«Къарачай-малкъар фразеология сёзлюк»

(Баргъаны)

Фразеология айланчла – ана тилибизни инжилеридиле. Алада халкъыбызны эс тарыхы сакъланады, аны айныу жолу кёрюнюп турады. Аланы билиу, хайырланыу бизни да бай этеди.
 
О

О САЛАМ, О КЕЛЯМ ЭТЕРГЕ Ариулукъ бла айырылыргъа.

ОБА КЪАЗЫГЪЫ БОЛУРГЪА (масхара) Ёрге сюелирге.

ОБА КЪАРАНЧХА (къарач.) Жаныуарланы, къанатлыланы юркютюр ючюн, къабырлада салыннган бодуркъу.

ОБА ТАШЫ СИНГИЛДЕР (къымылдар) (дин) Ахыратда да тынчлыкъ тапмаз дегенде айтылады.

ОБА ЭТЕРГЕ [адамны] Биреуню ёлтюрюрге.

ОБАГЪА КЁМЕРГЕ къара: ОБА ЭТЕРГЕ.

ОБАСЫНДАН КЪУРТЛАМЫ ЧЁПЛЕРИКДИ? Не ахшылыкъ этерикди?

ОБУР КИБИК [адам] (хыны) Аман акъыллы адам.

ОБУР – КЪАРШЫСЫНА ЁЧ (Нарт сёз.) Кеси адамына, жууугъуна къадалыучу.

ОГЪАРТЫН СЕРМЕРГЕ Кесинден онглугъа керилирге, кесинде болмагъан уллулукъну башына тартыргъа.

ОГЪАРЫ АЯГЪЫНА МИНДИРИРГЕ (тартыргъа) 1. Автоматны, ушкокну жерлеп, атаргъа хазыр этерге. 2. Адамны ачыуландырыргъа.

ОГЪУ ЖАЗМАУЧУ [адам] Уста ушкок атыучу, мараучу.

ОГЪУРЛУ АЯКЪ БЛА КЕЛСИН (алгъыш) Биреу бла юйге игилик келсин деген магъанада (асламысына келинни юсюнден).

ОДАЛГЪА ИЕРГЕ (къарач.) Зауукълукъгъа батдырыргъа.

ОДАЛГЪА СИНГНГЕРГЕ (къарач.) Биреу ох дерге, зауукъ этерге.

ОЖАКЪ ТЮТЮНЛЕРИ (бирге) КЪОШУЛА (жашаргъа) Биреу бла къоншуда жашаргъа.

ОЖАКЪДАН КЪУРУМ ТЮШГЕНЧА Билмей, сакъламай тургъанлай болуп къалгъан ишни юсюнден.

ОЖАКЪДАН ТЮТЮН ЧЫГЪАРЫРГЪА Биреу энчи юйге, юйюрге саналыргъа.

ОЖАКЪДАН ТЮШЕРГЕ (къарач.) Биреуню юйюне аман умут бла кирирге, сыйсызлыкъ келтирирге.

ОЗАЙ БАЙРАМ (эски) Жаз келгенни байрамы, къууанчы.

ОЙМАКЪ КИБИК [ауузу] Биреуню, сабийни ауузуну гитчелигин белгилер ючюн айтылады.

ОЙТ ДЕГЕНИНДЕ, ХОЙТ ДЕРИК [адам] (къарач.) Жууап къайтараллыкъ, кишилиги болгъан адам.

ОКЪ БЛА КЕП КИБИК БОЛУРГЪА (окъ бла кепча) 1. Экеулен бир бири бла теппе-тенгдиле, бир бирине келишедиле деген магъанада. 2. Биреуню быстыры юсюне теппе-тенг болургъа.

ОКЪ СУУУТУРГЪА. ОКЪ ЮЛЮШЮ БОЛУРГЪА Окъ тийип, ёлюрге.

ОКЪДАН КЁЗ (кёзюн) ЖУММАГЪАН (къакъмагъан) [адам] Бек батыр, жигит адам.

ОКЪА СОГЪА ТУРМАЗГЪА (масхара) Биреу бош, ишлемей турмазгъа.

ОКЪАЛАРЫ УУАЛМАЗ (масхара) Биреу ол ишни этерге эринмесин, башын кётюрмесин, багъалы этмесин дегенде айтылады.

