Аты ёмюрлеге сакъланнган атлыны къанатлы тизгинлери бюгюн да биргебизгедиле

Жайгъы кюнде, шарт айтханда уа 22 июльда, кёргенди дуния жарыгъын Социалист Урунууну Жигити, РСФСР-ни, СССР-ни да Къырал саугъаларыны иеси, КъМР-ни халкъ поэти Алим Пшемахович Кешоков. Быйыл ол туугъанлы 106 жыл толады.

Хар жазыучугъа хурмет, халкъыны адабият тарыхында жер да маданиятха къошхан юлюшюне кёре бериледи. Алим Кешоковну миллет адабиятха, сау къыралны маданиятына къошхан юлюшю, сёзсюз, уллуду. Аны аты бла къабарты поэзияны эм художестволу прозаны айныулары къаты байламлыдыла. Ол миллет драматургиягъа, публицистикагъа, адабият-суратлау критикагъа да уллу къошумчулукъ этгенди. Алим Пшемахович аслам поэзия жыйымдыкъны, къауум пьесаны, киносценарийни, романланы, автобиографиялы повестьни, хапарланы, новеллаланы авторуду.

Уллу Ата журт урушха къатышхан жигит аскерчиди, офицер чында Къабарты-Малкъар 115 кавалерист дивизияда къуллукъ этгенди. Ол къыйын жыллада азатлыкъ ючюн къазауатда кёргенди насыбын, адамлыкъны, кертиликни бютюн сыйларгъа юйреннгенди, кертиликге табыныуну эм магъаналыгъа санап, ол затланы чыгъармачылыгъында чертгенлей жашагъанды.

Урушдан сора жылла жаш поэтге бек жетишимли болгъандыла. Жазгъанларында халкъны жашау жолунда не ишле бек биринчи, бек эс бурургъа тийишли затла бар эселе да, Кешоков ол проблемаланы баямларгъа, ачыкъларгъа излегенди. Уруш жылладан сора чыгъармачылыгъында уа лирикалы новелла жанр энчи жерни алгъанды. Сёз ючюн, «Терек», «Череклени ушакълашыулары», «Таула жыйымдыкъ» дегенча балладаларын белгилеп айтырчады. Алим Кешоков жашауну къудуретине, халкъны оюмуна, аны жарсыууна, къууанчына да кертичилей къалгъанды. Аны уруш жылладан сора поэзиясында адамлагъа, ишчи халкъгъа, урунуугъа, харкюнлюк жашаугъа бийик махтау берилгени да анга шагъатды.

Эллинчи жыллада ол акъ сёз бла бирге проза жанрда да кючюн сынайды. Ол жаны бла биринчи чыгъармаларын Уллу Ата журт урушну жылларында жазгъанды. «Аламат ууахты» деген биринчи романы уа 60-чы жыллада дуния жарыгъын кёргенди. Анда баш тема революция бла граждан урушду, Къабарты-Малкъарны ол кезиуде жашаууду. Чыгъарманы баш жигити халкъды.

Айтыргъа тийишлиди,  Кешоковну къабарты художестволу роман жанрны айныуунда уллу къыйыны барды. Ол тогъуз уллу чыгъарманы авторуду: «Аламат ууахты», «Жашил ай», «Жукъусуз таула», «Акъ къозуланы ёзени», «Сыннган нал», «Эмирни уллу бичагъы», «Кертме тюрсюн», «Айны туугъаны», «Тамырла».

Бу уллу полотнолада кёп жигитлени энчи суратланнган сыфатлары эсинге тюйрелип къаладыла. Алада дагъыда бийик адамлыкъ шартлагъа, кенг философия кёз къарамлагъа, тарыхха, адабият, маданият жашаугъа эс бурулады. Автор тёлюлени байламлыкъларын, жигитликни жаратылыуун, халкъны кюч-къарыуун ачыкълайды, кесича энчи, башхалагъа ушамагъан шатык тил бла.

1970 жылда «Жукъусуз таула» роман чыкъгъандан сора басмада аны юсюнден кёп оюм айтылгъанды. Анга миллет прозада жангычы сёз дегенле да аслам болгъандыла. Мында да чыгъарманы баш темасы революцияды, кюрешди, огъурлулукъну бла огъурсузлукъну чеклеген болумладыла.  Бу чыгъарма ючюн Алим Пшемаховичге 1968 жылда РСФСР-ни М.Горький атлы къырал саугъасы берилгенди. Аны «Сыннган нал» деген романында Уллу Ата журт урушну кезиуюнде болгъан ишлени юсюнден хапарланады, анга сау къыралда бийик багъа берилгенин да белгилерчады.

«Кертме тюрсюнде» да  халкъны жашау жолуну иги кесеги кёргюзтюлюнеди. Аны баш жигити Доти Кошроковду, тюз адам, миллетни жаныча кёрген. Аны сыфаты жазыучуну уллу жетишимиди. Халкъны насыбы ючюн къазауатха арсарсыз кирген, адамлагъа уллу халаллыгъы болгъан, аладан хурмет тапхан аллай инсанды Доти. Аны сыфаты ол замандагъы тюзлюкге къуллукъ этгенлени, керти инсанланы жыйымдыкъ сыфатыды деп базынып айтырчады.

«Кешоковну чыгъармаларыны жигитлери бары да толу жашау этген, уллу, гитче ишде да  ёз миллетлерини инсанлары болгъанлары кёрюнюп тургъан аллай адамладыла. Аны бла бирге уа «Кертме тюрсюнню» баш жигитлери – Апчара Казанокова, Кураца, Кошроков да, обкомну секретары Зулкарней Кулов, Апчараны анасы Хабиба, Батырбек Оришев да – ала бары да кёп шуёх миллетден къуралгъан уллу къыралны инсанларыча, ишлерин алай терен, кёп оюмлап бардыргъан адамладыла», - деп жазгъанды Пётр Шевлоков.

Саулай алып айтханда, Шимал Кавказны халкъларыны немис-фашист ууучлаучула бла къажау кюрешлерини, урушдан сора жашауда арыусуз урунууну юсюнденди «Акъ къозуланы ёзени», «Сыннган нал», «Кертме тюрсюн» деген социал-тарых трилогия. Бу магъаналы суратлау чыгъармада уллу фахму кючюню, билимини хайырындан Алим Кешоков, ёмюр чакълы бир кезиуню бирлешдирип, битеу совет халкъны тюз ниетин бла жигитлигин толу, ачыкъ кёргюзталгъанды.

Аны 1973 жылда чыкъгъан «Акъ тауну башындан кёрюннген тийре» деген автобиографиялы повести авторну поэзиясын, башха жазгъан затларын теренирек ангыларгъа болушады. Ол кеси аны юсюнден былай айтханды: «Мен не зат жаза эсем да, республикам бла байламлыды, мени ёсдюрген жер бла. Мени жаратхан халкъ бла. Миллетим бла ёмюрлеге байланыпма, сёзсюз, аны жашауунда тюрлениуле жюрегими къозгъайдыла, тынчлыкъсыз этедиле, ол жаны бла хар затны эслейме, кёрмей къоймайма».

Алим Кешоковну публицистикасы да энчи сёзге тийишлиди. Ол материаллагъа кёре жазыучугъа жамауатны алгъа барыууна жарсыгъан жарыкъландырыучу дерге боллукъбуз. Бу ишлери бюгюнлюкде да алыкъа тынгылы тинтилмегендиле, аланы суратлау кючлери романларындан кем болмагъанлыкъгъа. Алада кётюрюлген темала бек терендиле, магъаналыдыла, тарыхда тюбеген болумлагъа тийишли тюз багъа бичиледи. Ол материаллада Алим Кешоков халкъланы къадарларыны, жашау турмушларыны  юсюнден терен сагъышланып, бюгюннгю жашауну, келлик кюнню къайгъыларын кёрюп, ол жаны бла тындырыргъа тийишли жумушлагъа эсин бурады.

Халкъланы жашау турмушларына эс бурууну юсюнден айтханда, аны «Континентлеге жолоучулукъ» деген очеркле циклы сейирди. Анда Индияны, Сирияны, Нигерияны, Вьетнамны, Эфиопияны эм башха жерлени юслеринден айтылады. «Жолда бюртюкле» очерки уа бюгюн да магъанасын тас этмеген тыш къыраллада жерлешлени, адыг мухажирлени, юсюнденди. Ол темагъа Кешоковну газетледе, журналлада да кёп публикациялары басмаланнгандыла.

Алим Пшемахович Кешоковну поэзиясы, прозасы, огъарыда белгилегенибизча,  жаланда Шимал Кавказда угъай, андан тышында Россейде, тыш къыралда да белгилиди. Аны чыгъармалары кёп тиллеге кёчюрюлгендиле, ол санда ингилиз, арап, немис, орус, фин эм башха. Жазыучуну керти шуёху закий Къайсын аны юсюнден кеси заманында былай айтханды: «Алим Кешоков чыгъармачылыкъ ишде керти да жангы жолну ызлагъан аллай жазыучуду. Аны ауазын Совет Союзну не къыйыр этегинде да эшитгендиле. Жазыучу кесини жашауундан да бек сюйген халкъыны намысын кётюргенди. Алим Кешоков миллионла бла саналгъан окъуучулагъа къабарты халкъны ниетини ариулугъун, аны акъылын, огъурлулугъун эм батыр жюреклилигин тюз ангыларгъа болушханды».

Инсанны жолун жулдузла ызлайдыла, къадар аны кёп затха тюбетеди. Ол айланчлада адам огъурсузланмай, халал жюреклилей къалгъаны бла къалмагъаны уа бек магъаналыды. Алим Кешоковну, ёмюрлеге аты сакъланнган атлыны, жашауу, чыгъармачылыгъы юлгюлюдюле, ала адамлыкъны шартларын шатык ызлап, тюзлюкге табыныргъа итиндирген, огъурсузлукъну кёрюп болмаугъа чакъыргъан тизгинлени къыйматлы жыйымдыгъыдыла.

Ол жазгъан затлагъа уа бюгюнлюкде жангы кёзден къараргъа тийишлиди. Нек дегенде жазыучуну, терен тенгизча, кёп толкъунлу поэзиясы бла прозасы хар окъугъанынг сайын жангы тюрсюнлери, жангы жашырынлыкълары, тасхалары бла сейирсиндиргенлей турадыла. Алай эсе, уллу харфдан поэт, патриот, интернационалист сауду, жашап турады, ол бизни блады.

Жангуразланы Нажабат.
Поделиться: