Бачиланы Бислиймат уллу толу юйюрню анасы эди. Ол баш иеси Махийланы Магомет бла хайт деген беш жашны бла юч къызны ёсдюрген эди. Ол заманда аллай бир сабийни аякъ юсюне салгъан а, айхай да, тынч болмагъанды. Юйюрню жашауда къаллай къыйынлыкъла сакълагъанларын ким биледи? Махийлагъа уа ала 1932 жылда башланнган эдиле.
Агъачдан отун алып келе, Магометни кёкюреги бла арба ётюп кетеди, Ол кюнден сора Магомет тёшек болуп эки жыйырма жылдан артыкъ заманны турады. 1941 жылны апрель айында уа Бислийматны бла Магометни тамата жашлары Таттюуканы аскерге аладыла. Ол жыл аскерге Акъ-Суудан жыйырмагъа жууукъ жаш чакъырылгъан эди. Жууукъ-тенг, ата-ана, эгеч, къарындаш да, жашланы ашыра, элни аягъына дери бардыла. Терк-терк письмола жаза туругъуз деп, ызларындан къарап къалдыла. Анала уа, жашларына кёз жашларын, кёлсюзлюклерин кёргюзтмейбиз деп, эллиледен да уяла, жаулукъларыны къанат къыйырлары бла бетлерин жаба, жюрексиннгенлерин кючден тыя атланнган эдиле артха. Кёплери билмегендиле жарлы жашларын энди кёрмезликлерин, Бислийматны да андан хапары жокъ эди.
Таттюуканы школну жети классын тауусханлай окъуна «Коммунист» совхозгъа эсепчиге алгъан эдиле. Эсеп ишни уа жаш бек тап жюрютгенди. Ол аскерге кетгинчи аны ишинде киши чурум тапмагъанды. Ол заманда уа совхозда элли тёрт адам ишлей эди. Таттюука аскерге келип тюгел эки ай да озгъунчу Уллу Ата журт уруш башланады. Ол Украин ССР-ни Каменец-Подольский шахарында мотострелковый частьха тюшген эди. Аскер юйрениуле бир такъыйкъагъа да тохтамайдыла, иш къазауатды. Алайсыз да къалай болсун, уруш башланнганды…
Хар кюн сайын Бислиймат орамгъа чыгъып, почтачыны сакълайды. Алай не медет, ол анга жашы жиберген жаланда эки письмо бла, жангыз бир суратчыкъ келтирип къойгъан эди. Ол ахыр суратдан сора Махийлары тамата жашларындан хапар билмедиле.
Жашны къадары бюгюн-бюгече да белгисизди. Бислиймат да изледи, Таттюуканы къарындашлары, эгечлери да изледиле, алай алагъа хар сурагъанлары сайын «белгисиз тас болгъанды» деген жууап къайтханды.
Болсада ана, анга артыкъ бек ийнанмай, жашындан умутун юзмей тургъанды. Ол угъай эсенг а, жашым урушдан къайтса соярыкъма деп, уллу тууар асырагъанды. Аны сат неда алыш деп тилегенлерин да унамагъанды ана… Къырал жарлы Бислийматха жашы ючюн деп ай сайын жыйырма бла бир сом тёлерге буюргъанда да, кёпге дери ол ахчаны алыргъа ырыслагъанды. Артда, къоймазлыкъларын билгенде, алып: «Жашымы тёрт санына себеп болсун деп»,- сабийлеге конфет, къалач алып юлешгенди.
Ана жашыны къайтырын кесини ахыр кюнюне дери сакълагъанды…
Махийланы юйюр, башха малкъарлылача, кёчгюнчюлюкню ачыуун да сынагъанды. Насыпсыз Бислиймат бу жол да башхаладан артыкъ ачыулу болду. Тёшекдеги баш иесинми алсын, сабийлеринми жыйышдырсын, жолгъа аберими къурашдырсын… Аны юсюне уа - экинчи жашы Ёзюр да юйде жокъ эди. Алай бла ары дери да кёз жашлары къурумагъан Бислийматны башына дагъыда бир палах тюшеди.
-Бизникилени кёчюргенде манга оналты жыл бола эди,- деп эсгереди Ёзюр.- Мен бир къауум жаш бла къошда туруучу эдим. Ол кюнню аллында къош тамата бизни алышындырыргъа келген эди. «Сиз элге тюшюгюз, бир-эки кюн туруп къайтыгъыз»,- дейди. Эрттенликде эртте жолгъа атланабыз. Элге тюш бола жетген эдик. Келгенибизде, тёгерекде-башда хазна адам кёрмейбиз. Малла ёкюре, итле улуй. Юйлени эшиклери, къабакълары да кенгнге ачылып. Халкъ къайда болур деп, уллу сейирге къалабыз.
Юйге жетгенимде, хар зат башы тюбюне айланып, жан жокъ. Эшикге чыгъып, тёгерекге-башха къарайма, анамы, эгечлерими атларын айтып къычырама. Болсада манга жууап этген чыкъмады. Уллу жолгъа чыгъып, жюк ташыгъан машинада анамы эгечини сабийлерин кёреме. Мен бу юйюрден болмагъаным себепли, мени машинагъа минерге къоймай башлайдыла да, сора анамы эгечи: «Бу мени жашымды, Чабдарланы Чотайны жашы Ёзюр», - деп жаздырады. Алай бла мен анамы эгечи бла Алма-Атагъа тюшеме, юйюрюм а - Фрунзеде. Бери кёчюп келгинчи мен Чабдарланы жашлары болуп, ол тукъумну жюрютюп тургъанма. Мында уа сюдлеге кирип, кесими тукъумуму, атамы атын да къайтаргъан эдим.
Махийланы Магометни юйюрюн кёчюре туруп, Бислиймат къазауатда жашыны письмоларын къайры салгъанын унутуп, табалмагъан эди. Насыпха, аны жанында тамата жашыны жангыз сураты къалгъанды. Аны уллу этип, Махийлары юйде бек сыйлы жерде тутадыла.
Ана уа, ана. Жарлы Бислиймат, Фрунзеде сабийлерими ачдан, жаланнгачдан къырмайым деп, кече-кюн да ишлегенлей тургъан эди. Танг атар-атмаз, колхоз чюгюндюрню хансын артыргъа барса, колхоз ишден сора адамланы бахчаларын артып, мадар этерге кюрешеди.
-Мен анабызны аш ашап кёрмеучю эдим. Бюгюн-бюгече да сейирге къалгъанлай турама, къаллай адам болуучу эди ол деп. Бизни – жети сабийни –аш-суудан апчытмай, тёшекде саусуз атабызгъа да къарап турургъа къайдан таба болур эди ол кюч- къарыу да. Анабыз кёп къыйынлыкъ кёргенди. Къарт болгъанда да, ишни къоймагъанды. Ёлюп дуниядан кетгинчи къолларын бош тутмады. Ёлген а 1973 жылда этген эди,- дейди Ёзюр.
-Къайын ана бла келинни жарашмагъанларын эшитсем сейир этеме. Мени къайын анам манга ана кибик эди. Не зат юлешир кереклиси барды, къыз да сени юйюнге ёлейим деп келмейди, жашайым деп келеди, дер эди. Мени къайын анам ауур акъыллы адам болуучу эди. Мен а жаш эдим. Аберини тапсыз этсем, ол манга урушуп, тырман этип угъай, тыншчыкъ: къызым, алай тюйюлдю, былайды, былай этсенг тап боллукъ сунама, деучю эди.
Адамгъа ол, ким да болсун, эс тапдырыр, онг этер ючюн къолундан келгенни аямаз эди. Ийнеги къозласа, сютю къуругъунчу дери хар кимге юлюш чыгъарып турур эди. Орта Азияда уа кесини сабийлерине угъай да, тыш адамлагъа да болушургъа кюреше эди. Къайдан да таба болур эди не затны да! Къаллай эсе да бир ырысхылы адам эди ол. Жаннетли болсун, кеси дуниямда андан аман сёз эшитмегенме. Огъурлу, кимни жарсыууна да жарсыучу адам. Бирсилеге салгъан къыйынын жаннетде тапсын, - дейди мени бла ушагъында Ёзюрню юй бийчеси, Бислийматны келини Сафият.
