«Ахшы тенгим, аскерчи нёгерим»

Совет Союзну Жигити Леонид Белоусов таулу жашны юсюнден не заманда да жюрек жылыу бла эсгергенди. Леонид Георгиевич аскер тенги Байсолтанланы Алимден он жылгъа тамата эм сынамлыракъ болгъанды. 1941 жылда декабрьде кезиулю хауа сермешде аны  аякъларына чып тюшеди. Къысха заманны ичинде аны эки бутун да кетерирге тюшеди. Болсада ол артха авиаполкга къайтып, протезле бла учаргъа юйреннген эди. Жигит дуниясын алышханлы уа 22 жыл болады.

«Алим бла фин урушдан бери да таныш эдик. Ол урушну кезиуюнде мен жаралы болуп госпитальда кёп жатханма. Бизни аскер бёлюмюбюзге ол кезиуде келген жашланы араларында Алим да болгъанды.

Госпитальдан чыкъгъанымдан сора командирлик этерге саладыла. Байсолтан улу да мени бойсунууумда эди. Менде кёп да турмай, анга махтаулу лётчик, командир Пётр Бриньковну эскадрильясына кёчерге тюшдю. Алим Юсюпович ётгюр эм хунерли лётчик болгъаны себепли аны 3-чю номерли эскадрильяны командири майор Михаил Васильевни орунбасарына саладыла. Полкубуз ол заманда Ленинградны къатында тура эди. Финле бла мамыр келишим этилгенден сора мени экадрильяма Ханко айрыкамгъа кетерге тюшдю. Айрыкамны жагъалары къысыр къаяла, къалгъаны уа агъач, батмакъ тюзле болгъандыла. Гитчерек аэродром ишлеп, Фин заливге кирген жерни сакъларгъа тюшдю.

Бир ингирде айрыкамгъа Байсолтан улу келди, деп билдирдиле. Алай бла бизге анда да къуллукъ этерге тюшдю. Алим тири, батыр эм жарыкъ кёллю адам эди. Мен аны не тюрлю къыйынлыкъда да не мудах, не мыккыл болуп кёрмегенме. Ол къуру кеси жарыкъ болгъанны къой да, къалгъанланы да кёллерин кётюрюучю эди. Алим болгъан жерге адам басынмай къалмаучу эди. Аны жаланда комсомол организацияны башчысынча угъай, ахшы, нени да терк ангылагъан, хунерли, ётгюр командир эм хар заманда да жарыкъ, тюз эм къайгъырыулу тенг болгъаны ючюн сюйюучюлери эсимдеди. Ма 1941 жылда 21 июньда, шабат кюнню ингиринде, той этип солургъа оноулашабыз. Аны Алим къурап ётдюргенди. Тепсерге, лакъырдагъа эм чамгъа уста болгъаны себепли ингир да сейир эди. Той бара тургъанлай, танг ата, къайгъылы болдукъ. Ол 22 июнь эди. Уллу Ата журт уруш башланды…

Урушну биринчи кюнлеринде окъуна балтикалы лётчикле кеслерини бийик аскер усталыкъларын, жигитликлерин кёргюзтген эдиле. Барыбызгъа да бек къыйын болумлада урушургъа тюшдю. Летчикледен ётгюрлюк, чыдамлыкъ, башламчылыкъ, эслилик, низам изленнгени белгилиди. Нек дегенде биз битеу дунияда биринчи социалист къыралны къоруулаучулары эдик. Коммунистле бла комсомолчула уруш башланнганлай окъуна уллу политика-юйретиу ишни бардыргъандыла. Ол ишде полкну комсомол организациясыны башчысы Байсолтанланы Алимни къыйыны уллу болгъанды.   

Алим урушда батыр эм уста сермешгенди. Душман самолётланы ууатыуну полкда биринчи ол башлагъанды. Хауада сермешиулеринден биринде ол «юнкерсни» кюйдюрюп, башхасыны ёшюн урууундан къутулуп, ючюнчюсюню ызындан болуп агъызгъаны битеу полкга айтылгъан эди. Бир урушууда эки самолётну агъызгъан тынч тюйюлдю! Аллай ишле аз болгъандыла. Ол себепден таулу жашны алгъышлап, эсебин полкда сюзген эдик.

Полкну командирини болушлукъчусу болгъаным себепли манга эскадрильяны, Кронштадтны къоруулай, сермешге элтирге тюшюучю эди. Жаннган отну ичинде сермеше, хар бир самолётну ызындан къараргъа, кёз туурангда тутаргъа къыйын болсада Алимни «эшекчигини» (аны И-16» деген истребителине полкда алай айтыучу эдиле) аламат уста, сёдегей бургъанын хар заманда кёрюп тургъанма.

Бир сермешибизни сюзгенде, мен анга:

- Аперим, Алим, аллай къаты кюрешде абызырамагъанынг ючюн!-дедим.

Ол Алимни кёлюн кётюрдю. Учууланы командирле бла сюзюп башлагъанлай, ол, мени къатыма келип:

- Айхай, жолдаш командир, хауада асыры тардан къымылдаргъа онг болмай къалгъан бу не тукъум урушду? Ангылаймысыз? - деп сорду.

Лётчикле ышардыла. Ала Алимни ахшы ангылай эдиле. Нек дегенде ол кюн Кронштадтны башында таза да тар эди. Душман уллу къоранчларына да къарамай, «мессерлерин» къауум-къауум этип жибергенди. Аллай сермешле кюн узуну барыучу эдиле.

Ленинградха сауутла, окъла келтирген темир жол станцияны башында 35 минут баргъан сермеш бюгюн да эсимден кетмейди. Ол объектни Байсолтан улуну 5 самолёту къоруулагъанды. Алагъа душманны онла бла саналгъан самолётлары чапхан эдиле. Совет лётчикле къоркъмагъанлай, фашист самолётланы ууатхандыла. Окъларыбызны тауусуп, биз артха къайтып тебиредик. Алим а алыкъына сермеше тура эди. Ол огъун терсине, бошуна атмагъаны себепли ала тауусулмагъанлай уруша эди. Мен анга артха кетерге буйрукъ бергенде да, асыры кёлю бла сермешгенден, жукъ эслемей эди. Сора бир кесекден ызыбыздан тебиреди.

Аэродромгъа Алимни «илячинчиги» жууукълаша келгенде, биз анга жерден къарап сакълай эдик. Ол къонаргъа бир сейир келгени барыбызны да сагъайтды. Самолёт бир къанатындан бирси къанатына ауа, энишге асыры терк энип, къонар жерини белгисине да жетмей, башха кюнледен эсе тюрлюрек къонду. Барыбыз да аны таба чапдыкъ. Къатына да жетгинчи, самолётну рулю болгъан жерин, арт жанын да окъла тешгенлерин эследик. Лётчик кабинаны ачмагъаны барыбызны да къайгъылы этдирди: ол ауур жаралы болуп тура эди. Биз ол былай къалай бла къоналгъанына сейир окъуна этдик. Бир ай да жете-жетмез Байсолтан улу полкга къайтды.

Мен кюйюп, бутларым кетип, Алимден алай айырылгъан эдим. Алма-Атада госпитальда жатханымда, мени юйдегим, къызым да тапхан эдиле. Байсолтан улуну бла тенги Кузнецовну ёлгенлерин эштгенимде, ийнанырыгъым келмеди. Жарыкъ, лакъырдачы, жигит Алимни сыфаты бир заманда да эсден кетмез…»