Жашил форма кийип, къыралыбызны къорууларгъа тартыннганлай тургъанма

28 май - Чекчилени кюню

СССР чачылгъандан сора Россейни къырал чегини Къабарты-Малкъаргъа жетгенди. Аны узунлугъу 196 километрден кёпдю, асламында ол таула бла  тартылгъанды.  Заставала къуралгъанлары уа элчилени жашауларына себеплик этмей къоймагъанды: тау жерледе жолла салыннгандыла,   ток ызла кючлендирилгендиле, башха жумушла толтуруладыла. Дагъыда бир иги шарт – кёп таулу жашларыбыз чекчи аскерлеге кирип, кеслерин, юйюрлерин кечиндирирге онг тапхандыла.

Чемаланы Ахматны жашы Александр,  РФ-ни ФСБ-сыны Къабарты-Малкъарда Чекчи управлениясында инженер бёлюмде къуллукъ эте, артыкъда  жууаплы жумушланы толтурургъа тюшгенди. «Яникой элде  ёсгенме, школну да анда бошагъанма. Совет  заманлада уа чекчилеге сюймеклик уллу болгъанды,  халкъ алагъа хурмет этгенди. Мен да, ол заманны жашларыча, бу аскерлеге бек бюсюрегенме, жашил форма кийип, къыралыбызны къорууларгъа  тартыннганлай тургъанма»,-дейди
Александр бизни бла ушакъда.  

Аскерге киргинчи уа анга башха усталыкъла бла кюреширге тюшгенди, медицина училищени бошап, тюрлю-тюрлю жерледе ишлегенди.  Алай эртте-кеч болса да, жашлыгъыны муратын толтургъанды. «Энди уа чекчини башха усталыкъла бла тенглешдирлигим да келмейди, сайлауума бир кюн да сокъуранмагъанма»,-дегенди ол.

Биз чекчини усталыгъыны юсюнден кинону юсю бла билебиз асламында: жигит аскерчиле душманны  ызындан болуп, къыйын болумлада къуллукъ этедиле. «Бюгюнлюкде уруш, атышыула бардырабыз дерча тюйюлдю, болсада къыралыбызны чеклери ышаннгылы жабылыпдыла, республикабызны, къыралыбызны да къоркъуусузлугъун сакълайбыз: кече-кюн деп да къарамай. Алай бу аскерледе къуллукъ этген тынчды деп бар адам да айталлыкъ тюйюлдю. Кесинг да билесе, къыралны чеклери тау тиклени юслери бла баргъанларын, анда жюрюген а тынч тюйюлдю, бютюнда ёзенде ёсген, юйренмеген адамлагъа»,-деп чертгенди ол.   

Малкъарны бла Гюржюню араларында байламлыкъланы тарыхы ёмюрлени теренине кетеди. СССР-ни кезиуюнде уа маршрутла къуралып, туристле таудан ары бла бери аууп тургъандыла.  Булунгудан неда Малкъардан эбизе эллеге жол 8 сагъатды, къоншу халкъны адамлары таулада жюрюрге юйреннгендиле.  Андан да туугъан болур «Эбизени тау тыймаз» деген сёз. Алай  Совет Союз чачылгъаны бла уа     къыралларыбызны араларында хал аманнга кетгенди, энди    чекчиле битеу бу тёрелени тохтатып, Россейни къоркъуусузлугъуна сакъдыла.
Алай туристле бла ангыламаулукъла чыгъа-чыгъа турадыла. Бирлери, эркинлик къагъытлары да бола тургъанлай, аланы биргелерине жюрютмей,  бизге не  тыйгъыч барды деп, эркин айланыргъа излейдиле.  «Биргеме къуллукъ этгенлеге туристле бла сёлеширге, чекчи зонаны жорукъларын ангылатыргъа тюшеди.  Сёз ючюн, Грузияны жанындан, ажашхан этгенме, деп келген адам ишеклик къалай туудурлукъ тюйюлдю? Документсиз адамны ниетин ким биледи, ол къаллай мурат бла келгенди?  Ма аны ючюн даулашла болмазгъа керекдиле: чекчи зонаны жорукъларын бузаргъа эркинлик жокъду»,-дейди мени ушакъ нёгерим.   

Черек, Элбрус эм Чегем районла чекчи зоналагъа киредиле, алада барысында да  заставала ишленнгендиле. Ол а тау эллеге да хайыр келтиргенди. Биринчи заманлада уа, айтыулагъа кёре, эллиле  чекчилеге бек болушхандыла.   Малкъарда, Бызынгыда, Булунгуда, Бахсан ауузунда жашагъанла, онгларына кёре, алагъа аш-суу, кийимле, тиширыуларыбыз жюн чындайла окъуна эшип берип тургъандыла. Бу затланы бюгюн да унутмагъандыла.

Александр къуллукъ этген бёлюмню баш борчу уа аскерчилеге тап болумла къураргъады. «Жоллагъа къарайбыз, заставалада жылыу, суу, башха керекле чырмаусуз берилирча этебиз, жолла, кёпюрле ишлетебиз.   Хау, ала аскер кереклеге салынады, алай жууукъ элледе жашагъанлагъа да алайтын жюрюрге, малларын сюрюрге, бичен ташыргъа бир тюрлю чырмау болмайды. Чекчилени бла заставаланы тийрелеринде элледе жашагъанланы аралары игиди. Андан сора да, жашларыбыз ишге кирип, юйюрлерин кечиндирирге онг тапхандыла. Ол да бек магъаналыды. Тау эллени тийрелеринде чекчи заставала къуралгъанлары аман болгъанды деп, бир адам да айталлыкъ болмаз»,-дейди бизни ушакъ нёгерибиз.  

Къош да бара-бара тюзеледи, деп бошдай айтылмайды. Бюгюнлюкде заставала шёндюгю излемлеге келишедиле, аскерчилеге жашау журтла да ишленедиле. Казармалада бир отоуда эки-эч адам турадыла, алгъын а палаткалада жашаргъа да тюшгенди. Заставалада ток, суу угъай, быстыр жууучу машинкала окъуна бардыла.  Ол а аскерчилени жашауларын женгил этгенди.  

Таулула не заманда да ата журтну къоруулаучусуна  уллу хурмет этгендиле. «Эсинге бир тюшюрчю, алгъын жашларыбызны аскерге къалай ашыргъандыла - къурманлыкъ, той этип. Бу тёре шёндю жокъ эсе да, халкъ аскерчиге  хурмет этгенлей турады. Ол жашны къарыулу этеди, башынгы кечиндирирге юйретеди»,- дейди Александр.

Бюгюнлюкде уа чекчи служба контракт системагъа кёчюрюлгенди.  40 жыллары толмагъан жаш адамла, саулукълары, билимлери, профессионал эм адамлыкъ даражалары излемлеге келише эселе,  заставалагъа келирге боллукъдула. Ол а уллу онгла береди: хакъ игиди,  чыннга, ишлеген стажгъа кёре анга къошула барады. Отпуск да узунду: 30 кюнден 45 кюннге дери жетерге боллукъду.

Андан сора да тау жерледе къуллукъ этгени ючюн хакъгъа къошулады, форма, къырал чекни сакълагъан аскерчилеге аш-суу  бериледиле, хар адамны да саулугъу тинтилгенлей, хакъсыз багъылгъанлай турады, санаторийлеге, солуу юйлеге путёвкала алыргъа онг да барды. Битеу излемлеге келишген жаш адамла  Нальчикде Къабарты орамда Управлениягъа келирге, ол 192 мекямда орналады, боллукъдула.  

Ушагъыбызны ахырында уа Александр биргесине къуллукъ этген жашланы профессионал байрамлары бла алгъышай, алагъа саулукъ тилегенди. «Муратлары толсунла дерик эдим,  насып, мамырлыкъ, тынч къуллукъ этиу тежейме»,-дейди ол.