КЁП ЗАТНЫ БИЛМЕЙ…

 Хапар

Жашайбыз, кёп, аз эсе да, Аллах берген чакълы. Кёп жашырын, тасха затны уа билмей кетебиз дуниядан. Сен да аны айтаса, даусуз-дауурсуз. Мен а тынгылайма.

Олтурабыз. Азчыкъ-азчыкъ, сакъ уртлайса чапыракъ суратлы пиалангдан исси чайны. Тауушсуз телевизорда уа алышадыла суратла бири бирин. Туудугъунгу чакъырып:

– Ючюлт муну! – дейсе. – Бу актёрну бир да сюймейме.

– Нек сюймесе? Ання, аны ким да сюеди.

– Мен а сюймейме. Ол начасны хатасындан бир ариу тиширыу кесин поезд тюбюне атханды! Андан бери мен муну кёрюп да болмайма.

– А-а-а! Анна Каренинагъамы айтаса?! Да ол киноду да! Ол аны ролюду.

– Болсун! Ма муну ючюн жоюлгъанды ол жазыкъ.

– Муну ючюн угъай, сюймеклиги ючюн, ання.

Стол артында олтургъанланы ышаргъанларын кёрюп, къол булгъайса:

– Ой, сиз сюймекликден не ангылайсыз? Жашчыкъ, – дейсе, жанынгда олтургъан узакъ къайынынга айланып: – Энди сен окъуулу адамса. Адамны бир ненча юйдегиси болса, ол дунияда ол къайсы бла турады? Къуранда анга не дейдиле?

– Биринчи некях ким бла этилсе да, аны бла.

Андан сора башынгы кётюрмединг.

Билеме, сен анга тюбер кюнюнгю сакълайса.

Алай болмаса, жашаудан, ёлюмден да, бу дуниядан, андан да не магъана?

Биринчи нёгер къызымы арбазында кёрген эдим аны. Нафисат, билегимден тартып:

– Кел, къарындашым келип турады. Саламлаш, – деди да, атладым аллына.

Ол кюн тюшген эди бир жинк жюрегиме.  Артда уа район арада тюбешдик. Ол, Оюс, – юйюрлю, мен да – алай.

Атам ауушуп, тёрт сабий болуп къалгъан эдик анамы къолунда. Кичибизни, Салихни, ата къарындашыбыз кесине юйретирге сюйюп: «Эр киши къолунда ёссюн», – деп, биргесине алып кетген эди къоншу элге. Юч къызы бла анабыз кишилик, тишилик да этдик, баш тутаргъа кюрешдик. Жете келгенлей, мени, бир эр киши болушлукъ болсун деген болур эдиле, Аппулагъа бердиле. Тынч адамла эдиле. Бир бири ызындан юч сабий туудула, бири да къалмады сау. Аталары да урушда жоюлду. Борч салмайма, жюрек къыйынлыкъ кёрмегенме алада. Алай… Нафисатны къарындашы уа кетмегенди эсимден, кёлюмден да.

Район къуллукъчу эди ол. Биринчи юйдегиси бир да ариу адам эди, кеси да – къобузчу. Къобузун сокъгъан угъай, сёлешдирген эте эди деучюдюле бюгюн да, эсге тюшюрселе. Халкъ сюйгенликге, баш иеси уа сюймеди аны жарыкълыгъын, тойдан тойгъа жюрюгенин да.

Партизаннга уа ол экинчиси бла чыкъгъан эди. Тау-лугъа да ушамагъан, бир назик, чюйбурун комсомолчу къызчыкъ. Ол анда сууукъ тийип ауругъанда, алып келген эди аны таудан бир боран кюн арба бла баш иеси бизге. Нафисатлары алда окъуна район арагъа кёчюп эдиле да, баям, андан сайлагъан эди бизни.

– Элни душман алыпды да, ары ётдюралмайма. Онгум былайды, – деди да, кёзюме къарады.

Ол не айтса да, угъай дер къарыу къайда?! Кече бизде къалды юйдегиси бла. Кийимин да жуудум, къурутдум. Хуржунуна уа къагъыт жазып салдым. Тёзалмадым.  

Эки ыйыкъ турду бизде Саният. Къызгъаны кетмей эди. Докторну чакъырыр онг жокъ – тёгерекни душман алып, эшикге башын къаратхан аз.

Фашистле кече бла ашыгъышлы  къачдыла дегенлей, партизанла да тюшдюле. Арба бла алып кетген эди ол юйдегисин элине. Къутхаралмады.

Къагъытны уа сагъынмады.

Турамы эди аллай жаш жангыз – жыл озгъанлай, сайлагъан эди анасы бир узунчач къызны элден, мени да умутсуз этип.

Жюрегими тынчайталмай, аны бир къарап кёрюрге сюйюп, элине бардым. Анда ахлум-жууугъум кёп. Ол заманда киногъа баргъан адет бар эди ингир сайын. Анда кёргюзтдюле олду деп. Бир ариу къаракъаш, башында да оюулу акъ гыранчасы, андан энишге созулгъан эки базыкъ эшмеси. Не да этип, къатына олтурургъа кюрешдим. Сора бир кесекден сордум, олмуса деп.

– Хо да, – дедим. – Кёпге бармаз. Оюс къатынла алышындыра туруучуду. Бизни элде да барды бир ненчасы…

Кёп бармай, чачылгъан эди ол жангы юйюр. Жаш къызчыкъны алыкъа акъылы тохташмагъаныны хатасынданмы, хайырынданмы.

Сюргюнде уа Оюсха Фрунзе базарында тюбеп къалдым. Биргесине да беш-алты жыллы болгъан бир мудах сабий. Жашымды деди. Анамы, эгечлерими да сорду. Сора келди бир кюн бахсанчы нёгери бла анама. Андан тилеген эди мени.

Жашны анасы уа, уста къобузчу, тутулуп эди, душман келгенде, къобуз сокъгъанды деп. Сокъмай да не этерик эди тиширыу башы бла, эки къарты, сабийи да боюнунда болсала? Сталин ауушхандан сора, келип, жашын алып кетген эди Къазахстаннга. Биз а юч къыз ёсдюргенбиз. Аталарына ушайдыла. Анга ушагъанлары игиди, ансы… манга ушаб а… не табарыкъ эдиле?

Битеу жашауунг аны ючюн кюрешде кетгенин ангылап, тынгылайма, керти сюймекликгеми, аны отун тиргизип тургъан сангамы энчи намыс эте. Ахырында уа, баям, имам къайынынгы айтханын эсге тюшюре:

– Хау, мында сыйыргъан, анда уа сыйыралмам, – дейсе, таукел бола, къарамынг къабыргъада суратда тохтай.