Минги тау тийресинде таулуланы жашагъан жерлерини 1926 жылда атлары

Гюлюйланы Жюнюс айтып Эчки-Орунну тёбен жанында Кертмен деп барды. Анда Ачабайлары жашагъандыла. Ары жанында, чегетинде, Будайланы Татай  туруучу эди. Огъары жанында, алайгъа Къашха-Таш дейдиле, анда киши да жашамагъанды. Ишекланы-Дорбунунда, Отарукъада, Балдыргъанда да Гюлюйлары тургъандыла. Аны ары жанында, Доммайда, – Хажилары. Жылкъы-Орунда да Гюлюйлары жашагъандыла. Андан бери аууп, Токълу-Орунда – Беккалары, Малкъарлары, Сотталары. Андан бери аусанг, Къой-Орун деп барды. Къой-Орунда Гюлюйланы Гергокъ хажи тургъанды. Къой-Орунну да, Къыркъыучу-Сыртны да, Кезлеуюк-Дорбунну да ол тутханды. Андан ары ёрге айланып аугъанлай Будайланы-Къышлыкъ деп барды. Анда Будайлары тургъандыла. Аны бла алайы бошалады.

Экинчи, ёрге айлансанг, Орта-Къышлыкъны Гюлюйлары тутхандыла. Андан ары Къамишли-Къолда Ожайлары да, Ахматланы Кума да, Беккалары да тургъандыла. Энди алайда Отлу-Къала деп барды. Анда Тилланы Акаш, андан сора Ахматланы Дудолу, Муса тургъандыла. Андан ары ёрге аусанг, Асланкир боюнунда битеу да Будайлары жашагъандыла. Огъары Асланкир боюнунда – Гюлюйланы Масхут, Махмут бла Курданланы Малкъар тургъандыла.

Андан ары, башында, Кесени-Жайлыгъы, Бал-Бичен деген жайлыкъла бар-дыла. Озарукъланы Кесе Таллы-Къол кезде тургъанды. Энишге энсенг, Уллу-Таллы-Къолда Геккиланы Хасан жашагъанды. Аны аллында, Къыбыдында,  Ачабайланы Утча тургъанды.

Андан ары кирсенг, Къара-Къая-Аллына тюшесе. Андан ары ётсенг, Гитче-Шаукам, Уллу-Шаукам бардыла. Бери жанында – Ислам-Чаты. Андан бери жанына Къарангы-Къол дейдиле. Андан энишге айлансанг, Балыкъгъа тюшесе да, ызы бла Огъары-Тузлукъгъа киресе. Анда Хажиланы Бота тургъанды. Тёбен-Тузлукъда – Хажиланы Махай.

Андан ары энишге ётсенг, Бабугейде Эскендирланы Хажи тургъанды. Чегет-Бабугейде – Албалары бла Байчолары. Андан ары Гитче-Марал-Къолну да, Уллу-Марал-Къолну да Ахматлары тутхандыла. Андан ары, Тогъай-Къолда Курданланы Махай тургъанды.

Андан ары барсанг, Гаралы-Къолгъа тюшесе. Алайдан ары чыкъсанг, Бабу-Жайлыкъ. Энишге ётсенг, Къалтуха, Хуналы-Жерле. Анда да Гюлюйлары бла Журтубайлары тургъандыла. Андан ары ётсенг, Уллу-Къан-Жол, тёбен жанында – Гитче-Къан-Жол.

Кюнлюм-Лахраннга тюшсенг а, Къарачай бла чекде таулула жашап тургъандыла. Бери айланып, Гетмиш-Сыртына келсенг, ёзенинде, дорбунунда да Ахматланы Алий тура эди. Андан ары энишге энсенг, Тызыл-Дорбунунда Тиллары тургъандыла. Андан Мезехейге ётсенг, Кюнлюм-Лахранда Кёпюр-Къая деп барды. Андан бери аусанг, Гебенекланы-Къоюн деп барды. Анда къарачайлыла тура эдиле. Аны бери жаны уа – Гюлюйланы-Ыраны, Тегенели-Тюп, Уллу-Ыран-Къол. Андан ары – Гитче-Ыранлы-Къолда Каго улу Аслан-Бий тургъанды.

Хаймашала Кёнделенни жери болгъандыла.

Хабаз-Таба-Тогъайла деп бардыла. Анда Гюлюйланы Гергокъ хажи 120 сауулгъан ийнек тутханды. Аланы сауаргъа уа черкеслилени чакъырып тургъанды. Юрдюде да Гергокъ Хажи тургъанды. Эчки-Орунда, Кезлеуюк-Сыртында уа – Жараштыланы Жюнюс. Коштанда уа Мамашлары тургъандыла. Юрдюде Къышлыкъ-Дорбунда Моллалары тургъандыла.

Хабазны бери жанында, Гамада, – таулула, Хурежиде уа къарачайлыла тургъандыла. Къара-Къая-Аллы бла чыгъып, Ислам-Чаты деп барды. Черкес-лиле уа Къудайнатда, Атлы-Ташлада да тургъандыла. Алада Къудайнатлары, Напишлары деп, байла-бийле жылкъылары бла туруучу эдиле. Ол эки къауум болмаса, черкеслилени аякълары да басмагъанды алайлагъа совет властьны заманына дери.

Башында Айры-Ташла, Адилгерий-Дорбуну, Ташлы-Сырт, Къонуш, Бай-Туруучу, Орта-Сырт, «Тапкачыла, Ташлы-Сырт-Кюнлюмю, Баш-Къош, Гаралы-Къол деген жерле бардыла.

Сыртда жайлыкъла уа: Мезехей, огъары жанында – Тогъайла, Керт-Кезени, бери башында – Сын-Къонуш, Доммай-Тюзю, Къазий-Къара-Суула. Огъары-Ауушдан аусанг, Кыртык, Тауден-Ёзени, Арты-Къол, Жуууртлу-Къол, Башилик, Гитче-Башилик, Уллу-Башилик, Тууар-Къош, Суу-Алгъан-Къол. Суу-Арыкъ бла аусанг – Акъ-Тюбю. Ирикде жерле – Чат, Тала, Кюнлюм-Ёзени, Чегет-Тюз. Анда Гагишдегиле жай тургъандыла.

Тырныаууз башына Чат-Башы дейдиле. Энишге келсенг, Хочай-Боюну деп барды. Къыбыдын, Къоштан, Хычыула, Айры-Таш, Желли-Ыстауат, Шауген-Жайлыкъ, Тапкачы, Чат-Башы, Къыр-Сырты.

 Уллу-Темрез-Къолда чегемлиле тургъандыла. Сары-Тюзде – Элбайлары, Ёзденлары, Саубарлары. Тонгуз-Орундан энишге келсенг – Ёсенги, Гогутай, Забалы, Ишхилди, Къамишли-Къол, Баш-Къара, Гайы-Башы, Жантуугъан, Агъач-Башы.

Андан ары жанында – Ындырчы, Курму-ичи, Адыр-Суу. Бу жанында, кюн-люмде,  – Терс-Къол, Къарала-Тюбю, Гара-Башы, Ыстын-Башы, Букъа-Башы. Андан Ирикге ауасанг, Губасанты-Ичи, Къызген-Башы, Сылтыран, Кыдык-Ишлери, Кылды-Башы. Андан ары жанына ётсенг, Къызыл-Кез, Рудник, Чирик, Чат-Башы, Уллу-Канук, Гыра-Бауат, Къыр-Сырты.

Терс-Къолда Къочхарлары тургъандыла. Ит-Къолда – Тиллары, Башийлары, Ахматланы Аслан бла жашы Мухаммат тургъандыла. Тонгуз-Орунда уа – Байдалары, Тиллары.

Бёрю-Сында бла Къуру-Къолда Озарукълары жашагъандыла. Къара-Къаяны тёбен жанында, Чатда, Ёзденланы Алабий тургъанды. Бир-Жанлыда – Тилланы Солтан (Солтан-Гаралада). Сурхда Ёзденланы, Хажиланы, Тилланы жайлыкълары болгъанды. Къазанчыда Сотталары, Согалары, Теммолары жашагъандыла. Къаспот-Къаяны башында Журтубайланы Къаспот мал тутханды.

Кёресиз да, Бахсан ауузун толу тинтир ючюн, толу жашау керекди!

Поделиться: