Къыл къобузну устасы

Къыл къобуз дунияда адамла бек сюйген музыка инструментледен бириди. Аны согъаргъа излегенле, макъамларына тынгыларгъа итиннгенле  озгъан ёмюрледе, бусагъатда да кёпдюле.  Бу аламат инструментге сабийлигинден бери уллу кёллю болмагъаннга Иттийланы Солтанны жашын Алийни да санаргъа боллукъду.

Иттийланы жашны бу жаны бла бийик билими да барды. Ол КъМР-ни Культура министерствосуну тилеги бла Краснодарны Искусствола бла культура институтуну «Оркестровое дирижирование» факультетин жетишимли тауусханды.  «Халкъ инструментледен къуралгъан оркестрни башчысы» деген усталыкъны алгъанды, дипломуна кёре сокъгъан энчи инструменти уа гитарады.

Къыл къобузгъа сейири  биринчи кере Алийни акъылбалыкъ кезиуюнде «Берегите женщину» атлы телефильмге къарагъандан сора къозгъалгъанды. Белгилисича, анда жырланы автору, аланы къараучугъа эшитдирген да аты айтылгъан  артист Юрий Антоновду. Алагъа  тынгылап, магъаналарына тюшюннгенден сора жашны акъылына жашау кертиликни былай да ачыкъларгъа бола кёреме, деген оюм сингнгенди.

-Мен Антоновну чыгъармаларына асыры бюсюрегенден, тынгылагъанлай тургъанма. Къолунда гитарасы бир тамаша, жомакълы затча кёрюне эди ол заманда. Жырларын кесим да айтыргъа кюрешгенме.

1984 жылда уа ол Нальчикге гастрольлагъа келгенин эшитгенимде, ийнаннган окъуна этмегенме. Сора концертге, билетле мажарып, битеу юйюрюмю да тебиретгенме. Артистни сахна программасы бошалгъандан сора, мадар этип, Юрий  Михайлович бла тюбешип, андан автограф да алгъанма. Ол  кёллендиргенди мени бу усталыкъны сайларгъа да, - дейди Алий.

Бу тюбешиуден сора жаш анасы бла бирге Нальчикни Сабийлени бла жаш тёлюню чыгъармачылыкъларын айнытхан арагъа келедиле. Анда ол фахмулу устаз Иван Брежневни классына тюшеди. Биринчиден баяннга юйренеди, бир къауум замандан а  гитара согъуугъа да тюзеледи.

Жашларыны бу жаны бла сейири ёседен-ёсе баргъанына  анасы Мария бла атасы Солтан бек ыразы болгъандыла. Была кеслери да ёмюрлери 8-чи номерли орта школда устазла болуп ишлегендиле. Аны себепли жашлары музыка бла кюрешгенин тюзге санагъандыла. «Ала манга эм алгъа сен тюз ниетли адам болургъа керексе. Искусствогъа кёлюнг бла берилсенг а, ол жашаугъа ачыкъ кёзден къараргъа себеплик этерикди деп, кёллендиргенлей тургъандыла», - дейди Иттий улу, ол заманларын эсгере.

Краснодарда бийик билим алгъан кезиуюнде гитара классны башчысы  аты айтылгъан профессор Анатолий Пересада, дирижированиядан а Россейни халкъ артисти, «Виртуозы Кубани» ансамбльни таматасы Анатолий Винокур болгъандыла. Сёзсюз, аллай фахмулу адамланы къолунда юйреннген къайсы студентге да къыйматлыды.

Аны ангылап, Алий окъуугъа битеу кёлю, жюреги бла бериледи. Ол кезиуде законнга кёре,  жыл саны жетген жаш адамланы,  бийик билим ала тургъанына да къарамай, аскерге чакъыргъандыла. Алай бла Иттий улу,  экинчи курсха баралмай, Москваны военный округунда аскер борчун толтурургъа барады. Мында да аны чыгъармачылыкъгъа фахмусу болгъанын эслейдиле. Аты айтылгъан Таманский дивизияны аскер оркестрини музыкантларыны санына къошадыла. Анда Алий духовой инструментле согъаргъа да юйренеди.

1988 жылда битеу Совет Союзну халкъы Уллу Октябрь Социалист революцияны 71-жыллыгъына аталгъан 7-чи ноябрьде бардырыллыкъ парадха  хазырланнганды. Таманский дивизияны оркестри да ол санда. Иттийланы жаш айтыугъа кёре, ала парад майданда кече-кюн, сууукъ-жылы демей, ай бла жарым заманны ичинде эрттенден ингирге дери репетицияла бардыргъандыла.

- Ол кезиу бек аламат эди. Жашлыкъданмы огъесе асыры патриот сезимлерибиз жюрегибизни бийлегенденми– биз арымай- талмай кюрешгенбиз. Бюгюнлюкде кеси кесиме сейир окъуна этеме, къалай кючлю эдик ол бирликде биз. Техниканы ызындан минг адамдан къуралгъан сводный аскер оркестрге халкъ къызыу, тауушлукъ къарсла бла тюбегенди», - деп ёхтемленеди ол.

Парадха жашны атасы, анасы да келедиле. Аланы жюреклерин ол заманда бийлеген сезимлени темасы уа энчиди. Бошалгъандан сора бир къауум музыкантны, ол санда Алийни да, СССР -ни  Къоруулау министерствосуну атындан аскер генерал К. Кочетов Махтаулукъ къагъыт бла саугъалагъанды. Бу докуметни аны иеси бюгюн-бюгече да энчи кёрюп сакълайды.

Андан сора жашны Москваны консерваториясыны аскер факультетинде къалырын излегендиле, алай ол ёз журтуна жууугъуракъ Краснодаргъа окъуууна къайтыргъа сюйгенди.  Анда абаданыракъ курслада Асанланы Кулина, Этчеланы Музафар, Бегийланы Музафар да окъугъандыла. Ала бла эм бирси къарачайлыла, малкъарлыла бла  «Землячество» проектге  да къатышхандыла. Алий къарачайлы, оруслу жашла бла бирге вокал – инструментли ансамбль да къурагъанды.

Бусагъатда Иттий улу Хасания элни Культура юйюню мурдорунда Нальчик шахарны 1-чи номерли Искусстволарыны школуну филиалында гитарадан кружокда устаз болуп ишлейди. Ары кёп сабий жюрюгенине кесим да шагъатма. Баям, ол болумну алайлыгъы аны усталыгъыны бийиклигинден, хар жашчыкъны, къызчыкъны жюрегине жол таба билгенинден болур.

Гитчелигимден бери бир ууакъ затчыкъ жарсытып, замандан заманнга эсиме тюше туруучуду. Тогъуз - он жылым толгъан кезиуде музыканы тюз эшиталмайса деп, фортепианогъа  юйренирге жарыкъ муратымы бир устаз ёчюлтюп къойгъан эди. Кертиси бла да, сабийни ёню аламат, неда орусча  айтханда, слуху  болмаса, инструментледе согъаллыкъ тюйюлмюдю деген сорууну Алийге бергенме.

Аны жууабына кёре, хар кимни да табийгъатдан берилген фахмусу болады, аны, кезиуюнде эслеп, айнытыргъа тийишлиди. Макъамны иги эшиталмагъанлыкъгъа,  гитара, рояль эм бирсилени да согъаргъа кимни да онгу барды, жаланда итиниу керекди. Бу сёзледен сора устазны Аллахдан берилген хунерлигине, адамлыгъына бютюн бек ийнандым. Аны алайлыгъын а ушагъыбызда музыкантны коллегасы, белгили къобузчу Башийланы Фатима, сохталары да бир ауаздан  айтхандыла бизге.

Мен а Алийни макъамла жазгъанын да билеме. Ол юйретген сабийле аланы, жырлагъа келишдирип, ачыкъ дерследе, концертледе согъадыла. Мындан ары да малкъарлы жашны чыгъармачылыкъ жолу кенг, тутхан огъурлу  иши да  жетишимли болсунла дейбиз.