Совет Союзну заманында, байрам кюннге жоралап, уллу ишле тамамлап болгъандыла. Озгъан ёмюрню отуз бешинчи жылында СССР-ни колхозларыны биринчи битеусоюз съездлери бола эди. Анга атап республиканы бек айырмалы, жигит къаячылары Элбрусну эки тёппесине, ызы бла уа Казбекге чыкъгъандыла.
Ала онтогъуз адам болгъандыла. Аладан жангыз бири оруслу эди – доктор жаш Владимир Лещинский. Къалгъанлары уа – таулула. Аладан онжетиси элбрусчула Хажиланы Сейит, Тилланы Юсюп, Къочхарланы Тахир, Къочхарланы Магомет, Хажиланы Таукай, Хажиланы Сюлемен, Хажиланы Хасан, Хажиланы Чотай, Хажиланы Омар, Жаппуланы Наны, Жаппуланы Исмайыл, Жаппуланы Нашы, бирлери Бызынгыдан – Толгъурланы Ибрагим.
Быланы биргелерине эбизе жаш Давид Гавашели да болгъанды. Ол туугъандан бери мында жашагъанды. Тилибизни да бек уста билгенди. Танымагъан анга таулу дерик эди ансы, башха миллетди деп айтырыкъ тюйюл эди.
Бу жашлагъа дери къыш аллай уллу къауум бла Элбрусха адам чыкъмагъанды. Бу заманда тау башында угъай, къыйыр этеклеринде окъуна сууукъла, боранла адамлагъа кёз ачдырмайдыла. Болсада, аладан да къоркъмай, артха турмай, чынтты таулу жашла Европаны бек бийик чукуюна чыгъаргъа таукел боладыла. Аланы ол ишлерине къарарча Москвадан экеулен келедиле. Аладан бирлерин Владимир Еланчикни – энчи тау отрядына таматасына саладыла. Ол, баям, быллай ишде сынауу болгъан адам болур эди. Бир къауум кюн жашла жарау этгендиле.
Экинчиси Виктор Вальцев а отрядны завхозу эди. Ол аланы ашларына, сууларына, кийимлерине къарагъанды. Къышда таугъа чыгъарыкълагъа энчи кийимле керек эдиле. Мында уа аллай зат жокъ. Москвачыла аланы Италиядан келтиртедиле. Бир-бир суратлада бёркле, кёзлюкле кёрюнюп турадыла.
Элбрус эл Советни председатели Сотталаны Салих да былагъа къолундан келгенича болушуп тургъанды. Ары-бери барыргъа тюшюп, улоу керек болса, башха жумушларына да къарагъанды. Врачлары да кюннге эки кере жюреклерине тынгылагъанды, къан басымларын ёнчелегенди.
Онтёртюнчю январьда Минги тауну эки тёппесине да чыгъып къайтадыла. Къыйналгъан эселе да, ачыгъаны, заран тюшгени болмагъанды. Элде, халкъ жыйылып, уллу той-оюн къурап, алай тюбегендиле ол заманда алагъа.
Къаячыланы юйлерине да жибере турмай, тюзюнлей Дюгерге алып кетедиле. Анда да кёп турмай Казбекге (Къазмантау) ёрлейдиле эм андан Москвагъа телеграмма жибередиле. Къышда эки таугъа да чыгъып къайтхан жашланы намысларын-сыйларын кёредиле. Хажиланы Сейитге бла Тилланы Юсюпге Тегенеклиде тюплю-башлы юйле да ишлетедиле. Артда Юсюпню юйюн ырхы басхан эди.
Болсада бир-бир уста къаячыланы къадарлары жарсыулу болгъанды. Жаппуланы Исмайыл, 35-чи жыл Минги таугъа жыйын бла кетип, ажымлы ёледи. Жаппуланы Сейитни бла аны жашы Омарны 41-чи жылда декабрьде тутадыла, тамата жашы Газот урушда болгъанына да къарамай. Немислиле бу тийрелеге жууукълаша башлагъанларында уа, ала тургъан тюрмени Каспий тенгиз тийресине кёчюредиле.
Анда бара тургъан жеринде Сейит къарыусуз болады да, солдатла муну арбагъа миндиредиле. Тутмакъла алгъа кетедиле, арба уа артда къалады. Омар атасына, ызына бурулуп, къарай-къарай барады. Арба, тынчдан-тынч келе, къарап кёрмезча къарангыда жутулады. Ингир ала тутмакъла солургъа олтургъан жерге арба да жетеди. Алай Сейит анда жокъ. Омар аны кёргенде ол кече окъуна жюреги жарылып ёлгенди.
Сейитни къарындашы Таукай да айтылгъан къаячыладан бири эди. Минги таугъа кёп адамны чыгъаргъанды. Азияны къыйынлыкъларын да сынап, андан да сау-саламат къайтып, 96 жыл жашап ауушханды.
Тилланы Юсюп да жол уста болгъанды. Жюзле бла адамлагъа Элбрусха жол кёргюзтгенди, малкъар тауланы ариулукълары бла шагъырей этгенди. Аны кесин, къарындашын, эгечин да тутадыла. Бираздан эгечин эркин этедиле. Ол артда, кёчгюнчюлюкде, Къазахстанда, дуниясын алышханды. Къарындашладан бири да сау къайтмайды.
Хажиланы Хасанны уа эки кере окъуна тутхандыла. Азияны да кёргенди. Андан къайтхандан сора Тырныауузда жашап тургъанды, анда тапханды ахыр жерин да. Хажиланы Чотай да кёчгюнчюлюкню сынагъанды. Бери келгенден сора ол да Тырныауузда жашап тургъанды, анда ауушханды. Эки жашы къалгъанды.
Толгъур улу Ибрагим да кёп жыйынны чыгъаргъанды Минги таугъа. Аны бла баргъанладан бир адам да ачымагъанды. Ол 1942 жылда урушха кетип, андан къайтмайды. Юй бийчеси эрин урушха ашырып келген кюн ауруп, иги болмай ёледи. Къызы Нальчикде жашайды. Къышда Минги таугъа чыкъгъан жашланы къадарлары алай болгъанды.
Ол жыл аладан сора да, Минги таугъа жети таулу къыз чыкъгъанын билебиз: Хажиланы Сейитни къызы Гезам, Залийханланы Танайны къызы Эрзуан, Залийханланы Ахматны къызы Кизий, Хажиланы Дауутну къызы Абидат, Хажиланы Чукайны къызы Жюзюм, Байдаланы Зекерияны къызы Таужан. Жарсыугъа, жетинчилерини атын тохташдыралмагъанбыз.
Башында атлары сагъынылгъан къаячыла, къышда Минги таугъа, ызы бла Казбекге чыгъып, уллу жигитлик этген эдиле. Аладан сора да, аллай кёп жашларыбыз болгъандыла. Аланы барын да, атларын жыйышдырып, районда музейлеге салса тийишли эди. Келген адамла кёрселе, эсде тутар эдиле.
