«Къарачай-малкъар фразеология сёзлюк»

(Баргъаны)

Фразеология айланчла малкъар тилни байлыгъын, кенглигин, эрттеге ата-бабаларыбызны эслиликлерин, тенглешдире билиулерин кёргюзтгедиле. Ала ана тилни энчи айбат бутагъын къурайдыла.

Ч

ЧАБАКЪЛА АЗЫГЪЫ (юлюшю) БОЛУРГЪА (этерге) Суугъа, тенгизге батып, табылмай къалыргъа.

ЧАБАКЪНЫ СУУДАН ЧЫГЪАРЫП АТХАНЛАЙ (атханча, атхан кибик) БОЛУРГЪА (этерге) Бек тапсыз болумгъа тюшерге.

ЧАБЫР БАУ КЪЫСХАН [адам] Эр киши, эр кишиге саналгъан (уллу, гитче да).

ЧАБЫР КЪУЛАКЪ АШАУЧУ КЮЧЮКЧА (къарач.) (хыны) Хаталы, хар кимге да зараны жете туруучу, хыличи адамны юсюнден.

ЧАБЫР ОЛТАННГА ЖАРАМАГЪАН [адам] (хыны) Жараусуз, осал адам.

ЧАГЪЫДИЙ АТ Чаришчи, тамашалыкъ ат.

ЧАЙНАМАЙ ЖУТАРГЪА Бир ишни къыйналмай, тынч этип къояргъа.

ЧАЙНАП КЪАПДЫРЫРГЪА Хазырлап, жарашдырып берирге.

ЧАЙНЫ ЧАЙНАП ИЧГЕНЛЕЙ (масхара) Адамны халисизлигин, билимсизлигин чертир ючюн айтылады.

ЧАКЪДАН БИР Бир белгили замандан.

ЧАКЪЫРЫЛМАГЪАН КЪОНАКЪ Душман, жау адам.

ЧАЛ УРУРГЪА (болургъа) Акъ тюкле чыгъаргъа (сакъалда, башда).

ЧАЛГЪЫСЫ ТАШХА ТИЕРГЕ Иши кырты болургъа.

ЧАЛДИУ ЭТЕРГЕ (спортда) Аман акъыл, хыйлалыкъ этерге, тюбюн тапдырмазгъа.

ЧАЛЫП СЁЛЕШИРГЕ къара: ТИЛИ СЫНМАЗГЪА.

ЧАРДАКЪГЪА АТХАНЛЫКЪГЪА, КЪУРТ БОЛЛУКЪ ТЮЙЮЛДЮ (хыны) Эти болмагъан арыкъ адамны юсюнден.

ЧАРТ-ГУРТ ЭТЕРГЕ (къарач.) Болгъанны къатышдырыргъа, тюзетмезге.

ЧАРХЫ АЛЛЫНА ТЁНГЕРЕРГЕ (къарач.) къара: ТИРМЕНИ ОНГУНА АЙЛАНЫРГЪА.

ЧАУКА ОЛТУРГЪАН КИБИК (олтургъанча) Бек кёп басынып.

ЧАЧ АЛ ДЕСЕНГ, БАШ АЛГЪАН [адам] Ишни мардасындан оздургъан адам.

ЧАЧ-ТЮК БОЛУРГЪА (этерге, этдирирге) Ары-бери чачылыргъа (чачаргъа).

ЧАЧ-ТЮК ЭТЕРГЕ. Ууатыргъа, чачаргъа.

ЧАЧ-ТЮК ЭТИЛГЕН Ууатылгъан, чачылгъан.

ЧАЧ ТЮКЛЕРИ ЁРГЕ ТУРУРГЪА (тургъузургъа; сюелирге д.а.к.) Эти-жени титирерге, онгсуз болургъа (этерге).

ЧАЧДАН-БАШХА БОЛУРГЪА Урушуп, тюйюшюп айырылыргъа.

ЧАЧЫН-БАШЫН ЖЫРТЫРГЪА Бек жарсыргъа, жиляргъа.

ЧАЧЫНА АКЪ КИРИРГЕ Адамны башы агъарыргъа, жашаулу болургъа.

ЧАЧЫНЫ ТЮГЮ САЙЫН БИР СЁЗ АЙТЫРГЪА Кёп тырман этерге.

ЧЕГЕМ САЛАМЛАШЫУ Бир затны артда, кеч эсине тюшюрюу.

ЧЕГЕМ ЫСХЫЛТЫСЫ, МАЛКЪАР БАСИЯТЫ Адам ахшысы (таулу халкъны).

ЧЕГЕТГЕ ИЕРГЕ (кетерге) Акъылдан шашаргъа.

ЧЕГИ ЖОКЪДУ Бир зат мардасыз кёпдю, бек уллуду.

ЧЕГИ-КЪЫЙЫРЫ БОЛМАГЪАН [зат] Бек уллу, кёп зат.

ЧЕГИЛЕРИ ТЮЙЮЛЮРГЕ Асыры кюлгенден, онгсуз болургъа.

ЧЕГИЛЕРИН САЙЛАРГЪА (къаргъыш, хыны) Ёлтюрюрге.

ЧЕГИСИЗ БОЛУРГЪА къара: ЧЕГИЛЕРИ ТЮЙЮЛЮРГЕ.

ЧЕКДЕН АТЛАРГЪА Мардадан чыгъаргъа, законнга бой салмазгъа.

ЧЕЛЕКДЕН КЪУЙГЪАНЛАЙ (къуйгъанча) ЖАУАРГЪА Жауун къаты жауаргъа.

ЧЕПКЕН СОКЪГЪАНЧА (сокъгъанлай, сокъгъан кибик) ЖЮРЮРГЕ Тохтамай ары бла бери барып турургъа.

ЧЕРИУ ЖЫЙЫН къара: КЪАН ЧЕРИУ.

ЧЕС БЕРИРГЕ Аскер къуллукъда жюрюгенича саламлашыу.

ЧЁП АТАРГЪА 1. Жашыртын сайлау къураргъа. 2. (къарач.) Айырыулагъа къатышыргъа.

ЧЁП БОЛУП, КЁЗЮНЕ ТЮШСЕ ДА, УУМАЗГЪА (уууп атмазгъа) Биреуню бек сюйгенин кёргюзтюр ючюн айтылады.

ЧЁП ТЮБЮНДЕ ЫНЫЧХАРГЪА (ынгычхаргъа) Бош зат ючюн тарыгъыргъа.

ЧЁП ЮЗЮП АЙЫРЫЛЫРГЪА (адет) Шуёхлукъну бузаргъа.

ЧЁПГЕ ДА ТИЙМЕЗГЕ къара: КЪАРА КАПЕКГЕ ТИЙМЕЗГЕ.

ЧЁПДЕН ТЕРЕК БОЛУРГЪА (этерге) [зат, сёз] Семирирге, уллугъа кетерге.

ЧЁПНЮ ЧЁПГЕ УРМАЗГЪА Арталлы да ишлемезге, жукъгъа жарамазгъа.

ЧИБИЖИ ЖАГЪАРГЪА (сюртюрге) (къарач.) биреуню ачыуландырыргъа, къогъузтургъа.

ЧИБИН КЪАПХАННГА КЁРМЕЗГЕ  Айтылгъан сёзге биреу эс бурмагъаныны юсюнден.

ЧИБИН КЪОНМАГЪАН [къыз] Намысын къаты сакълагъан къыз.

ЧИБИН СЫТХАННГА КЁРМЕЗГЕ Бир затха жарсымазгъа, эсге алмазгъа.

ЧИБИН УЧХАН (таууш) ЭШИТИЛИРГЕ Бек шошайыргъа, шош, тауушсуз болургъа.

ЧИБИН ЧЕГИСИ ЭТЕРГЕ (ийиргенде) Жюнню, мамукъну бек  иничке ийирирге.

ЧИБИНИНЕ КЪАТЫЛЫРГЪА Биреуню къогъузтургъа, ачыууна къатылыргъа.

ЧИБИНЛЕ БАЛГЪА БАСЫННГАНЧА (басыннганлай, басыннган кибик) Адам кёп жыйылгъан жерге айтылады.

ЧИБИНМИ КЪАПХАНДЫ? Нек ачыуланыпса деген магъанада.

ЧИЙ АЛТЫН Башха къошагъы болмагъан алтын.

ЧИЙ БЕРМЕЗГЕ (чийин билдирмезге) Тасхасын, шарайыбын билдирмезге.

ЧИЙ ТАБАРГЪА Тасха табаргъа.

ЧИЙ ТЕЛИДИ (хыны) Арталлы да акъылы жокъду, телиди деген магъанада айтылады.

ЧИЙ ЧЮГЮНДЮР ЭТЕРГЕ Ачы къаргъыш этерге.

ЧИЙИН БИЛИРГЕ (билдирмезге) Тасхасын билирге (билдирмезге).

ЧИЙИН ЧЫГЪАРЫРГЪА Жашыртын этилген ишни тасхасын белгили этерге, шарайыбын ачыкъларгъа.

ЧИНГ АЛГЪА (чынг алгъа, алгъы бурун – къарач.) Бек алгъа деген магъанада (бир ишни этгенде).

ЧИРИК БАЙ (чириген бай) Бек бай.

ЧИРЧИГИ КЪАЛЫРГЪА (ызындан) Адамны ызындан туугъаны, туудугъу къалыргъа.

ЧОГЪОЖ БОЛУРГЪА Эслемей сёлешгенине, иш этгенине сокъураныргъа.

ЧОТДАН ЧЫГЪАРГЪА Сандан чыгъаргъа.

ЧОТУ ТАП ТЮЙЮЛДЮ (чоту тап болмазгъа, аманнга кетерге) 1. Иши кыртыды, аманды. 2. Биреуню адамла бла ортасы бузулургъа.

ЧОТХА АЛЫРГЪА (урургъа) Затны санаргъа, эсеплерге.

ЧОЮН ТЮБЮНДЕ ЁСГЕН (чоюн тюбюн жалап жашагъан) Къалгъан-къулгъан, садакъа бла жашагъан адам.

ЧУБА БАУУ ТЕШИЛМЕГЕН [къыз] Кесин намыслы жюрютген, эрге бармагъан къыз.

ЧУКУК ЭТЕРГЕ Аны бир жерде эслерине тюшюрселе, адам чукук этеди дейдиле.

ЧУУ ДЕМЕ (этме) Бир кишиге жукъ айтма, сёлешме.

ЧУУКАН САКЪАЛЛЫ [адам] къара: ТЕКЕ САКЪАЛЛЫ.

ЧУУУН ЧЫГЪАРМАЗГЪА Бир зат айтмазгъа, сёз къошмазгъа.

ЧЫБЫКЪ УРУРГЪА (эски) Адамны къымыжа аркъасына чий чыбыкъ бла тюерге, асламысына шериат сюдню оноууна кёре.

ЧЫГЫР БАШДАН КЪУРТ АГЪЫЗГЪАН [кюн] Исси, бек къызыу кюн.

ЧЫК ДЕП ТОХТАРГЪА Угъай деп тохтаргъа, бир затны этерге арталлы да унамазгъа.

ЧЫКГА ТЫЯРГЪА къара: ЫРБЫННГА ТЫЯРГЪА.

ЧЫКЪМАГЪАН ЖАНЫ ИЧИНДЕ БОЛГЪАН [адам] Бек къарыусуз, ауругъан, онгсуз (адам, жаныуар).

ЧЫКЪМАГЪАН ЧАБЫРЛЫКЪ КИБИК (чыкъмагъан чабырлыкъны тартханлай) Жукъгъа жетишмеген, не ары, не бери жарамагъан затны юсюнден.

ЧЫП (чыф) ТЮШЕРГЕ Даражасына шарайып болургъа.

ЧЫПЧЫКЪ ЁТМЕГЕН [жер] Бийик, къадама жер.

ЧЫПЧЫКЪ СЮТЮНДЕН СОРА, АНДА БОЛМАГЪАН ЖОКЪДУ Чексиз байды деген магъанада.

ЧЫР-ЧЫРАНГЫ БОЛУРГЪА Асыры кёпгенден, атылыргъа жетерге.

ЧЫРЫ БОЛГЪАН [адам] Адамлыгъы, акъылы болгъан адам.

ЧЫРАКЪ БАРЫРГЪА къара: КЁЗЛЕРИ ЧЫРАКЪ БАРЫРГЪА.

ЧЫРАКЪ БЛА ИЗЛЕСЕНГ ДА, ТАПМАЗГЪА (табылмазгъа) Аллай зат бек аз тюберге.

ЧЫРАКЪ СУУ Патеген.

ЧЫРАКЪ ТУТДУРУРГЪА (къарач.) Не этерге билмей, сюелирге.

ЧЫРМАУУКЪ ХАНС КИБИК Адамла жууукълукъ бла чалдишипдиле деген магъанада.

ЧЫЧХАН КЕСИ КИРИРГЕ ТЕШИК ТАПМАЙ ЭДИ, КЪУЙРУГЪУНА ДИНГИЛ ТАГЪА ЭДИ (Нарт сёз.) (Юй жашаудан.) Кесини онгу болмай тургъанлай, биреуге болушургъа кюрешген халал адамны юсюнден.

ЧЮЙГЕ ИЛИНДИРИРГЕ Затны эслерге, энчи эс бурургъа (аманлыкъ этер муратда).

ЧЮЙЛЮГЮН ИЛИНДИРИРГЕ (къарач.) къара: ЖИГИНЕ ТЮРТЮРГЕ.

ЧЮЧГЮРЮП ТЮШГЕНЧА (ушаргъа) къара: СОЮП КЪАПЛАГЪАНЧА (ушаргъа).

 Ш

ШАБАТЫ ТУТАРГЪА (къарач.) Жагъыны тутаргъа.

ШАГЪЫРЕЙ ЖАУЛУКЪ ЭТЕРГЕ (болургъа) Кеси адамына харамлыкъ этерге.

ШАЙГЪА САНАМАЗГЪА къара: КЪАРА КАПЕКГЕ САНАМАЗГЪА.

ШАЙТАН АРБА Велосипед бла мотоциклни чам атлары.

ШАЙТАН АРБАГЪА МИНДИРИРГЕ къара: ЧИБИНИНЕ КЪАТЫЛЫРГЪА.

ШАЙТАН БИСМИЛЛЯ ЭТДИРИРГЕ Биреуню этмез ишине алландырыргъа, бой салдырыргъа.

ШАЙТАН ЖАНГЫЛТЫРГЪА (шайтаннга алдатыргъа) Билмей тургъанлай жангылыргъа, этмез ишин этип къояргъа.

ШАЙТАН ЖЕЛ Ёрге, бийикге кётюрюлюп ургъан жел.

ШАЙТАН ЖЕЛ КИРИРГЕ Экеуленни араларына сууукъ сёз кирирге.

ШАЙТАН, ЖИН ЗАРАНЫ ЖЕТЕРГЕ (дин) къара: ЖИН УРУРГЪА.

ШАЙТАН КЁЗЛЕРИН БАЙЛАРГЪА (къарач.) Заманында тюз оюм, оноу эталмазгъа.

ШАЙТАН КИБИК, ЧЫГЪЫП КЪАЛЫРГЪА къара: ХАРБЫЗ ИЧИНДЕН КЪУМУКЪЛУ ЧЫКЪГЪАНЛАЙ.

ШАЙТАН КЪАРГЪАГЪАН (адам, иш) къара: АЛЛАХ УРГЪАН.

ШАЙТАН КЪАРГЪАГЪАНЧА (къаргъагъанлай) БОЛУРГЪА Онгмазгъа, ишлери арталлы да къуранмазгъа, оюлургъа.

ШАЙТАН КЪУМА (къарач.) Тапсыз, шайтанны урлугъундан деген магъанада.

ШАЙТАН ОКЪА СОКЪДУ ДА, ОТХА АТДЫ Къолу уста, кёп къыйналып, аламат зат этди да, аны зыраф этип къойду деген магъанада.

ШАЙТАН ОТ Узакъда, кече къарангыда кёрюннген от жилтиннге шайтан отду деп ийнаныу.

ШАЙТАН ОТДАН КЪАЧХАНЧА Бир затдан жийиргеннгенни юсюнден.

ШАЙТАН СУУ Аракъы, эсиртиучю ичги.

ШАЙТАН УРГЪАН Онгмагъан, терсейген адам.

ШАЙТАН ЧАЛЫУ Халыдан этилген тартманы (къапталгъа, кёлекге илгик этерге жараулу) бир тюрлюсю.

ШАЙТАН ЭЛГЕ – ЖИН МОЛЛА Дин жорукъладан билгенлери болмагъанлай, кеслерин моллагъа санатып айланнганла.

ШАЙТАНДАН ТАРЫКЪ ДА – ИБИЛИСГЕ къара: ОТДАН ЧЫКЪ ДА – ЁРТЕННГЕ.

ШАЙТАНЛА БИСМИЛЛЯДАН КЪАЧХАНЛАЙ Не тюрлю амал бла да бир ишни этерге боюн салыргъа унамазгъа.

ШАЙТАНЛА ЧОЛПУГЪА БАСЫННГАНЛАЙ Кёп болгъанлыкъгъа, ишге себеп болмагъанда айтылады.

ШАЙТАНЛАРЫ ТУТАРГЪА (шайтанларын тутдурургъа) Адамны жагъыны тутаргъа, киши айтханны этмезге.

ШАЙТАНЛАРЫНГ МЕНИ ЮСЮМДЕ КЁРЮНМЕГЕН ЭСЕ (къарач.) Манга нек къадаласа, не хата этгенме мен санга деген магъанада.

ШАЙТАНЛЫ БОЛУРГЪА Алыныргъа, тели болургъа.

ШАЙТАНЛЫ ЭТЕРГЕ Къоркъутургъа, амалсыз этерге, тели болургъа жетдирирге.

ШАЙТАНМЫСА, ЖЕКМИСЕ? (фольк.) Сен кимсе, несе деген магъанада.

ШАЙТАНЫНА БЕРИРГЕ (жетдирирге) Сабий, хыпиярлыгъыны хатасындан жумушну тынгылы этмезге (суусун затны тёгерге, къолундан ычхындырыргъа, тёппекёзлюк этерге д.а.к.)

ШАЛ ТЕРЕК [адам] Адамны деменгили жууугъу, сюйгени (кёбюсюнде сарнауда тюбейди).

ШАЛТ БОЛУРГЪА (къарач.) Хомух болмазгъа, хар затха къарап, сакъ турургъа.

ШАМАНЛАНЫ БУГЪОУНУ САЛЫРГЪА (къарач.) Биреу ычхынмазча, анга къаты бугъоу салыргъа (он атлам узунлугъу, эки пуд ауурлугъу болгъан).

ШАППАНЫ АЛАШАСЫЧА (къарач.) Артдан къызып, озуп кетгенни юсюнден айтылады.

ШАПАГЪАТЧЫ БОЛУРГЪА (дин) Ахыратда сабийинг сени гюняхларынгы да къурутсун, ёкюлюнг болсун деген магъанада.

ШАШХЫН БОЛУРГЪА Акъылдан шашаргъа.

ШЕЙИТ ЁЛЮК (дин) Гюняхсыз ёлюк (ораза айда ёлген).

ШЕМШЕР КЪАШЫКЪ КИБИК [адам] Хар не тюрлю жаны бла да шарайыбы болмагъан адам.

ШЕРИАТ СЮД  Дин къуллукъчула, жамауат этген сюд.

ШИБИЖИЯНЫ САБАНЫЧА, ТАС БОЛУРГЪА (къарач.) Бир затны жугъу да къалмай, тас болургъа.

ШИБИЛЯ ТАУУШ ЭТДИРИРГЕ Ачы таууш этдирип урургъа.

ШИДАКЪЛАЙ КЪАТЫШЫРГЪА (къарач.) Бош затны оюмлаялмазгъа, шашаргъа, акъылы къатышыргъа.

ШИНТИГИН ТАНЫРГЪА Кесин оздурмай, тап жюрютюрге.

ШИШ ТУРУРГЪА [адам, жаныуар, хайыуан д.а.к.] 1. Адам, жаныуар, хайыуан тик ёрге сюелирге. 2.Баш энишге айланып, жыгъылыргъа. 3. Самолёт аллын ёрге айландырып учаргъа.

ШИШ ТУТАРГЪА (къуйругъун) Къуйругъун ёрге чюелтирге.

ШОБРАЛАРЫН КЪОБАРЫРГЪА Биреуню керегин берирге (урургъа, тюерге).

(къарны, ичи) ШОР ТАРАРГЪА къара: ЖЮРЕГИ ШОР ТАРАРГЪА.

ШУКУР (болсун) АЛЛАХХА (дин) 1. Бир ахшы зат ючюн Аллахха ыспас этерге. 2. Бир затха къууаныргъа.

ШУКУР ЭТЕРГЕ (кеси кесине) Адам кеси ишине къууаныргъа, ыспас этерге.

ШУМ (шум-шумалакъ) БОЛУРГЪА Дауур этмей, шошайыргъа, сёлешмей турургъа.

ШУУ ДЕП ТУРГЪАН [юй, адам] 1. Сабийи, къууаты болмагъан юй. 2. Жарлы, берекети, байлыгъы болмагъан [адам].

ШЫКЪЫРТХА ТЫНГЫЛАГЪАН КЪОЙЧА Сагъайып, эс буруп тынгылагъанны юсюнден.

ШЫНДЫМ (шылдым) ЭТЕРГЕ Къырып, бир бири юсюне аудурургъа.

ШЫРТ ДЕП Билмей тургъанлай, бек терк болуп къалыргъа (иш).

Поделиться: