«Къол къыйынымы ёксюзлеге, саусуз сабийлеге юлеширге сюеме»

Бёзюланы Акули бюгюнлюкде да, сексен юч жылында, белгили къол устады, дарман кырдыкла бла багъыучуду. Ол сыргъан тёшеклени бла жууургъанланы республикабызны тышындан окъуна келип аладыла.  Огъурлу ынна бла ушагъыбызда аны  жашау жолун, ата-бабаларын,  таулу халкъны чемерлигин кёргюзтген юлгюлю адамланы эсгергенбиз.

- Акули, миллетибизде  белгили адамланы туудугъуса. Окъуучуланы ала бла шагъырей этсенг эди.

- Атамы атасы   Бёзюланы Къурманны жашы Чёпеллеу белгили хажи багъыучу, хаким  болгъанды. Ол кесини жашауунда  къара халкъны жарыкъландырыу жаны бла  кёп иш этгенди. Холам-Бызынгы ауузунда медиреседе, абаданланы, сабийлени да бирикдирип, динни жорукъларына юйретгенди.  Кязим хажини да устазларындан бирине саналгъанды. Аны битеу дуниягъа белгили Навоини, Физулини, Фирдоусини, Аль-Фарабини, Ибн Синаны (Авиценна) эм бирси  философланы чыгъармачылыкълары бла шагъырейлендиргенди.

Хапарладан билеме, эки хажи да бирге шаркъ  жанына  бара тургъандыла, анда  ала жетмеген  хазна къырал болмагъанды. Къытайгъа окъуна баргъанларын билеме. Чёпеллеуню тау элледе Совет властьны тохташдырыуда тири кюреши  ючюн 1919 жылда Холамда акъ аскерчиле асмакъгъа асхандыла, ызы бла ушкок бла да ургъандыла.

Атам  Бёзюланы Далхат жыйырма бла алты жылында  старшина чында урушха кетгенди. Анда билимли, ётгюр жаш атлы аскерчилени ат боюнунда кеслерин къалай жюрютюрге кереклисини жашырынлыкъларына, хайыуанны алжаусуз бойсундурур амаллагъа юйретгенди, взводну командирини болушлукъчусу болгъанды. Жарсыугъа, кёп да бармай  1941 жылда декабрьде  белгисиз тасды деп къуугъун къагъыт келгенди.

Бирси аппам а, анамы атасы Къалабекланы Зауурбекни жашы Солтан-Хамит, белгили  большевик, революционер, Киров бла бирге Совет власть ючюн кюреш бардыргъанды. Терк областьны халкъларыны  I-чи, II-чи  съездлерини делегаты эди. Архив билдириулеге кёре, 1918 жылда мартны онусунда Базаркино бла Ольгинское деген дюгер эллени араларында мамырлыкъны тохташдыргъан кезиуде малгъунла  аны атып ёлтюргендиле.

Ачы хапары туугъан эли Булунгугъа жетгинчи, аты иери, сырт саууруну да къаннга боялып чабып келгенди. Аны кёргенлей, юй бийчеси Санийни жюреги тутуп, тёшек болуп къалгъанды. Юч айны къан къусуп, аурууундан къайтышалмай, замансыз ауушханды.  Юйюрню жангыз баласы - Лейлячыкъ - жетиайлыкълай ёксюз къалгъанды. Акъ башкесле аны бла тохтамай, сабийи сау къалгъанды деп излеп, тапмай, Солтан-Хамитни юйюне от тиреп кетедиле. Анамы уа кече бла, букъдуруп, Санийни туугъан эли  Жаболагъа элтгендиле.  Анда къарт аппасы Азнауур, тилчиле жетдирген этерикдиле деп, анамы юч жылны ичинде урудан чыгъармай, адамлагъа кёргюзтмей ёсдюргенди.  

Азнауур аппагъа хурмет эте, туудугъумдан туугъаннга атын атагъанма.   Алгъаракълада уа Булунгугъа барып, Солтан-Хамит аппамы жарты кюйген юйюн, къабырын да кёрюп, къой союп, сууаплыкъгъа юлешгенме.  

- Сени ата-бабаларынг къыйынлыкъ кёрюр ючюн къалмагъандыла. Кесинг да кёчгюнчюлюкню азапларын сынагъан сабийсе.

- Хау. Жетижыллыкъ сабийлей, анам, гитче эгечим Нямки бла Хасаниядан кёчюрюлгенбиз.  Юйюбюзде къызыл аскерчини, атамы урушдан келген жангыз къагъытын табып,  биз къаллай адамны юйюрюн кёчюребиз деп, жилярыгъы келгени мени кёз аллымда турады.

Къыргъызны Ош областыны Карасуйский районунда колхозгъа тюшебиз. Бир къызыу кюн, кюйген кёмюрню кюлюню иссилиги да анга къошула, тёгерекде андан башха зат жокъ. Тюз да ол кюлню ортасында тюшюрюп кетедиле. Арба бла келип, бизни бла бирге эки юйюрню  эл къыйырында малла тургъан оруннга элтедиле. Халжарны бир жанында - къойла, бирси жанында уа -биз. Хар юйюрде кимини юч, кимини бир баласы. Биз да эки сабий бола эдик. Къыргъызлыла, бизни адам ашаучугъа атыбызны чыгъарып, къоркъуп, къатыбызгъа да келмей эдиле. Алай, туурабыздан къарап, къыргъызча: «Бла сууу экен, сууу адамла, бла къалай жеелле», - дегендиле. Былай  ариула, адамны къалай ашарыкъдыла  дегенлерин артда ангыладыкъ. Хар бирибиз да жашаргъа къыргъыз юйюрлеге тюшдюк.

Чоюнда мал ашлыкъны тартылгъанындан как биширип, табакъ бла ортагъа салып, бирге  ашаучу эдик. Аллайны тапмай, ачдан ёлгенле да кёп эдиле.  Ишлемегенлеге аш да бермегендиле. Анамы уа тикген къол машинасыны хайырындан, кёплеча, ачлыкъны ачы кюлю болмай къутулгъанбыз.

Кёчгенде атамы письмосун тапхан аскерчи,  машинаны   тёшекни ичине букъдуруп, элтирге да болушуп, студебеккерни  гулласына да кеси жюклеген эди.

-  Тигерге  ананг уста болур эди?

-  Анам тигерге, эшерге да бек уста болгъанды. Къыргъызлыла эски шинеллени келтирир эдиле да, аланы жик-жик сёгюп, чарыкъ, кийим да этер эди. Эшиуде да алай – жюн жаулукъму, чындаймы.  Къол къыйынын а ётмекге, айраннга, мирзеуге, башха ашарыкълагъа алыша эдик.

- Да сора аны усталыгъы ачлыкъны хорлагъанды ?

- Сёзсюз. Ол заманда,  къабарыкъ  тапмагъанлай, кырдык ашап, кёбюп ёлгенле аслам эдиле. Урласанг а,  тюйюп, бек къаты азап сынатхандыла.

- Ишлегенден  тышында  да той-оюн тёре да болур эди ол къыйын жыллада?

- Аны уа не айтдыраса. Уруш бошалгъанлай, жашау иги жанына тюрленнген эди. Ингирликде ишден келсек, жырлап, ойнап, кюлюп, жыйылып, къобуз да согъуп тепсер эдик. Той этселе да, киеу нёгерле атла юсюнде, къолларында байракъла бла, гяпчиле бла да келир эдиле. Жырлап-тепсеп, кечени узунуна той баргъанды. Саулугъубуз да иги, кёлюбюз да жарыкъ.    

- Кесигизни тоюгъуз а эсигиздемиди?

- Хау. 1956 жылда  онтогъуз жылымда Кючмезланы Келлет бла бир юйюр къурагъанбыз. Ол заманда къалым ахчагъа эки минг сом келтиргендиле. Тукъум башчылары  Кючмезланы Далхат а  юч минг сом алып келген эди. Киеу нёгер, отоуну ичинден бирден бирге кирген эшикледен ёте, хар биринде  тохтап, ахча юлеше чыкъгъан эдиле. Ол заманда келинни ат арба бла элтгендиле. Мени уа жюк ташыгъан машинаны башына олтуртуп, кезиуге кёре, уллу намыс бла элтгендиле.

- Акули, жууургъан-тёшек сыргъан хунерлигинг анангдан ётген  болур санга?

- Сабийлигимден кёрген, юйреннген  ызны бардырама. Къыргъызда, мамукъ эркин ёсген жерде,  анам бла тёшекле, жууургъанла сырыучу эдик. Энди бюгюнлюкде уа жюнден этсем, жылы да женгил да болады. Эллерибизден, республиканы тышындан да келип,  алып кетедиле. Кёбюсюнде заказгъа тигеме.   

Къол къыйынымы ёксюзлеге, сакъат сабийлеге да хакъсыз бериучюме. Сууаплыкъгъа аш-азыкъ, кийим болса да, юлеширге сюеме.

- Кырдык бла багъаргъа уа къайдан юйреннгенсе?

- Арт беш жылда къошханма дарманланы ансы, кесими кырдыкла бла бакъгъанма. Андан-мындан окъуп, эшитип, кесим келишдирип, дарман суула хазырлап, юйдегилериме бла кесиме хайырланама.

- Кесинги насыплы тиширыугъа санаймыса?

- Заман кёзню жумуп ачхынчы  озгъанды. Баш ием бла  38 жыл жашагъанбыз. Жарсыугъа, 1994 жылда ол дуниясын алышханды, анга  62 жыл бола эди. Аллахны ахшылыгъындан, эки жаш бла тёрт къыз ёсдюргенбиз. 14 туудугъум барды, аладан туугъанла да 12 боладыла.

Хар юйдегили болгъан туудугъум тоюндан суратын манга алып келеди. Мен аланы отоуума салып, кюн сайын  къарап ёхтемленеме.  Туудукъларыма къууана жашайма. Бизни тёлю кёрген къыйынлыкъланы кёрмесинле. Ала, хар бири  жерлерин табып, ырахатлы жашасала,   сёзсюз, мен да  насыплыма.