Ёпкеледе ракны къозгъалыуну баш сылтауу– тютюн ичиу

Бу кюнледе Роспотребнадзорну сайтында тютюн ичиу онкология аурууланы чыгъаргъан сылтауланы 90 процентин тутады, деп жазылгъанды. Аман къылыкъгъа 15 жылларында берилгенле ракдан, 25 жылларында тютюн ичип башлагъанладан эсе, беш кереге кёп ауруйдула.

Никотин жер башында эм кючлю ууладан бири – стрихнинден заранлыды, саулукъгъа да мышьякдан да юч кереге хаталыды. Анда беш мингнге жууукъ химия веществола бардыла, аладан алтмышы ракны къозгъагъанлары шартды. Андан тышында, ол жюрекде ишемиялы ауруугъа, хронический бронхитге, эмфиземагъа, коронар ауруугъа, эктазиягъа, варикозгъа, тромбозгъа келтиреди.  Экспертле бардыргъан тинтиуле уа тютюн ичген адамны жашауу 20-25 жылгъа къысхаргъанын да тохташдыргъандыла. Алай бу къылыкъны 30-35 жылларында къойгъанла саулукъларын къайтараладыла.

1960 жылланы ортасына дери не саулукъ сакълау организацияла, не жамауат тютюн ичиу бла ракны араларында байламлыкъ бармыды,жокъмуду деген соруугъа сагъышланмагъандыла. Ёпкелеринде рак болуп ёлгенлени саны тохтаусуз ёсгенде, тютюн ичиу а эпидемиягъа айланнганда да хазна киши сагъаймагъанды. Сылтауну шахарлада осал экология болумда, тюрлю-тюрлю инфекциялада, рентгенде кёргендиле. Жангызда 1964 жылда АБШ-ны къырал департаментинде тарых магъаналы доклад этилгенди – биринчи болуп, анда правительстволу тинтиуледен сора тютюнню бла онкологияны къысха байламлыкълары тохташдырылгъанды. Кётюрюлген темагъа 6 минг илму статья, 36 клиника тинтиуле, жаныуарлада сынаула, аланы ёлюклерин жарып къарау – бу осал къылыкъны огъурсузлугъун ачыкълагъандыла. Белгили врач, тютюнню зараны жокъду деп сюелген  Эвартс Грэхем ёпкеледе онкологиядан ёлгенди. Алай ауушурдан алгъа ол терс оюм тутханына женгдиргенди, шуёху хирург Элтон Окснерге уа былай жазгъанды: «Мен тютюнню 5 жыл мындан алгъа къойгъанма. Алай жарсыу ары дери аны 50 жылны ичгенимдеди».

Саулукъ сакълауну битеудуния организациясыны эсеплерине кёре, дунияда хар 8 такъыйкъаны ичинде бир адам тютюн чыгъаргъан аурууладан ёледи. Былайда учузму, багъамы тютюн аласа , башхалыгъы жокъду. Хата андан чыкъгъан тылпыуда болгъан канцероген веществоладады. Ала адамны ДНК-сы бла терк байланадыла эм мутациялагъа келтиредиле. Геномда аллай кёп мутация жыйылса, клетка опухольгъа айланырына къоркъуу ёседи. Хар 50 тютюнден сора ёпкелени клеткаларында бирер тюрлениу болады. Къайсы мутация ракга кёчюп къаллыгъы уа белгисизди, бирледе онкология алгъаракъ башланады, бирсиледе  кечирек, ол адамны чархыны халына кёреди. Адамны бир саныны да тютюнден келген заранлы хауадан сакъланырча къорууланыу системасы жокъду. Былайда къууандырырча шарт а барды – инсан аман къылыгъын къойса, аны чархы тютюн келтирген заранны хорларгъа кюрешеди.

Тютюн ичген адамла къатындагъылагъа да уллу къоркъуу саладыла. Аны хауасы бла солуп тургъанлада да рак чыгъарына къоркъуу кёбейеди. Юлгюге анда болгъан веществоланы талайын келтирейик: мышьяк – уу, кадмий бла свинец – батарейкаланы жарашдыргъанда хайырланыладыла, формальдегидни морглада бла бояуланы этгенде аладыла, бериллий – ядерный реакторланы хазырлагъанда изленеди. Баш иелери тютюн ичген тиширыулада онкология эки кереге аслам тюбейди. Ол угъай, адам тютюн ичип бошагъандан сора бир сагъатдан сабий бла ойнаса, гитчени анализлеринде никотин, бензапирен эм башха канцероген веществола табыладыла. Ол хыйсапдан кёп европалы къыраллада – Францияда, Италияда, Германияда эм башхаларында – къонакъ юйледе, поездледе тютюн ичгенлеге бла ичмегенлеге отоуланы, жерлени бир бирден узакъ этедиле.

Былайда электрон тютюнледе уа къоркъуу бармыды деген соруу чыгъады. Алимле тохташдыргъаннга кёре, алада заранлы веществола бардыла, ала адамны саулугъуна къаллай хата келтиргенлери алыкъа тинтилмегенди.  

Алай бла тютюнле адамны ёпкелеринде, ёпке башларында, тамагъында (85%), эринлеринде, ауузунда, тилинде (92%), аш орунну тюбюнде безде (29%), бюйреклеринде (48%) онкологияны къозгъайдыла, башха органларына да къоркъуу саладыла. Тютюн ичген хар экинчи адамны ёлгенини сылтауу аман къылыгъындан чыгъады.

Кульчаланы Зульфия хазырлагъанды.
Поделиться: