Жууаладан ууланмазча не этерге керекди?

Бизни къыралда жыл сайын жууаладан (грибледен) минг чакълы бир адам ууланады. Андан ёлюп кетгенлени саны уа отузгъа жетеди.

Жарамагъан жууаланы ашагъанланы арасында саулукълары доюн болмагъанланы халлери бегирек осалына кетеди. Сабийлеге да жууаладан  ууланы бек къоркъуулуду. Нек дегенде аланы къанларында аны эритирча фермент кереклисича аллай бир жокъду. Аны ючюн онтёрт жыллары толмагъанлагъа бу затны ашатыргъа керекмейди, дейдиле Роспотребнадзорну бизни республикада управлениясыны специалистлери.

Жарсыугъа, арт жыллада сабийле грибледен кёпден кёп ууланып башлагъандыла. Бир-бирде ала уллула кёрмей тургъанлай чий грибни къабып кёрюрге да боладыла. Алай бла гитчеле, таматала да бу затладан хата кёрмез ючюн сакъ болургъа керекдиле.

Жууаладан ууланыу асламысында аланы ашаргъа жарагъан эмда жарамагъан тюрлюлерин билмегенден болады, дейдиле ведомствода. Андан сора да, бу затланы жол жанларында, шахар парклада жыяргъа жарамайды; аллай жерледе ёсген жууалада ауур темирле, химикатла, башха керексиз затла аслам жыйыладыла.

Къургъакълыкъ кезиуледе ёсген, заранлы къурт-къумурсхалагъа къажау пестицидле неда ядохимикатла себилген тийреледебитген гриблени ашха хайырланыу игиге келтирмезлиги баямды.

Алай эм магъаналы уа неди десегиз – гриблени тийишлисича хазырлай билиу. Айтханыбызча, бу затла бек къыйын эриген ашха саналадыла. Анда хитин деген клетчатка кёп болгъаны ючюн ол терк жарашмайды, башха ашлагъа татыргъа да чырмаулукъ этеди. Ма аны ючюн жууаладан жарашдырылгъан аш-азыкъла саулукълары, бютюнда аш орунлары иги болгъанлагъа тийишлидиле.

Жууаланы ашха къошар ючюн, биринчиден аланы он минутну ичинде сууда къайнатадыла. Ызы бла аны тёгюп, жангыдан жуууп, алай хазырлап башлайдыла. Былай этилгенини хайырындан аланы ичлеринде жыйылгъан  уулу затла иги да азаядыла.

Сабий къайда да чий грибни къабып къоймазча, аны бла тышына, парклагъа, агъачха чыкъгъаныгъызда кёз-къулакъ болгъанлай туругъуз. Сабий садиклени, школланы тийрелерине да къарай турургъа керекди.

Жууаладан ууланмазны баш жоругъу уа ма буду: не зат болгъанын билмей эсенг жыйма, ашама! Агъачлада гриблени жаланда билген тюрлюлерин жыйыгъыз. Ары дери тюбемеген тюрлюсюн кёрсегиз, тиймегиз! Тапларын а бичакъ бла тюбюнден кесип, эшилген четеннге салыгъыз; ала алай бузулмай кёбюрек турлукъдула. Пакетлеге неда машоклагъа салсагъыз а, бек терк жукъгъа жарамазча боллукъдула.

Эсигизде болсун, эски, артыгъы бла ёсген, къурт ашагъан неда къаллай болгъаны билинмеген жууаланы жыяргъа, аланы цинк неда къошун адырлада, бютюнда эки-юч кюн озгъандан сора хазырларгъа, сора жылыда тутаргъа да жарамайды. Къатхан неда тузланнган гриблени кимден болсада сатып алмагъыз. Аланы ярмаркалада эмда рыноклада жаланда экспертиза этгенден сора сатаргъа къоярыкъдыла. Бу жумушну кезиуюнде гриблени радионуклидлеге тинтедиле, башха затларына да къарайдыла.

Тюкенде неда супермаркетде сатып алырны аллында аланы орунларына игирек къарагъыз; жыртылгъанын неда тешиги болгъанын, бютюнда ичлериндеги чиригенлерин кёрсегиз, бир жанына салыгъыз. Упаковкада не этикеткасы, не башха жазыуу жокъ эсе, аны да жеринде къоюгъуз.

Жууаланы жарашдыргъанда, аланы ашха жараулу тюрлюлери къайсылары болгъанларын билирге керекди. Аланы къаууму бек уллуду, алай сууда бир кере къайнатып айланмай окъуна аш этип башларгъа жараулу уа жаланда юч тюрлюсю барды: акъ гриб, груздь эмда рыжик.