Аманлыкъчыны эки юлюшю башына жау

Бир да болмагъанча жарыкъ кюн жашыракъ киши, тау эллени бирини тюбюнден кирип, садакъа жыйып тебирейди. «Келгенме мен сизге, болушуругъузну билеме. Игилик этсегиз да – кесигизге, аманлыкъ этсегиз да - кесигизге», - деп, бир юйден бирсиге кире, айланады. Алай эте, элни къыйырында къабакъ эшиклери да эмен къангадан жонулгъан бир бёкем ишленнген мекямны арбазына киреди. Сора айтыучусун, жыр макъамгъа келтирип, юйдегилеге эшитдирди: «Киргенме сизни ариу арбазыгъызгъа. Берекетден толсун гёзенигиз! Игилик этсегиз да – кесигизге, аманлыкъ этсегиз да – кесигизге».

Ол заманда къоллары да ун жугъу болуп, аланы да ёрге тутханлай, болмагъанча бир чырайлы юй бийче чыгъады. Садакъачы, айтыучусун айтып, тиширыуну сыфатына сукъланып, не этеригин сакълайды. Ол да, анга бюсюреп: «Быллай жигер киши, уллу артмакъланы да кётюргенлей, уялмай, садакъа тилейди, игилигин да, аманлыгъын да манга береди, ашагъан а кеси этерикди. Алай эсе, кёрейим…», - деп оюмлайды.

Сора: «Мен бусагъатда гыржын бишире турама. Сен элни башына барып къайтыргъа, хазыр боллукъду», - дейди.

Садакъачы элни башына дери барып, артмакъларын толтуруп, артха, таныгъан арбазына къайтады. Юйню бийчеси аны келгенин кёрюп, быстыргъа чёргеп, таба гыржын къалачны келтирип, толуп тургъан хуржунланы башына салып, бурулуп кирип кетеди.

Тилекчи, элден чыгъып, тау тарындан ётеди. Бара-бара сууну боюнунда солур муратха киреди. Артмакъларын ташлагъа салып, къол-бет жууады. Ол сагъатда тюбюнден, бир къауум ирикни сюргенлей, жигер къойчу чыгъады. Малла суугъа чабадыла. Сюрюучю да, садакъачыны къатына келип, салам береди. Ызы бла: «Эрттенликден бери келеме, ауузум толу аш ашамай. Сени къапчыкъларынгда аш барча кёрюнеди. Манга андан ёзденлик этсенг, сууаплыкъ алырса», - деп къошады.

Факъыра анга жууап орунуна: «Игилик этсенг да - кесинге, аманлыкъ этсенг да - кесинге», - деп артмагъына узалып, андан акъ быстыргъа чёргелип тургъан гыржынны чыгъарады. Аны сындырып, жартысын сюрюучюге береди.

Ол а:  «Ой, жюйюсхан, сау бол! Бу къалач мени ачлыгъымы кесерикди, жолуму женгиллетирикди, - деп, аны къыйырындан ауузу толу къабады. Сора, артха бурулуп, къолун булгъай, гыржынны ёрге тутуп, андан экинчи кере къабады. Алай бла, аны да тауусуп, жигер атлай, тардан чыгъады.

Ийилип, жылтырап агъа тургъан шаудан суудан да ичип, бир кесек баргъанлай, сюрюучюню къарыны ауруп, ичи, бичакъ бла кесгенча, ачып тебирейди. Не болуп къалгъанын билмей, къарынын къысып, ауругъанын шош этерге кюрешеди. Баргъанын да тыймай, къарыучугъун салып, къойларындан артха къалмай атларгъа кюрешеди. Таягъына таяна да тебирейди. Аманны кебинден элине жетеди. Тамам ол заманнга кюнню жарыгъы да къаяла артына киреди.

Юйюне жууукълаша, ауруу сюрюучюге къажаулугъун кёргюзтеди. Тёзюп болмазча къыйналып, ауруп, ауузундан да кёмюк шыты тёгюледи. Ауузу, тамагъы, къарыны мыдых отдача кюедиле. Ириклери таныгъан арбазларына буруладыла. Аланы макъыргъанларын эшитип, юй бийче чыгъады. Ол сагъатда баш иеси, таягъына таяна, кючден-бутдан арбазгъа киреди да, къарыуу тауусулуп, жерге жыгъылады.

Юй бийчеси, аны чабып тутуп, ёрге кётюрюрге кюрешеди, башын кёкюрегине къысып, не болгъанын сорады. Сюрюучю кимге тюбегенин билдиреди. Сора: «Игилик этсенг да – кесинге, аманлыкъ этсенг да - кесинге», - деп, садакъачы аны ызындан айтхан сёзлени къайтарады.

Аны эшитгенлей, бийчени ичи от жанады, кёзлери къарангы боладыла. Ол сагъатда мал кютюучю, эс жыя: «Манга айран бер», - деп тилейди.

Юйде акъ болмай, юй бийче чапханлай къоншулагъа барады. Жилягъанын да тыялмай, арбазына къайтса, эри сингир болуп, къарынындан тутханлай, ауузундан а къан бла бирге шыты кёмюк тёгюлгенин кёреди. Айран эрине жарамазын билгенде, тиширыу: «Ой, мен не этдим?! Санга бу азапны мен бердим! Сени мен ёлтюрдюм! – деп, чачын-башын жыртады.

Сюрюучю: «Болмачы затланы нек айтаса?»- деп, аны тынчайтыргъа кюрешсе да, аны къарыуу аздан-аз бола барады.

Тиширыуну къычырыгъын эшитип, тийре-къоншу жыйылады, арбаз халкъдан толады, бийче эрине не айтханын бары да эшитедиле. Экинчи кюн жазыкъ малчыны адетде болгъаныча басдырадыла. Тиширыу акъылындан шаша башлайды. Эски кийимлерин къайдан эсе да чыгъарып, элни ичинде назмугъа ушагъан сёзлени айтханлай айланады. Къабырлагъа барып, эрини обасыны къатында олтургъанлай, кюнюн алай ашырады.

-Хаждауут, жаным эдинг, сюймекликни ахыры эдинг! Къайдан келди садакъачы? Нек сынаргъа керек эдим мен аны? Нек берирге керек эдим ёлюр отну анга? Нек тийген эдиле мени кёлюме аны сёзлери? Дунияда игилик да, аманлыкъ да бардыла. Кимге къайсы жарашханын билмейсе. Аманлыгъым не болгъанын кёрдюм. Сенден тилейме кечгинлик. Бу дунияда къалмагъанды жашау манга. Барама мен да санга…

Элчилери Келиматны къабырладан тыяргъа не бек кюрешселе да, болалмайдыла. Дагъыда бир къауум кюн ётеди. Сабийле эрикле жыя тургъанлай, эрини къабырына аугъанлай, тиширыуну ёлюгюн табадыла. Ала чабып элге къаугъа хапарны жетдиредиле.

Аны бла таурухубуз бошалады. Жашауугъузда игилик этерге кюрешигиз, аны болжалгъа салмагъыз. Аманлыкъны уа болжалдан алмагъыз.

Атталаны Анатолий.
Поделиться: