Къаламны ушкокгъа алышындырыргъа тюшгенди

Уллу Хорламны 75-жыллыгъына

Булунгу элден Жарашууланы Мажит кесине эм огъурлу усталыкъны – сабийлени юйретиуню - сайлап, анга кертичилей къалгъанды. Аны жарыкъландырыу иши ликбезледен башланнганды, ол эллилерин жазаргъа бла окъургъа юйретип тургъанды. 1941 жылда Мажит Магомедович башланнган класслада географиядан дерсле бере эди. Алай журтубузгъа уруш келгенинде, анга къолуна указканы орунуна ушкокну алыргъа тюшгенди.

Бу къазауат, белгилисича, таулу халкъгъа заранын эки къаты жетдиргенди. Сауут туталгъан жашлары Ата журтну къоруулай уруш аулакълада жан бергендиле, аланы ата-аналары, сабийлери, эгеч-къарындашлары уа зор бла къыралны узакъ районларына кёчюрюлгендиле.

Бу ачы къадардан Мажитни юйюрю да къутулалмагъанды. Туугъан эллери Булунгугъа къайтханларында ол, аны юй бийчеси Зайнаф да (ол да устаз) школларыны оюлгъан къалгъан-къулгъанларына келгендиле. Ол заманда Орта Азиядан адамланы барысы да бери кёчюп бошамагъанлары себепли сабийлени алыкъа бош юйледен биринде окъутургъа боллукъ эди. Ол мурат бла ала Макытланы Дауутну юйюн анга аллай уллу ремонт керек тюйюлдю деген хыйсап бла сайлайдыла. Жангы эшикле, терезеле саладыла. Сора, сабийлени жыйып, мында башланнган классланы школун ачадыла. Мажит директор болады, Зайнаф а завучну ишин толтурады.

Жарашуулары анда он жылны ишлейдиле, ызы бла жыйырма жылдан аслам заманны Акъ-Сууда онбешинчи номерли школда урунадыла. Филология илмуланы кандидаты Зайнаф Коналиевна ал кезиуледе анда завуч, пенсиягъа чыкъгъынчы уа директор да болуп тургъанды. Билим бериуде жетишимлери ючюн анга «РСФСР-ни сыйлы устазы» деген ат берилгенди, Мажит а «Халкъгъа билим бериуню отличниги» деген белги бла саугъаланнганды.

Къабарты-Малкъар къырал университетни малкъар тилден бла адабиятдан бёлюмюн бошагъандан сора, Мажит Орджоникидзени пединститутунда география жаны бла билим да алгъанды эмда жыйырма жылны андан дерсле берип тургъанды.

Устазны уруш кезиуде жашаууну юсюнден айтыргъа тийишлиди. 1942 жылны жайында ол Донну тюзлеринде къазауатха къатышханды. Гитлерчиле Шимал Кавказгъа кирир, андан а нефтьден бай Грозныйге бла Бакугъа ётер муратда алайда аслам кюч жыйгъандыла. Вермахтны танк колонналары, жолда тюбегенлерин кюйдюре, алжаусуз алгъа барадыла. Аланы тохтатыр кюч табылмазгъа ушай эди. Бу къыйын кюнледе жауну тыяргъа ары 115-чи атлы дивизияны иедиле. Танклагъа къажау – атлы аскер… Бу тарых шарт миллет дивизияны болумунда кесини жарсыулу ызын къойгъанды эмда аны юсюнден кёп даулашлы оюмланы да туудургъанды.

Бизникиле фашистлени Уллу Мартыновка деген къазакъ станицаны тийресинде сакълайдыла. Теренирек окопла къазаргъа кюрешгендиле, танкла бла тюбешиуден иги умут этерча тюйюл эди. Жарашуу улу кесине тынгылы жер хазырлагъанды, сол къолуну тюбюне автоматны хазырлап салгъанды, онг жанындан да - гранатала. Бир кесек арлакъда, ПТР-лерин жау келир жанына буруп, бронебойщикле турадыла. Аладан узакъ бармай – сорокопяткалары бла артиллеристле. Немислиле кирир жерден кёз алмайдыла. Бир ауукъ замандан былайда атлы аскерле танкла бла тюбеширикдиле, кёплеге ол биринчи эм ахыргъы сермеш боллукъду. Аскерчиле аны ангылагъандыла, аланы хар бири да Ата журтлары ючюн жан берирге хазыр эди.

Мажит сагъайып тынгылайды – танкланы моторларыны дауурлары эшитилип къалсала уа. Къалай сюе эди ол ала бир жаны бла кетерлерин. Жанына къоркъуу тюшгенде, сагъышлары аны туугъан тауларына, ата-анасына элте эдиле. Алай бир къужур оюмдан элгеннгенча, ол кеси кесине: «Эки ёлюм болмаз, биринден а къутулалмазса»,-дейди. Ол сагъатда узакъда тютюн булутчукъла эслене башлайдыла, моторланы ишлеген тауушлары алыкъа эшитилмей эселе да, ала аслам бола барадыла. Алай келгенле танкла болгъанларына ишеклик жокъду.

- Ала бек кёп эдиле. Аллыбызда ёзенни толтургъандыла. Аны кеси кёзю бла кёрмеген ийнанырыкъ да тюйюлдю, баргъанларында жер къалтырай эди. Бусагъатда аны кесим сынагъаныма окъуна ийнанмайма. Жюрегим кёкюрегимден чыгъыпмы кетеди дегенча урады. Танкла бир такъыйкъагъа тохтап, топларындан атдырадыла, сора жангыдан барып башлайдыла. Бизни артиллеристлерибиз бла бронебойщиклерибиз да от ачадыла, бир бири ызындан талай танк жанады. Аладан чыкъгъан тютюнден чууакъ жай кюн мутхуз болгъан эди. Танкладан бири тюз да мени юсюме келеди: ол окопума жетсе, андан ары жашамазлыгъымы ангылайма. Менден сол, онг жанында да танкла кюедиле, мынга уа окъ жетмейди. Ичимден артиллеристлерибизге урушама. Онгум болса эди, окопдан чартлап чыгъып, алагъа кереклерин берир эдим. Жыйырма жылымда ёллюгюм а келмей эди.

Гранаталаны къолума алама, танк манга жетерге он метр къалгъанлай, аланы чархларыны тюбюне сызып, энишге чёгеме. Танк атылгъандан сора башымы кётюреме, къарасам, кюе тургъан машинадан бир бири ызындан танкчыла ашыгъышлы чыгъадыла. Алай аладан бири да къачалмагъанды. Аланы ким илишанда тутханын билмейме, алай жунчугъандан кесими уа атдырыргъа эсимде да жокъ эди, - деп хапарлагъан эди бир ненча жыл мындан алгъа мени бла ушагъында  Мажит.

- Аны кеси сынагъан танк чабыуул не болгъанын биледи. Къалмукъ тюзледе мен ала бла экинчи кере да тюбешгенме. Алагъа къажау сауутларыбыз аман болгъаны себепли, жолларын кесалмагъанбыз. Отлары, гусеницалары бла ала уллу халеклик салгъан эдиле, мени бла уруш этген кёп адам ёлгенди. Окопуму юсю бла ётген эди танк, насыбым тутуп, сау къалгъанма.

Андан сора Жарашуу улу 54-чю гвардия дивизияны санында Донбассны азатлаугъа къатышханды, 1943 жылны кюзюнде уа Днепрны жагъаларына жетгенди. 1943 жылны 26 ноябринде Калиновка элни тийресинде ауур жаралы болады.  

Гвардияны тамата лейтенанты Жарашууланы Магомет этген кишилиги ючюн Уллу Ата журт урушну биринчи даражалы ордени, «Жигитлиги ючюн» эки майдал бла саугъаланнганды.