Университетни алимлери коронавирус инфекцияны жайылыууну математикалы юлгюсюн жарашдыргъандыла

Бюгюнлюкде Къабарты-Малкъар Республикада жангы коронавирус  инфекция жукъгъанланы саны 400-ден  атлагъанды. Саулукълары къайтышханла да бардыла. Бу кёрюмдюле КъМКъУ-ну Физика эм математика институтуну специалистлери – «408»  деген – алгъындан прогнозларындан  узакъ тюйюлдю.

Техника илмуланы доктору, физика-математика илмуланы кандидаты, КъМКъУ-ну Физика эм математика институтуну прикладная математика эм информатика кафедрасыны профессору Муаед Ошхунов ректор Юрий Альтудовну буйругъу бла SARS-Co V-2 коронавирус къозгъагъан аурууну жайылыууну прогнозун чыгъарады. Эсеплени университет кюн сайын ауруу бла байламлы болжалгъа салынмагъан оноула чыгъарырча къырал структуралагъа бередиле.

КъМКъУ-ну математиклерини COVID-19 инфекцияны пандемиясыны жайылыуун алгъадан тинтип билирге сейирлери ол ара Къытайда чыкъгъан кезиуде  окъуна къозгъалгъанды.

«Дж. Хопкинсни медицина арасы  (АБШ) кюн сайын  Ухань провинцияда  аурууну  ёсюуюню юсюнден кюн сайын  хапар билдиргенлей тургъанды. Мен да аны жайылыуун математика амал бла санаргъа акъыл этгенме, - деп хапарлайды Ошхунов. – Статистиканы анализи кёргюзтгенича, биринчи кезиуде  жайылыуну терклиги экспонентагъа (геометрия прогрессия) кёре болгъанды, ызы бла –  парабола ёсюуге, артда уа –  акъырын кётюрюле баргъан логарифмикалы  функциягъа, ахырында алаша бола баргъан.  Биз заман болжалланы да шарт белгилеялгъанбыз, аны юсюнден Уханьда болум тохташхынчы иги да алгъа КъМКъУ-да «Точка кипенияда» бардырылгъан илму семинарда да айтханбыз».

Прогнозну методикасы  статистиканы классикалы амалларына кёре къуралгъанды.  Амалны къысха болжаллы прогнозунда халатлары беш процентден кёп тюйюлдюле. Алай бла аурууну беш кюннге прогнозу, 27 апрельден башлап республикада 336 жукъгъан саусуз болгъанда, аны ызындан келлик кюнледе быллай кёрюмдюле боллугъун белгилей эди: 28 апрельде – 370 ауругъан, 29 апрельде – 408, 30 апрельде – 445, 1 майда – 485. Кертиси бла да, 29 апрельде Къабарты-Малкъарда жукъгъанланы саны 412 болгъанды – халат бир процентден аз.

«Узакъгъа созулгъан прогнозлада санау халатла кёбейирге боладыла, нек дегенде ауруу терк жайылады эм аны алгъадан ангыларгъа къыйынды, - деп ангылатады физика-математика илмуланы кандидаты Жазаланы Елена. – Бусагъатда  алгъыннгы статистикагъа таянып 5-10 кюннге прогнозну кюн сайын тюзетип турабыз. Аны себепли  SARS-Co V-2 коронавирус къозгъагъан аурууну КъМР-де жайылыууну терклигин бизни алгъадан ангыларгъа онгубуз барды».

Аналитика ишге бла прогнозированиягъа къатышыргъа чакъырылгъан КъМКъу-ну ишчилери бла аспирантлары методикала жарашдыргъандыла, аурууну жайылыууну статистика тинтиулерини мурдорунда компьютер программала къурагъандыла.

«Коронавирус инфекцияны жайылыууну магъаналы математикалы юлгюсюн жарашдырыу аны ёсюуюне себеп болгъан затланы (кюнню халы, жерни энчилиги, жамауатны кёплюгю эм башхала) эсге алыуну излейди, - дейди профессор Ошхунов. – Мында бек къыйыны аурууну жайылыууну керти шартларына таянып чыгъарылгъан эсеплени ачыкълауду. Андан сора да, энчи регионда, сёз ючюн, КъМР-де,  вирусну жайылыу энчилигин эсге алыргъа тийишлиди.  Бизни институтда жарашдырылгъан методикала кёп башха жерледе да хайырланыргъа боллукъдула, COVID-19 вирусну, келлик заманда чыгъаргъа боллукъ бирси жукъгъан аурууланы  жайылыуларын  да билдирген прогнозча (керти шартлары бла статистика болса)».

Университетни алимлери кюн сайын  прогнозну эки тюрлюсюн хазырлайдыла – ахшы (адамла самоизоляцияны низамын тутсала) эм осал (республикада жашагъанла къырал власть эм жер-жерли самоуправление тохташдыргъан жорукъланы сакъламасала). Биринчисинде 7 майгъа КъМР-де 765 жукъгъан боллукъду, экинчисинде – 1680.

Къоркъуулу вирус инфекция жукъгъан саусузланы санын эки кереге кёбейтмез ючюн, май байрамлада Къабарты-Малкъарны тийресинде болгъанла пандемия болумлада тохташдырылгъан низамны, къоркъуусузлукъну амалларын сакъларгъа борчлудула. Ол сакълыкъ жангы коронавирус инфекцияны тыйыу амалды.