Малкъарны тангларына жыр айтхан

Жашауда аллай тёре барды фахму бизни арабызда болгъан къадар, биз аны ёмюрлюк сунабыз, артыкъ уллу махтау салыргъа да талпынмайбыз. Алай бу дунияда хар жаны болгъан зат кетеди, дуния, табийгъат суратла да тюрленедиле.                 

«Жырчы жангызлыкъ нотасын шатык эшитдитрир ючюн, тёгерекни гармониясындан  ычхыныргъа керекди», - дегенди кесини заманында закий Къайсынны эмда сюйген поэти Федерико Гарсиа Лорка. Насыпха, аллай бийик ноталаны алалгъан  фахмула бизни халкъда да болгъандыла. Аладан эди биринчи профессионал таулу жырчы Беппайланы Сергей да.  Анга быйыл сексен жыл толлукъ эди. Бу датагъа жоралап, Мария бла Виктор Котляровну издательстволарында  «Живой голос Балкарии» деген магъаналы, толу  китап басмаланнганды. Аны дуния жарыгъын кёрюрюне себеплик этгенле уа поэт Беппайланы Муталип бла библиограф Махийланы Азиза болгъандыла.   Аны бетлеринде кёргюзтюлген бир къауум  шартла, эсгериуле бла окъуучуларыбызны шагъырей этерге сюебиз.

Алай андан алгъаракъ жырчыны юсюнден бир-эки сёз. Беппайланы Маштайны жашы Сергей  Тёбен Чегем элде туугъанды. 1956 жылда Къыргъызны къырал музыка-хореография училищесин тауусуп, халкъ туугъан жерине къайтханындан сора  Къабарты-Малкъарны Къырал филармониясыны солистини къуллугъуна тохтагъанды . Къадар артда анга  радио бла телевиденияны оркестринде, хорунда ишлерге да буюрлукъду. Сёзсюз, мында уруннган заманла артистге энчи, уллу сынам эдиле, аны бла бирге уа уллу насып да.

Беппай улу жыйырманчы ёмюрню экинчи жарымында Къабарты – Малкъарны жырчыларыны арасында аты айтылгъан, жамауат сыйын – намысын тёппеге  кётюрген инсанладан болгъанды. «Кесинден айырып, жарыкъ сезимлени башхалагъа саугъалай билгенни эм насыплыгъа санаргъа боллукъду», -  дегенди кесини заманында  французлу жарыкъландырыучу Д. Дидро. Сёзсюз, Сергейни аллай кючю-къарыуу, ачыкълыгъы да бар эди.  Аны юй бийчеси Розаны эсгериулеринде бу тизгинле да анга шагъатлыкъ этдиле: «Сергей турушунлай байрамгъа ушай эди, жарыкълыкъны къатындагъыладан къызгъанмагъан. Анда эди ол адамны жюреги, къылыгъы, жашауу да».  

Аны ариу ёню республиканы хар юйюнде къыркъ жыл чакълы бир заманны терк-терк эшитилиннгенлей тургъанды. Совет Союзда Сергей гастрольла бла болмагъан шахар хазна къалмагъанды. Ол концертледе жырчы миллет тёрелени, культураны пропагандасын тири бардыргъанды деп базынып айталлыкъбыз. Аны репертуарында эки жюзден артыкъ чыгъарма болгъанды.   

«1957 жылда Москвада Къабарты- Малкъарны декадасыны ачылыууна аталгъан байрам концертде Сергей «Гапалау» деген буруннгулу малкъар жырны айтханды, - деп эсгереди артистни биз башда сагъыннган китапны ал бетлеринде РФ – ни Композиторларыны союзуну члени Юлия Карданова.- Москвачыла анга ёрге сюелип къарс ургъандыла. Кёплеге, бютюнда таулулагъа, ол тарых магъананы тутхан болум эди, нек дегенде ала ёз жерлерине къайтыргъа эркинлик берилгенли алай кёп заман озмагъан эди».  

«Москвадан къайтханында, анга Нальчикде миллет жигитгеча тюбегендиле», - дейди сёзюнде  КъМР -ни искусстволарыны сыйлы къуллукъчусу Асанланы Кулина да. Бир тиширыу а, чабып барып, жиляп, аны аллында тобукъланады. Бусагъатда биз анга фанатка дерик эдик.  Сергей а, адамла аны чыгъармачылыгъын сюйгенлерин, излегенлерин билгенликге, аллай бирге жетеригин сакъламагъанды, анасына зат болуп, анга ачы хапар келтирген сунуп абызырагъанды. Жюрегинден шорха сууча, толкъунча ургъан жырлары ючюн аллай уллу махтаулагъа тийишли болгъанына уялгъан этгеннге ушай эди ол.

Декадагъа къатышханы ючюн СССР-ни Баш Советини Указы бла Беппай улуну «За трудовую доблесть» деген даражалы майдал бла саугъалагъандыла. Жашха ол кезиуге жаланда жыйырма эки жыл толгъан эди.

Китапны бетлерин ача, жырчыны чыгъармачылыкъ жолунда кёплеге белгили болмагъан дагъыда бир шартха тюбейбиз. Музыка училищени студенти болгъан заманында окъуна ол академиялы вокалда къарыуун сынап кёргенди.  Аны диплом программасында Чайковскийни, Рубинштейнни, Вердини операларындан арияла, Григни, Рахманиновну романслары кёргюзтюлюнедиле. Быланы барысын да Сергей онтогъуз жылында эшитдиргенди!

Беппай улугъа «малкъарлы Муслим Магомаев» дегендиле. Аллай тенглешдириу кёпню белгилей болур.  Аны бла бирге Сергей Маштаевич, юйюрюн, юйюн эм алгъа салып, жууукъ-ахлуларына бек сакъ кёзден къарагъанды. Анга Беппайланы Розаны «Къадар манга насып саугъалагъанды» деген эсгериу тизгинлерин окъусанг да тюшюнесе.  «Сергей бек намыслы адам эди, тынгысыз инсан. Аны ариу сёзлери жюрегими жылыта, андан ары да билеклик тапдырып турургъа кёллендиргендиле», - деп жазады ол.

Дагъыда Сергей сабийлени бек сюйгенледен, аланы кесимики, башханыкъы деп айырмагъанладан болгъанды.   Не заманда да тазалыкъны излеген, жийиргенч адам, ол орамда чабып айланнган, бурунчукъларын сюртюрге унутхан кирбет балачыкъланы къоюнуна олтуртуп, уппа этерге, серлендирирге излегенди.  Ала да аны бек жаратхандыла. Балала бла ойнагъандан зауукълукъ алып, жумушуна атланса, жашчыкъла бла къызчыкъла, аны ызындан тизилишип, «Кечеле, кечеле», «Возьми меня в Балкарию», «Эльбрус красавец» деген жырладан сёзлени къатлап: «Бизни дядя Серёжа жырлайды аланы!» - деп махтаннгандыла. Аны юсюнден да айтады статьясында артистни юй бийичеси.

Аны бла сёлеширге, хапарлашыргъа, оноулашыргъа, сабийле угъай, абаданла да излегендиле. «Ол, тюз да мукъуладисча, къатындагъыланы кесине тартханды. Аны игирек таный баргъаным сайын фахмусуна, акъылына сейирсине, бютюнда уллу хурмет берирге кёлленнгенлей тургъанма», - деп жазады Беппай улуну жерлеши, РФ -ни сыйлы артисти Бапыналаны Зариф.

Зарифни артист карьерасыны къуралыууна Сергей да себеплик этгенди дейик. Энди акъылбалыкъ болгъан жашчыкъ Огъары Чегемден Нальчикге музыка училищеге кирир мурат бла келеди.  Экзаменде сени бу окъууну сайларгъа не зат кёллендиргенди деген соруугъа ол артист болургъа сюеме, деп жууаплагъанды. Аны чийин чыгъараргъамы огъесе игирек ангылар мурат бламы устазла: «Къаллай артист болургъа сюесе?» - деп къатлагъандыла. Зариф а: «Беппайланы Сергейча жырлагъан», - деп жууаплагъанындан сора комиссияда олтургъанла аны ёнюн эшитирге излегендиле. Аудиторияны «Тебе, красавица», «Где же ты, я всё ищу тебя» деген чыгъармаланы макъамлары толтургъандан сора Бапына улу училищени студентлерини санына къошулады. Алай бла ол бюгюн-бюгече да жыргъа-оюннга къуллукъ эте жашайды.

Отарланы Омарча, Алтууланы Зояча, Къулбайланы Людмилача, Беппайланы Сергейча жырчылары болгъан халкъ маданият хазнасы бла ёхтемленирге эркинди. Ол классикады, алтын фондду, тарыхды. «Жаш артистледен Беппай улугъа Газаланы Алим бла Жанатайланы Салих жууукъдула», - деп белгилейди «Аны жыры эшитилиннгенлей турады»  деген материалында КъЧР -ни халкъ артисткасы Ирина Крымова.  Хау, кертиси бла да аланы ёнлерини толкъунларында чынтты профессионаллыкъ, музыка тональностьланы керекли мардалары туурадыла. Насыпха, Сергейни ызын тутханла, аны жолу бла баргъанла алай кёп тюйюлдюле, алай бардыла. Ол къууандыргъан шарт болгъанын чертеди артистка.  

Беппайланы Муталип, тукъум къарындашына жоралап, «Жырчы» деген назмусун такъгъанды. Ол ариу тизгинле халкъ жырчы Сергейни битеу жашауун туура баямлайдыла десек терс болмаз.

Ненча жыр билсе жырчы,
Аллай бир жюрек сырчы:
Бушууну бек селейтген,
Къууанчны уа кёбейтген!
Насыбы тауда аны –
Ол жаныды тауланы.