ОКЪУУ ИЙНЕ БЛА КЁР КЪАЗГЪАН КИБИКДИ (Нарт сёз.) Окъуу бек къыйын ишди деген магъанада.

ОКЪУУНУ АРТЫНА (ахырына) ЖЕТЕРГЕ Бийик билимли, академик болургъа.

ОЛ А – СЁЗ ДА, ХАПАР (межд.) Ма сейирлик десенг.

ОЛ БАРГЪАН ЖЕРГЕ АУРУУ, ТАЛАУ БАРМАСЫН (алгъыш) Къангада, къууанчда алгъыш этген адамгъа къайтарылгъан жууап.

ОЛ (биреу) БЕРИ КЕЛГИНЧИ, АРЫ БАРМА Ёлмей жаша, ёмюрлюк бол деген магъанада.

ОЛ БИРЕУ (ол бири) Адамны атын жашыргъанда, жюрюйдю (асламында эрини, къатыныны).

ОЛ-БУ ДЕГЕН [адам] Элде кимге да ахшы, иги жаны бла белгили адам.

ОЛ ДЕГЕН НЕ СЁЗДЮ! Алай айтыргъа, этерге къалай жарайды деп, сейирсинирге.

ОЛ ДЕГЕН НЕДИ? Бир затны юсюнден айтыргъа не кереклиси барды, алайсыз да белгилиди деген магъанада.

ОЛ ДУНИЯ Ахырат дуниясы.

ОЛ ДУНИЯГЪА АШЫРЫРГЪА Биреуню ёлтюрюрге (къазауатда не да зорлукъ бла).

ОЛ ДУНИЯГЪА БАРЫП КЪАЙТЫРГЪА (дин) Биреу, бек ауруп, ёлюрге жетип, игиге айланыргъа.

ОЛ ДУНИЯСЫ ЖАРЫКЪ (кенг) БОЛСУН (дин) Биреуню ахыраты иги болсун, жаннетге барсын.

ОЛ КЮНМЮ, БЮГЮНМЮ (ол кюнмю эди, бу кюнмю эди) Бир белгили замандан бери деген магъанада.

ОЛ САГЪАТДАН (ол сагъатха) Къысха, аз заманчыкъны ичинде, такъыйкъагъа деген магъанада.

ОЛ СЕН АЙТХАН ОРАЙДАЛА ЖОКЪДУЛА Ахшы умутларынг толлукъ тюйюлдюле деген магъанада.

ОЛ ТЮЛКЮ ЭСЕ МЕН А – КЪУЙРУГЪУ Ол хыйлачы эсе, мен а андан да хыйлачыма деген магъанада.

ОЛ ХАННГА ЖУУАП ТЮЙЮЛДЮ Магъаналы, тийишли жууап тюйюлдю деген магъанада.

ОЛ ЫСПАСЛЫ БОЛ (къарач. – бюсюреулю) Аны ючюн ыспас этмейме деген магъанада.

ОЛ ЭЛДЕ ОЛ ДЕП (аты айтылгъан) [адам] Игилиги, адамлыгъы бла белгили болгъан адам.

ОЛЖАННГА КЕТЕРГЕ (къарач.) Ёлюрге, ахыратха кетерге.

ОЛТАНЫНА ЖЕТМЕЗГЕ (олтанына жабышхан кирни къыйматын тутмазгъа) Адамлыгъы жокъду, биреу бла тенглешдирирге да жарарыкъ тюйюлдю деген магъанада.

ОЛТУРСА – БИЙЧЕ, ТУРСА – ЭР КИШИ Тиширыу ишни да, эр киши ишни да бирча эталгъан, болумлу тиширыу.

ОЛТУРУР-ТУРУР ЖЕРИН БИЛМЕЗГЕ (тапмазгъа) 1. Асыры къууаннгандан, кесин жыялмазгъа. 2. Амалсыз болургъа.

ОН БАРМАГЪЫ БЛА ЖЕР ТЫРНАП (ёсдюрюрге) Къадалып ишлеп, къаты кюрешип (ёсдюрюрге).

ОН БАРМАГЪЫМ ОН КИШИ (даучу) БОЛСУН Ахыратда да кечмем деген магъанада.

ОН БАРМАГЪЫН БИЛГЕНЧА БИЛИРГЕ Биреу бир затны бек уста билирге.

ОН БАРМАГЪЫН ЖЕРГЕ БЕКЛЕРГЕ Биреу, жерден къолун айырмагъанча, тохтаусуз ишлерге.

ОН БАРМАГЪЫНА ОНОУЛАН КЪАРАРГЪА Кёп адамны аш-суу бла жалчытыргъа.

ОН БАРМАГЪЫНДАН БАЛ ТАМГЪАН [адам] Хунерли, ишлеучю, мадарыулу адам.

ОН ЖУКЪЛАП, ТЮШЮНЕ ДА КИРМЕЗГЕ Бир иш, зат эсинде да жокъду деген магъанада.

ОНОУ – АЛИЙДЕ, АЧХЫЧ – ХАБИЙДЕ (къарач.) Биринден къутулсанг да, экинчисинден къутулмазса деген магъанада.

ОНОУ АМАЛТЫН (бир эл) ТЮП БОЛДУ Оноусузлукъну, башчысызлыкъны юсюнден.

ОНОУ КЪОЛУНДА БОЛУРГЪА Адамны, ишни къадары биреуню эркинлигинде болургъа.

ОНОУНУ КЪОЛГЪА АЛЫРГЪА Башха биреуге ышанмай, оноуну биреу кеси этерге.  Биреуню эрге бериуню, юйдегили этиуню юсюнден оноу этерге.

ОНОУУН ЭТЕРГЕ Биреуню эрге бериуню, юйдегили этиуню юсюнден оноу этерге.

ОНГ ЖАНЫНА САЛЫРГЪА Биреуню сыйын кёрюрге, багъаларгъа, хурмет этерге.

ОНГ ЖАНЫНГЫ (къабыргъангы) АЙЛАНДЫРЫП ДА БИР КЁР (бар) (масхара) Кесинги жарашдырып, ариу айтып да бир кёр.

ОНГ ЖАНЫНГЫ БЕРМЕ Онг жанынгда барыргъа къойма.

ОНГ КЁЗЮ (онг кёзден) БЛА КЪАРАРГЪА Биреуню ариу кёрюрге, игиге санаргъа, жаратыргъа.

ОНГ КЁЗЮЧА КЁРЮРГЕ Бек сюерге.

ОНГ КЪОЛУ БОЛУРГЪА Биреуню ышаннгылы, керти адамы, таянчагъы болургъа.

ОНГУН АЛЫРГЪА Биреуню хорларгъа, къымылдатмазгъа, онгсуз, мадарсыз этерге.

ОНГУНА АЙЛАНЫРГЪА Биреуню иши тюзелирге, насыбы тутаргъа.

ОНГУНА АЙЛАНЫРСА (масхара) Жангыласа, онглу болмазса деген магъанада.

ОНГМАГЪАННГА ХАПАР СОРМА Адам кесин насыпсызгъа тергегенде айтылады.

ОНГСУЗГЪА ШАМШО [адам] (къарач.) Кесинден онгсузгъа ёч, аны къыйнаргъа излеген адамны юсюнден.

ОРАЗАКЪАЙНЫ ЫРЫСХЫСЫНА КЁРЕ (къарач.) Мени насыпсызлыгъыма кёре деген магъанада.

ОРТА БОЙЛУ [адам] Орта ёсюмлю адам.

ОРТА ИЛИК Къойну, эчкини бутунда жан сюекни бла тобукъну ортасында сюеги, ханты.

ОРТА СОМУ 1. Бир затны бек магъаналы кесеги. 2. Бир затны тюз ортасы.

ОРТАГЪА СУУУКЪ СЁЗ (жел) КИРИРГЕ Эки адамны бир бирге жюреклери къыйналыргъа, ортада тил этилирге.

ОРТАЛАРЫ (аралары) АМАННГА КЕТЕРГЕ (къалыргъа) Шуёхлукъдан айырылыргъа.

ОРТАНГ КЪАЛАЙДЫ? къара: АРАЛАРЫ КЪАЛАЙДЫ?

ОРУН ТАБАРГЪА (алыргъа) Биреу ишин тындырыргъа, кереклисича оноуун этерге, кесин тап жюрютюрге.

ОРУНУН ТАПДЫРЫРГЪА Законнга тартыргъа, «кереклисин» берирге.

ОРУНУНА (биреу) ЖАШАСЫН Биреуге къайгъы сёз бергенде, жапсарыргъа айтылгъан сёз.

ОРУС ТИЛИН АЧАРГЪА Орус тилде сёлеширге.

ОРУС ТУУМАКЪ (бармакъ) Къолда, аякъда тёртюнчю бармакъны аты.

ОСПАР СЁЗ Хыликкя этип, менсинип, уллу сёлеширге.

ОТ АЛДЫРЫРГЪА Моторну ишлетирге.

ОТ АЛЫРГЪА КЕЛГЕН КИБИК (от алыргъа келмеген эсенг) Быллай бир нек ашыгъаса, бир кесек олтур дегенде айтылады.

ОТ АЧАРГЪА Ушкокдан, топдан атып башларгъа.

ОТ АШАМАЗГЪА Аллай бир тели болмазгъа, акъылдан шашмазгъа деген магъанада.

ОТ БАШЫ Къонакъны, таматаны олтуртуучу сыйлы жер (юйде, столгъа олтургъанда).

ОТ ДА, ШИШ ДА КЮЙМЕЗЧА (этерге) Ишни эки жанына да тап тюшюрюрча этерге.

ОТ ЖАГЪА 1. Юйюр къуралгъан, сабийле ёсген жер. 2.Адамны жашагъан юйю. 3.Адамны Ата журту, туугъан къыралы.

ОТ ЖАГЪАРГЪА От этерге.

ОТ ЖАГЪАСЫ СУУУРГЪА къара: ТЮП БОЛУРГЪА.

ОТ ЖАГЪАСЫН ЧАЧАРГЪА Биреу юй жашауун бузаргъа, адамларындан айырылыргъа.

ОТ ЖАГЪАСЫНА СУУ КЪУЮЛУРГЪА къара: ЭШИГИ ЖАБЫЛЫРГЪА.

ОТ, ЖАЛЫН ДА ЮСЮНДЕДИ Адамны температурасы бийикди, бек къызады (ауругъандан).

ОТ ЖАНАРГЪА Къыйынлыкъ, хата болургъа.

ОТ КЪАПХАН БЁРЮ (тюлкю) КИБИК 1. Жортуп айланнган, тынчлыгъы болмагъан адамны юсюнден. 2. Биреуню къуру да тишлери ачылгъанлай турургъа (масхара).

ОТ КЪОШУНЧА [адам] Менгиреу, сылхыр, малхуния, сезими аз адам.

ОТ-ОКЪ АЙЫРМАГЪАН УШКОК КИБИК Ахшыны, аманны айырмай ашагъан адамны юсюнден айтылады.

ОТ САЛЫРГЪА Биреуге аманлыкъ, хата этерге, жюрек жарсырча.

ОТ ТЁБЕСИ БОЛСУН (къаргъыш) Биреуге аманлыкъ тилеген къаргъыш.

ОТ ТЮШГЕННГЕ БАРГЪАНЧА Адамны ашыгъып, къууулуп баргъанын чертир ючюн айтылады.

ОТ ТЮШЕРГЕ (къоюнуна, ичине) Биреуню жюрегине тынгысызлыкъ келирге.

ОТ ЧАГЪАРГЪА (чакъдырыргъа) [кёзлери] къара: КЁЗЛЕРИ ОТ ЧАГЪАРГЪА.

ОТ ЧАРТЛАТЫРГЪА (ауузундан) къара: АУУЗУ ОТ ЧАГЪАРГЪА.

ОТ ЮЛЮШЮ БОЛУРГЪА (этерге) Думп болургъа (думп этерге).

ОТДАН, ЁРТЕНДЕН КЪУТУЛГЪАН [адам] Урушдан ёлмей къайтхан адам.

ОТДАН КЁЛЕК КИЕРГЕ 1. Бир затны, биреуленни кёрюп болмазгъа, сюймезге. 2. Биреу къаты ачыуланыргъа. 3. Чексиз къоркъургъа, адыргыгъа къалыргъа.

ОТДАН-ОКЪДАН КЪОРКЪА БИЛМЕГЕН [адам] Жигер, ётгюр адам.

ОТДАН ЧЫКЪ ДА – ЁРТЕННГЕ (жалыннга) Палахны алгъындан эсе уллусуна тюшерге.

ОТДАН ЮЛЮШ АЛГЪАН [адам] Жигер, мадарыулу адам.

ОТДУ, ЖАЛЫНДЫ Бир затха бек устады, хунерлиди деген магъанада.

ОТЛУКЪ ТАШ Темир бла урсанг, от чакъгъан къаты акъ таш.

ОТОУ ЭДИК ДА, ЮЙ БОЛДУКЪ (Нарт айтыу.) Ишибиз алгъындан да оу болду деген магъанада.

ОТОУГЪА КИРЕМЕ ДЕП, БАУГЪА КИРИП КЕТЕ ЭДИМ (къарач.) Ажашып кетерге.

ОТУ (ёре) ЖАНМАЗГЪА Жарашалмазгъа, бир акъыллы болуп жашаялмазгъа.

ОТУ ЁЧЮЛЮРГЕ (кёмюлюрге, къурургъа) Палахха къалыргъа.

ОТУН-ОГЪУН КЪАКЪГЪАН МАРАУЧУ КИБИК Этер амалы, мадары болмай къалгъан адамча.

ОТУН ТОМУРГЪАН ДА, ХОХ ДЕГЕН ДА ТЕНГ ХАКЪ АЛА ЭДИЛЕ (Нарт айтыу.) Биреу къыйналып, ишлеп жашар, бирси уа ишлемей, къыйналмай жашар.

ОТУНА КЮЕРГЕ Биреуню хатасындан къыйынлыкъгъа тюшерге.

ОТУНА СУУ КЪУЯРГЪА Биреуню ишин кырты этерге, тунчукъдурургъа.

ОТУНДАН-ОГЪУНДАН КЪОРАМАЗГЪА Биреуге хата болмазгъа.

ОТУНЧУНУ (ач) АЧЫУУ – БУРУНУНДА (эрининде, бурунуну учунда – къарач.) (Нарт сёз.) Къыйынлыгъы кёп адам терк ачыуланыучу болур деген магъанада.

(кесин) ОТХА АТАРГЪА Биреу женгдирмезге, къаты болургъа, эшитирге да сюймезге.

ОТХА ЖАУ (патеген) КЪУЯРГЪА Бютюн да бек къозгъаргъа (сёзню, ишни).

ОТХА САЛАМ (чёп, тюк) АТАРГЪА (ырыс.) Адамны аманлыгъын чертген белги.

ОТХА СЕКИРИРГЕ (кирирге) Биреуню къыйын жумушун, буйругъун да, кёпсюнмей, арсарсыз этерге.

ОТХА СУУ КЪУЙГЪАНЧА (болургъа) Адамны жарыкъ халы кетерге, мудахланыргъа.

ОТХА-СУУГЪА КИРИРГЕ къара: ОТХА СЕКИРИРГЕ.

ОТХА-СУУГЪА КЪАРАРГЪА (отха-ашха къазаныргъа) Аш-суу этерге.

ОТХА ТЮШГЕН КЪУРТ КИБИК (къуртча, къуртлай) Амалсызгъа къалыргъа, дыгалас этерге.

ОУ АНАНГ АШАГЪАН (межд.) Биреуге жазыкъсыннганда айтылгъан фраза.

ОУ ДА, ШАУ ДА Жалан да, бек аз.

ОУ КЮНЮМ (оу эшигим) (межд.) Къоркъгъанда, элгеннгенде айтылгъан фраза.

ОУ-ШАУ ЭТЕРГЕ Бушуулу болургъа, жиляргъа.

ОХ ДЕ (межд.) Кёлюнг кенгсин, ыразы бол.

ОХ ЭТЕРГЕ (этдирирге) Зауукъ этерге (этдирирге).

ОЮН ОЮН БОЛСА ДА, БОЮННГА УРГЪАН ОЮН ТЮЙЮЛДЮ (Нарт сёз.) Ойнагъанны керти бла къатышдырыргъа жарамаз деген магъанада.

ОЮНЛА КЁРГЮЗТЮРГЕ (чыгъарыргъа) Адам тапсыз иш этерге: аман айтыргъа, азап чекдирирге.