онгмагъандан хапар сорма

Кеч кюз артыны киршилеп башлагъан эрттени эди. Ийнекни саууп, сюрюуге бошлап, челекни арбазда башы жабылгъан ачыкъ жерде бужукъгъа тагъып, тиширыу ашыгъышлы юйге кирди. Аны жарашдыра турургъа заманы жокъ эди.

«Юйюрде жарашыулукъ болмаса, ненг да болсун. Адамны ич дуниясы тар, такъыр болса, кишиге да жокъду тынчлыкъ. Ол, кёплени араларындан сайлап, юйюне кийирген адам бла, жашау нёгери бла да жашаялмай кёреме татлы. Бир бош зат ючюн да чыгъады сёз арада. Кесимдеми болур терслик… Къалайда жангылама?..» Ма быллай сагъышла бла чыгъып бара эди Фаризат элинден.

Экиге айланнган келини бла ол узакъ базаргъа атланнгандыла. Келинни танышлары болгъан жерге барлыкъдыла.

Поездде да къоймадыла Фаризатны ол сагъышла. Сагъышла десем да, соруула. Кесин терсге санай эди ол, алай къалайда терс болгъанын а табалмайды. Кинону артха бургъанча, ызына къарап, тинтеди неден башланнганы жарсыуу. Табалмайды.

– Къызчыкъ, не сагъыш этесе? Бери бурул да, бир зат къап. Аллах айтса, юйюнгю башын да жабарса. Ичине кирип, ох деп жашарса. Бир менден сора къайынларындан, айып этме, баш иесинден къууанып жашагъан жокъду арагъызда. Не этгин? Къарындашынгча къайда? Аллахха шукур, сау-саламат сабийчиклеринг. Ол не багъасы барды? – дейди Халимат.

Фаризатны баш иесин а сагъынмайды. Аны сюймегенлерин биледи ол. Аны ючюн кёлкъалды да этмейди. Былайда къулагъына Токъмакъны сёзлери чалындыла: «Адам бир кере жашайды да, къалай сюйсе, алай жашаргъа керекди. Философла, психологла да алай айтадыла…» «Да мен а жыйырма кереми жашарыкъма?» – деп айталлыкъды Фаризат, алай тынгылап къоюучуду, тереннге кетерге сюймей.

Хар заманда да алайды: къара ишге сюелирге сюймейди, акъ иш а аны излемейди.  Омакъ кийинип айланады шахар бла эл арасында, анда-мында жубанама деп. Хайыры уа жокъ. Ой аны да излемейди Фаризат, жанын къыйнамай кюн турсун ансы. Бу эшиу болмаса, къалай жашау этерик эдиле, ким билсин. Сабийле – ууакъ, ёсе баргъанлары къадар излегенлери да кёп. Гитчеси Мухамматны аны ызындан жилягъаны эсине тюшюп, Фаризатны да кёзлери мылы тартдыла. Хо да, юйде къайын къызы, ана керекли тюйюлдюле…

Хау, Раузат къарындашындан туугъанланы бек сюеди. Ала да анга алайдыла. Кеси жашауу къуралмагъынын да унутады ол, Зулейханы бла Зубайданы кесине къысса. Мухамматчыкъ туугъанлы уа, келинин да сюйюп башлагъанча кёрюнеди бир-бирде. «Алай аны несин сюериксе, ол къатхан къабыргъаны? Ёмюрде кюлюп-ойнап кёрмезсе тынгылауукъну. Ол баш кётюрмегенден бир да игилик сурама», – дейди кеслери къалгъанда уа.

Тенг къызла эдиле Фаризат бла кичи къайын къызы Мадина. Къарындашына уа аны Раузат урлагъанды. Айхай, аны ызындан келген тиширыуладан бири, суу къуюп, отну ёчюлтгенча, жокъ этип къойду арада татлылыкъны. Жети жыл аугъанды андан бери, Раузат а унутмагъанды аны: «Бизге тийишли не жеригиз барды сизни? Билесиз Фаризатны къаллай юйюрден чыкъгъанын, атасы – Беш да Тау элге айтылгъан эфенди эди. Анасы эсе, алай – эл оноугъа тутхан Мариям. Ол уручулукъгъа барып жоюлгъан атагъызгъа тенгми этериксиз аланы?!»  – деп уллу сёлешгенин. Айхай, не бек чачылып кюрешсе да Аслийжан, къадар деп да бир зат барды.

Ма ол сылтау бла, келин не бек иги болургъа кюрешсе да, ыразы эталмагъанды не къайынларын, не баш иесин. Къайын анасы уа къатышмагъанды, гюняхы керек тюйюлдю. Кеси да бу арбазда инжилип жашагъан Хорасан Аллахдан къоркъа болур эди, келинине къатылмагъанды. Ариу, жууаш, жигер Фаризатха жаны окъуна ауруучуду эди бир-бирде. Ол да алышханды дуниясын. Андан сора юйюр сейир тозурагъанды, не къызла онгмай, не жаш тынчлыкълы болмай.

Къайын атасын а танымайды Фаризат. Ол сабий заманда окъуна аны таудан келтирген эдиле, излеп, табып. Анда ауушханды, бирле уугъа барып дейдиле, бирсиле малла урлап келе дейдиле. Ким билсин. Юйде аны сагъынмаучудула. Ауушхан кюнлеринде Фаризат локъум ийис этдириучюдю ансы.

Халимат къатында болгъанына къууанады Фаризат. Ол, келин болуп, аланы тукъумгъа келгенли, бу деп, тюрт сёзюн киши эшитмегенди. Тойда, бушууда да – ал ботасы бла. Къууанчынгда биринчи жетер, къайгъырыу керекде да табылыр. Баш иеси Тахир да алайды. Почтада ишлейди. Эки жаш бла эки къыз ёсдюредиле ала. Бирси ауузданды Халимат, алай юйюне терк-терк жюрюгенледен тюйюлдю. Былай къайынла ичинде уюп къалгъан келинледенди.

Аллай жарашыулугъу болмаса, Халимат, кеси айтыучулай, эки къайын ата, эки къайын ана бла алай татлы жашамаз эди. Бюгюн да излейди къартларын. Олий бла Алий – эки къарындаш бир арбазда жашагъандыла. Олийни тёрт жашы, Алийни да эки къызы. Аладан бириди Фаризат, таматасы. Ата-ананы кеч сабийлери эдиле бу эки къызчыкъ. Туугъанларында, сау элни къууандыргъанла, насыплары уа бирини да тутмады. Ата-ана кетдиле, кулинаны, эгечлени кичилерин, Къыргъызстаннга къачырдыла. Энди къыралла айырылгъандан сора, телефон бла сёлешген болмаса, бир бир бетине къарар мадар да къуруду. Баш иеси ата юйюн да сатдырды Фаризатха…

Халимат жыл сайын да барыучуду эди базар этерге, Тахирни солуу заманы жетгенлей. Чернобыльде аны биргесине болгъан жашны фатарында тохтаучу эдиле да алда, ол жазыкъ да ауушханды. Андан бери уа ма буду биринчи кере чыкъгъаны.

– Энди  Андрей да жокъ эсе, къайда жашарыкъбыз, келин?

– Бир мадар болур. Аны атасыны бир жарыкъ эгечи барды. Анга барырбыз. Бир огъурлу адамды. Шахар тийрелеринде жашайды. Бизге ол окъуна тапды, тар фатардан эсе.

– Санга ышанып ансы, жолгъа да чыгъаллыкъ тюйюл эдим. Алай а мадар этмей да къалай жашагъын? Экинчи жыл Зубайда школгъа барлыкъды. Нек мудах этеме, керегин тапсын, кимден да ариу болсун.

– Эрикгенин кетере айланмайды ким да, быллай жюкле кётюрюп, къызчыкъ. Кесинг билесе, къыйналмай зат да болмайды.

– Да, хау, ол да алайды…

ххх

Кеси жангыз жашагъан Фёкла къууаннган окъуна этди тиширыуланы келгенлерине. Олсагъат эки отоуун бёлдю алагъа.

– Мен да ашамайма сизге харам затны, – деп да билдирди. – Бираз турлукъ болурсуз. Сюе эсегиз, ашыгъызны башха этигиз, жаныма тиерик тюйюлдю.

Алай тап орналгъанларына къууанып, жолдоучула ол кече тынч жукъладыла. Киши жеринде биринчи кере къалды Фаризат.

Эрттенликде уа, аз жарыгъанлай, исси чай да ичип, базаргъа атландыла. Халимат эски танышларын да тапды анда. Ала узакъдан келгенлеге жер бёлдюле, онг бердиле. Сатыу асыры иги баргъандан, юйге къайтсала да, чык алыргъа ашыгъып, къадалып кюрешедиле экиси да. Юйге да сёлешедиле. хапар сорадыла, халны биледиле.

Эки ыйыкъдан базарда аланы Токъмакъ тапды. Ол, юйдегиси этген хайырчыкъны да алып, элге къайтды. Ызы бла жюн, халы посылкала да келдиле почта бла. Сабийлерини къайгъыларын эте, Халимат артха кетди, Фаризат а энтта да бир кесекге анда къалды. Къол ишин эте, тюшюрген хайырчыгъын да баш иесине къолуна тутдура, мычыды. Фёкла бла арасы да эгечлеча болгъанды. Тийре-къоншу да сюйгендиле ол къол устасы болгъан жууаш адамны. Мындача ариу кёрмегендиле Фаризатны, ол киши арбазын сынагъанлы да, алай сабийлерине тансыкълыгъы ол хычыуунлукъну унутдурады. Кёп кече тилегенди ол ала тюшюне келирлерин.

Токъмагъ а юйге жыйыл демейди, ол юй адамы хайыр тюшюргенчиги хычыуун кёрюнюп, ортада айланады.

Бир кюн, аны не дерин да сакъламай, жолгъа чыкъды Фаризат, Жангы жылны кечесин сабийлери бла ётдюрюрге сюйюп. Ала саугъаларына къалай къууанырыкъларын кёзюне келтире, жетди арбазына. Юйге киргинчи окъуна ким эсе да ол танымагъан бир адам жаны бла суу алыргъа озгъанын эследи, алай аны сагъышын этерге да къызгъанды кесине.

Аны аллына не Зулейха, не Зубайда чапмадыла, аталарыны артына бугъунуп, андан къарадыла. Мухаммат а кёрюнмеди, аны Раузат Тырныауузгъа алып кетип тура эди эгечине къонакъгъа. Баш иеси, Фаризатны кёргенде, къозгъалды:

– Кеси кесинге оноу этерге хазыр болуп тура кёреме.  Не айланаса?

– Келдим… Жангы жылда да андамы турлукъма да?

– Турурса, тейри, юйюнгю-юйдегинги сагъышын этсенг.

– Зулейха, Зубайда, келчигиз былай, бир къучакълайым. Тансыкъ болмагъанмысыз анагъызгъа?

– Бизни уа башха мамабыз барды, – деди Зулейха, алгъа атлагъан Зубайданы артха тарта.

Раузатха айтхан сунду Фаризат. Алайлай эшикден

бир тиширыу кирди да, челеклерин тапкагъа салып, Токъмакъны жанына сюелди, кимди бу дегенча къарай. Зулейха чабып, аны этегинден тутду:

– Ма буду бизни мамабыз. Сен а бизни сюймейсе. Анда узакъда башха гыгаланы сюесе.

Ауара болуп сюелген Фаризатны, аркъасындан тюртюп, Токъмакъ эшикге чыгъарды:

– Бар Россейинге. Кел десем, келирсе.

«Къайры барайым, не этейим? Халимат билсе, бир мадар этер эди…»

Орам жингиригинде сюелип, жиляй тургъан Фаризатны къоншусу Аминат инбашындан къучакълап, юйю-не кийирди.

– Э къыз, тийреде быланы бетлерине тюкюрмеген жокъду. Ол Олийни жашлары да кими ары, кими бери кетип, быллай кюнюнгде…

– Къой, Аминат, онгмагъандан хапар сорма дегенчады мени ишим.

– Черкес тиширыуну келтирип турады. «Бу этгенинг неди бир ёксюзге?» – деп сюелгенде Жамал, «Эр киши тиширыусуз, сабий да анасыз жашаялмайдыла», – деп къойгъанды. Сен – ахча этерге, ол да тёшегин жылытыргъа керексиз Токъмакъны, аман токъмакъ тиер эсе башына! Халиматны да Москвада хапары барды, Тахир ауруп. Жюрегине операция этдирип айланады…

Экинчи кюн Фаризат къызчыкъларын бир кере окъуна кёрюр муратда бир кесекни арбазына къарап турду, алай анда адам къымылдап кёрюнмеди. Сора Тырныауузгъа тебиреди къайын къызы Мадинагъа, Мухамматны алыргъа… берселе. Мадина алгъыннгы шуёхуна жарыкъ болургъа кюрешди, алай анга болушалмазын эшик ачханлай окъуна айтды – Раузат, аны келгенин билгенлей, жашчыкъны да алып, къайры эсе да кетгенди.

Андан чыгъып, почтагъа барып, эгечине сёлешди Фаризат. Кулина ары жанындан, ол бу жанындан таралдыла, жилядыла. Кесине чакъырды Кулина эгечин, алай Къыргъызстаннга барыр онг къайда? Кёп ахча-бохча керекди жолгъа.

Фёклагъа да сёлешди. Сора кече кёзюне жукъу кирмеген Фаризат  келген жолуна атланды. Аны ахшы умуту бар эди: бир кесек ахчачыкъ жыйгъанлай, сабийлерин да алып, урлап окъуна, эгечине кетерге.

Алай ол айтханча болмады. Фёкла билдиргеннге кёре, кюнлени биринде биягъы Токъмакъ келген эди, ахча сурай. Ол кюнден сора ол Фаризатны кёрмегенди. Баш иеси бла кетип къалгъан сунуп, кетдим-къалдым дегени болмай деп, кёлкъалды этип тургъанды. Бир эрттенликде уа аны ёлюгюн эл къыйырында эски къуюда тапдыла.

Сёлешип, билдирип да кюрешдиле, киши келмеди. Сора кеси адетлерин этип басдырдыла.

Москвада баш иесини къайгъысы бла юч ай туруп келген Халимат, бу затланы билгенде, тюзде жашагъан къайынын да алып барып, жарлы Фаризатны ёлюгюн келтирдиле. Гулласындан чыгъарырча тюйюл эди, алай кеси жеринде, ата-анасыны къатларында жатады энди Фаризат.