде. Тынгылауукъ тиширыу да биле болмаз, алай минчакълары уа кетмейдиле къолундан. Тилек эте болур кетгенлеге, къалгъанлагъа.

Бир кюн кеч  ишден келе тургъанымлай, атымы айтып тохтатды да:

– Къурманыгъызны Аллах къабыл этсин, – деди. Сора: – Сиз жазыучусуз дейдиле. Алаймыды? – деп сорду.

– Мен сизден таматама, алай сен десенг да жарарыкъды, – дедим, ичимде бир зат тынгысыз этип, аны жюрегин тёгерге сюйгенин ангылап.

Чапыракъла да шошаядыла. Баям, бизни ушагъыбызгъа тынгыларгъа сюйюп.

– Сора мени ангыларыкъса, – дейди ол. – Атым Маликады.

Жанына олтуруп, тынгылайма. Ол а, акъырын башлап, къутуруп баргъан, жетишалмай къалыргъа къоркъгъан сууча, айтады, айтады эрттеден бери да жюрегин эзип тургъан хапарын.

 

Маликаны хапары

Мен чеченлиме. Кёчгюнчюлюкден сора туугъанма. Ынналарым, аппаларым къубултуп, атама, анама айтханымы этдирген сабий болуп ёсгенме. Юйюр тамата болуп, юч къарындашым да кесимден гитчеле.  Жырларгъа, тепсерге асыры сюйгенимден  юйге къонакъ келсе, мени бла махтаннганча кёрюнюучю эди таматала. Юйде, школда, орамда окъуна, къайда да жырлап айланыучум эсимдеди. Музыка школгъа да бердиле. Аны бошап, Москвада окъуугъа да кирдим. Аламат институт эди. Андан а, кишиге да сормай, тыш къыралгъа кетип къалдым сюйгеним бла.

Ол заманнга аппаларым, ынналарым да кетген эдиле… Атам, анам. къарындашларым а кечмегендиле. Баш ием Америкадан эди, тюрклю. Жангыз жаш эди Яшар. Сабий туугъанда, ала анга этген къууанчны айтып да бераллыкъ тюйюлме. Бютюнда жашчыкъ болгъанына къууанып, мени да, сабийни да алтын саугъаладан толтургъан эдиле узакъ, жууукъ къайынларым. Алай а мени жюрегимде болгъанны къалай ангылатайым ол жыллада? Тансыкълыгъым хорлап, тынчлыкъ тапмай жашадым. Жырым да къалды, кюлгеним да алай. Затдан керекли уа этмегендиле бир кюнде да.

– Къоркъма, къызым, хар не да тап болур, – деп жапсарыучу эди къайын анам.

Мен да сакълап турдум. Артда уа Чеченде уруш башланды. Мында не айтханларын билмейме, анда уа кюн  кече да телевизорла жаланда Россей Чеченни жокъ эте турады деп, андан репортажла кёргюзтюп турдула. Мени жиляуум бошалмагъанын кёрюп, бир кюн баш ием:

– Кел, барайыкъ да, хапар билейик. Болалсакъ, ахлуларынгы бери не Тюркге ётдюрюрге кюрешейик, – дейди.

Атасы, анасы ыразы болмагъанларын олсагъат билдирген эдиле. Алай, Яшар мени халими кёрюп, сабийни да алагъа къоюп, Москвагъа учабыз. Андан Дагъыстаннга. Самолёт барлыкъ жууукъ жер жаланда алайы эди.

Яшар алдан сёлешип, аллыбызгъа Москвада аны биргесине окъугъан лезгинли Абдулла чыгъады. Ол бизни къонакъ юйге иймей, кесине элтип, бир да несин айтырса, сейирлик сыйлайды. Экинчи кюн, не жумуш бла келгенибизни билгенлей, кесини къуллугъун хайырланып, бизни Чеченнге ётдюреди.

Ариу элибиз адам танымазча болуп тура эди. Ичинде анча къууанч баргъан, анча жыр айтылгъан, ыннам, аппам, анам, атам анча намаз къылгъан, анча ариу тилек этилген юйюбюзню жангыз къабыргъасы сюелип, манга хапар айтыргъа базынмагъандан кюйгенча, къаралып тура эди. Къоншула келтирдиле подвалда жатып тургъан анама.

Атам, къарындашларым да жоюлгъанларын, аны уа аркъа сюегине мина сыныкъ кирип, тёшек этгенин да ол заманда билдик. Анам жашларыны, баш иесини юсюнден зат билмейди деп, алдан эсге салдыла.

Бир мадар этерге керек эдик. Жууукъ, ахлуладан эр кишиле бирер жерде. Абдулладан сора ышаныр адамыбыз жокъ. Анам да къаты болургъа кюрешеди, ауузундан сёзюн чыгъаралмай, кючден солуй жатады, бир жанындан бир жанына бурулалмай.

Алайда мен анам бла къалама, Абдулла бла Яшар чыгъып кетедиле, баям, бир онг табып, бизни ол отдан чыгъарыргъа. Къайтмайдыла. Кюн сакълайма, эки кюн, юч…

Абдулланы жоюлгъанын, Яшарны чеченлиледе тутмакъда тургъанын да артда билгенме. Алай а не эталлыкъ эдим мен? Анам къолумда ауушады, битеу кючюн-къарыуун жыйып ахыр тылпыуу бла: «Къарындашларынгы, атангы да табып, жерге сал. Бу дунияда болмагъанларын билеме», – деп, алай болгъанды осуяты. Ол жангыз туудугъун кёралмагъанды. Аны къой, соргъан да этмегенди. Аны болгъанын билмесе, къалай сорлукъ эди?

Анамы кече бла арбазыбызда кебинликсиз, жаназысыз жерге салгъан эдик. Мени алай кюйгеними кёрюп, энди жетген къоншу жашчыкъладан бири, Шамиль, бирден бирге сора-сурай барып, билген эди Яшарны, Абдулланы да хапарларын. Абдулла бизни ючюн жоюлгъанына, жангыз жашларын юйюнден ажашдырып, къайын анамы, атамы да бу кюннге къойгъаныма бютюнда бек кюйдюм. Шамиль а:

– Аны сатып алыргъа онг боллукъду, – деди. – Билдиргендиле юйюне. Сакълап турадыла дейдиле.

Ийнана эдим, къайынларым не да этерикдиле, аны ычхындырыр ючюн деп. Алай да боллукъ эди, Яшар, мен артда билгенден, терен дорбунда алты ай тургъанын кётюралмай, ауушуп къалмаса. Ахчаны уа алгъан эдиле ол начасла, мени жерлешлерим. Яшарны ёлюгюн а анамы обасыны жанына келтирип, атып тура эдиле…

Алай бла мен мында кёпге къалдым, Чеченден чыгъалмай. Онг чыкъгъанда уа, кюрешдим сёлешип къайын атама бла анама. Жууап болмагъанда, анда ахлуларыбыздан хапар сордум.

– Ала биз болгъан жерден кёчюп кетгендиле. Къайры баргъанларын а айтмагъандыла. Келип иш къалсанг деп, санга уа: «Ол бизни жангыз балабызны къалай алып кетген эсе да аллыбыздан, биз да аны жашын алып кетебиз, ол ёмюрде анга термиле жашарча», – деп айтдыргъандыла, – деди сёзю, юзюле, айтмай да болмай, айтыргъа кюч да табалмай, Яшарны ючге айланнган эгечи.

Бейбарсны да, жашымы, ма алай тас этгенме. Кёресе, битеу насыбымдан айырылып, бери келип турама. Жашаялмайма анча ачыу берген туугъан жеримде, Яшаргъа, Абдуллагъа да къара кюн келтирген адамланы араларында. Дагъыстаннга барып, аны къабырында бир ачы жиляргъа сюе эдим, ол мени эшитирча. Болалмайма. Не дерикме аны ахлуларына?

Кёчюрген эдиле артда ёлгенлерими эл къабырлагъа. Жылдан бир кере барып, ушакъ этип къайтама. Яшар ала бла болгъанына да къууанама…

Энди мен ангылайма Малика чапыракъла шыбырдаууна нек тынгылагъанын эрттен, ингир сайын – ол аланы айтханларын ангылайды. Ала да, аны ючюн жарсып, андан къалтырайдыла, баям.

Мудах тиширыу дуния жолларында ажашхан жашы Бейбарсха этген тилекле къызартадыла тангны бла батышны.

Мусукаланы Сакинат.
Поделиться: