Тойларыбыз ресторанладан юйлерибизге къайтырламы?

Хар халкъны энчи адетлери, тёрелери бардыла. Ёмюрлени теренинден келген ыз-къылыкъ   мардала хар жангы тёлюге жашау  мурдордула. Бызынгы элден эсли ынна Созайланы Люба бир – бир адетлени юслеринден айтханды.

Тепсеуле бла жырла

Бир заманда тойда чыгъып   тепсерге адам табылмай тургъанды. Шукур, энди ата – анала сабийлерин кружоклагъа элтедиле, жаш тёлюбюз миллет тепсеулерибизни тепсей биледи.  Ичги да къуруп тойларыбыздан, аны бла бирге эсиргенле, кеслерин эриши жюрютгенле да жокъ болуп, ариу  тепсегенле да кёп болуп,  тойларыбыз  миллет тойгъа ушай башлагъандыла. Къууанчларыбызда малкъар тилде  жырла, ийнарла айтыладыла. Ол мени бек къууандырады: ана тилибиз сыйлы кюнлерибизде эшитилгенлей турсун! Алай къуруда артистле жырлап турмай, жыйылгъанла да ийнарла, чамла айтсала, иги боллукъ эди. Алгъын бизни дунияладача. Таулу халкъ жырчы, чамчы халкъды, ариу ауазлы сёз усталарыбыз миллет тойлада жыйылгъанланы къууандырсала, бек ыразы боллукъ эдим.

Ресторандамы, юйдеми?

-Баям, тойланы ресторанда бардыргъан мода кюч ала боллукъ болур. Алай, эртте – кеч болса да, алгъын ызыбызгъа къайтырбыз деп ийнанама: тойларыбызны юйлерибизде бардырсакъ игиди! Ёмюрде бир кере окъуна къууанч бардырылмагъан  арбаз, юй  къалай мудахдыла! Бушуу кюнлерибиз юйде бардырылып, къууанчларыбыз а тышында болгъанларын мен дурус кёрмейме. Аны да тюзетирле жаш адамларыбыз: аланы миллет сезимлери барды, ол бизни, таматаланы, бек ёхтемлендиреди.

Алгъа жумушну эт

-Бу арт жыллада миллетибизни къууанчларында бир къужур ишле эсленедиле. Жашла угъай, уллайгъан адамла окъуна къыз тилерге барсала, отоуда иги кесек олтуруп, нек келгенлерин ангылаталмай турадыла.   Ма бир болгъан ишни айтайым. Бирде къызны къачыргъандан сора аны юйюне жууукълукъ, тенглик тохташдырыргъа жашны жанындан адамла барадыла. Къызны жаны, къурманлыкъ да этип, аш-суу элпек, толу хазырлыкъда тюбейди.Къонакъбайла жарыкъ отоуда ашай-иче башлайдыла. Жууукълукъ алыудан, жарашыулукъдан хапар жокъ.

Къызны жаны тёзеди: «Бир зат да айтмагъыз. Ашатыгъыз, ичиригиз, мангылай жарыкълыгъыгъызны къызгъанмагъыз бир бирге», - дейдиле къонакъбайла. Жарашыргъа баргъанла, иги да сыйланып, жарыкъчыкъла болуп, бай-сыйлы болуругъузну айтып, орамгъа чыгъып, машиналарына мине башлайдыла.

Быллай болумда тёзюп тургъан да къыйынды. Кимни ауузун къол аязынг бла жабарыкъса, ашыра чыкъгъан юйлю жашладан, жууукъладан бири: «Да темир атыгъызгъа минип жолгъа атлана эсегиз, ахшы жолгъа барыгъыз. Сиз жууукъла, тенгле бла бир кесек шагъырей болайыкъ депми келгенсиз, огъесе башха жумушугъуз бармы эди?» - деп сорады.

Ала уа: «Ой, Аллах, акъылыбызны алгъан, тукъум башын жоюп, тукъум намысын эниш этип барабыз, биз башыбыз къуругъанла. Аллахны къулу эсегиз, кечгинлик беригиз», - дегенни айтып, къайтып, дагъыда олтургъан отоуларына тийишип, жууукълукъну-тенгликни юсюнден да алай сёлешип кетгендиле.

Заман кёп затны тюрлендиреди   

- Аз-кёп болса да, адеп, къылыкъ, намыс тёрелерибизге заман кесини тюрлениулерин кийиреди. Алгъын тойларыбызны кёбюсю кечеледе бардырылыучу эдиле.  Ким биледи, ташдан сыгъып суу чыгъаргъан миллетибиз аны кечеге кюндюз ишлеринден бёлюнюрге эринип тюшюрген эсе да. Шёндю уа жашауубуз жарыкъ, жукъусурауубуз жокъ. Тойларыбыз кюндюз бардырыладыла. Шукур болсун къадаргъа, алыкъа тойлада-оюнлада ичип, эсирип, айтырын-къайтырын билмей айланнганла да жокъну чегинде болгъанларына къууанабыз.Жаш тёлюбюз намаз этеди, ийманлыды.

Алгъын киеуню ачыкъ этерик жаш къауум, къыз чыкъгъан юйде иги кесек олтуруп, киеу кёребиз дегенни айтып, той ортасында аллай къайгъыгъа кириучю эдиле. Шёндю уа (къонакъла) киеуню биргесине келгенле аны ачыкъ этип, ол жумушдан къутулуп, оюнну-тойну алай бардырадыла. Ол да жашау ызыбызны агъымы бла, жангы адет-тёрелерибиз бла байламлыды. Мен акъыл этгеннге кёре, бек иги шартладан бириди.

Киеуню ачыкъ этиуню юсюнден сёз баргъанда, дагъыда мен айтыргъа сюйген бир зат барды. Киеу аякъны къызны жанындан бек къаршы жууукъла, къызла, жашла да къатышып, алай жарашдырадыла. Ол бек сыйлы аякъды. Аны алыргъа базыннган, сёлешгенде сёзю болгъан, къарагъанда кёзю болгъан, чамны, лакъырданы да ангылагъан, алгъыш айта билген жашладан бири алыргъа керекди.

Къонакълагъа – энчи сый

-Къыз берген, келин алгъан жерде да къурманлыкъ къонакълагъа, аланы намысларына деп союлады. Баш жартыны онг жаны келгенлени бек таматаларыны аллына, жауурун тиширыу къонакъ столгъа, базук жилик жашланы столларына (кюч-сынау халда) барыргъа керекди.

Къурманлыкъгъа къонакъланы таматалары алгъыш этеди. Столда олтургъанлагъа башдан юлюш тигимлени да ол юлешеди. Кёбюсюнде  къулакъ шапагъа тийишлиди. Бере туруп: «Сен бюгюн да аллыбызда шапалыкъ этдинг. Быллай жерледе жумуш этгенден къыйынлыкъ Аллах бермесин. Бюгюн бизни не айтханыбызны да, жерге тюшюрмей, тындырдынг, мындан арысында да къулакъларынг бютюн иги эшитгенлей турсунла», - дегенча сёзле бла ашырылады къулакъ.

Башны мыйы тийреси таматагъа: «Хар кимге да жетишмегенин толумлу этерге береди деп, алай кёлюнге келмесин. Бу эсинги, бу акъылынгы Аллах къызгъанмасын. Бек къыйналгъан кюнюнг быллай столлагъа таматалыкъ этген болсун, бу берекетибизни Аллах къызгъанмасын», - дегенча сёзле айтады юлешген адам. Кёз тийреден юлюш этгенде, башны бурун тийресин юлешгенде да, алай-алай тийишли сёзле бла ашыра.

Бирде уа былай болады: билмечилик бек айыплы ишди. Къонакълагъа келген баш жартыгъа юйлю жашладан бири алгъыш этеди да, къонакъбайланы таматалары уа баш жартыны юлешеди. Ол а кесибизни малды, аны башына, аягъына да биз эркинбиз дегенча болады. Таматала олтургъан жерде да, жашла ауузланнган отоуда да къонакъладан сыйлы зат жокъду. Таматала  кесибизни тилибизде газетибизде оюмларын айта турсала, иги боллукъ эди.