Ёмюрню тёртден бири озгъандан сора бизни не зат сакълайды?

Заман учуп барады: 25 жыл мындан алгъа дуния арталлыда башха болгъанды. Ол заманда биз бир бирибизге не затла бла сёлешгенибизни, не бла жюрюгенибизни, не кийгенибизни, не ашагъаныбызны эсигизге бир тюшюрчюгюз. Мындан ары уа 25 жылдан сора бизни не зат сакълайды?

Къартая эмда кёбейе барабыз

Жер жюзюнде адамланы жарымына бюгюнлюкде 30 жылдан аз асламыракъ болады. Алимле аны планетаны халкъыны  орталыкъ (медиан) жыл санына санайдыла. Тенглешдирип кёрейик:1950 жылда жер жюзюнде орталыкъ жыл сан 24 жылдан кёп болмагъанды. Жыйырма беш жылдан сора ол 35-ден озарыкъды.

Алайды да, биз кёпден-кёп болуп барабыз. Бюгюнлюкде «орталыкъ адамгъа» 30-дан аз атлагъан эсе, ол 1985 жылда туугъанды. Ол заманда биз къаллай бир болгъаныбызны уа билемисиз? 4,8 миллиард. Бу къыш а Жер жюзюню халкъы 7,3 миллиард адамгъа  жетгенди. ООН тергегеннге кёре уа, 2040 жылда аны саны 8,9 миллиард боллукъду. Адам улуну жашауунда алыкъа аллай зат болмагъанды.

Юлгюге быллай шартла келтирейик: 1200 жылда Жер жюзюнде 500 миллион адам жашагъанды. 1200-чи жыл - Русьха алыкъа Монгол империя келмеген заманды. Батый хан славян княжестволагъа жаланда 1237 жылда чапханды.

Дунияны халкъыны саны  600 жылдан сора ёсгенди-эки кереге. 1812 жылда планетада миллиард адам жашагъанды. Ол ёсюу тюздю. Бусагъатда уа биз терс болумгъа шагъатбыз. Халкъны саны тап халгъа, академик Капицаны тергеулерине кёре, жаланда 2135 жылгъа келликди. Ол заманда планетада 14 миллиард адам жашарыкъды! Халкъны саны,ООН-ну экспертлери айтханнга кёре, асламысында жарлы къыралланы себеби бла ёсерикди.

Марсда - алмала

Кюн системаны планеталарын ууучлау заманла жете турадыла. Америкалыланы бек уллу планлары бардыла: Марсха адамлары бла биринчи космос кеме 2028 жылда жиберилликди, деп билдиргендиле «Локхидни» башчылары. 2030 жылда уа  Къызыл планетагъа адамны аягъы биринчи кере басарыкъды.  

Къытайны автомат аппараты Марсха 2020 жылда учаргъа боллукъду, тайканавтла (къытайлы космонавтла) уа Айгъа  2036 жылда тюшерикдиле. Алай ол заманнга тайканавтла Айда бизни адамларыбызгъа тюбеп да къалырла. Россейни 2025 жылгъа Айгъа адамлары болгъан космос кемелени дайым да учуруп турургъа планы барды. Анга деп «Федерация» деген жангы космос кеме хайырланыллыкъды. Аны аламгъа элтирик «Ангараны» игилендирилген тюрлюсю сакълап турады. Ол Восточный космодромдан учарыкъды. Бир жылгъа 1-2 къауумну жиберирге белгиленеди.

Андан сора да, «Энергия» РКК бла америкалы «Боинг» Айны орбитасында бирге станция къурауну эки амалын жарашдыргъандыла. Аны 2020-чы жыллада тамам этерге белгиленеди. Экспедицияла 30 суткадан 360 кюннге дери созулургъа боллукъдула. Алай бизни алимлерибиз шёндюден окъуна Айгъа къонарча майдан сайлай турадыла-«Луна-26» космос аппаратны болушлугъу бла. Аны 2020 жылда учурургъа белгиленеди.

Бир уртлам суу ючюн

Жер юсюнде уа табийгъат байлыкъланы, бек алгъа ичер сууну къайгъысын этерге тюшерикди. Россейде ичер сууну запаслары  жетиширча болгъанларын кёргюзтедиле тергеуле. Башхаланы юслеринден а алай айтырча тюйюлдю. ООН-ну шартларына кёре, ичер сууну хайырланыу аны запасларындан эсе 40 процентге кёп боллукъду. Жууукъ Востокну къыралларына, Орта Азиягъа, Африканы бир кесегине артыкъда къоркъурчады. Европалы къыралланы араларында уа Сан-Марино, Македония, Тюрк, Греция бла Испания суу жетишмей къыйналыргъа боллукъдула. Хауа болумланы тюрлениулеринден Жууукъ Востокга: Бахрейннге, Кувейтге, Катаргъа, Бирикген Арап Эмиратлагъа, Палестинагъа, Израильге, Сауд Аравиягъа бла Оманнга артыкъда уллу хата жетерикди.

Барысы да шахаргъа

Сууну кёп хайырланыуну сылтауу жаланда Жер жюзюнде халкъны саны ёсгенинде тюйюлдю. Фермерликни, уллу шахарлада промышленный предприятияланы кенг жайыла баргъанларын да ары къошаргъа керекди. Андан сора да, шахарлагъа кёчюп орналгъанла да кёпден-кёп бола барадыла.Экспертле айтханнга кёре, 25 жылдан айныгъан къыралланы халкъларыны иги кесеги шахарлада жашарыкъдыла.

Градус кётюрюледи

АБШ-да Хауа болумланы тинтиучю араны алимлери тамашагъа къалдыргъан билдириу этгендиле. 2040 жылгъа планетаны хауасы тамыры бла тюрленирикди. Юг Европа, Латин Америка, Азияны къыралларыны иги кесеги, Жууукъ Восток, АБШ-ны ара кесеги бла Африка къургъакъ къумлагъа айланырыкъдыла. Север Европада, Аляскада, Россейде, Канадада бла Индияда уа хал арталлыда башха боллукъду - сакъ жауунла тохтаусуз къуярыкъдыла, суу кётюрюллюкдю. Жерге уллу палах келирге кёп къалмагъанды,деп оюмлайдыла алимле.

Арт заманлада этилген тергеулеге да бир къарайыкъ: ЮНЕП-ни (ООН-ну къудурет бла байламлы программасы) 160 къыралдан 1,2 минг алим хазырлагъан докладына кёре, къудуретни халини осалгъа кетиую алимле алгъын суннгандан эсе терк барады. Бузла эрийдиле, Жерни баш къатысыны температурасы кётюрюледи.