Къаншауну жукъусуз кечелери

Мындан иги  кесек заман алгъа редакциягъа Яникойдан келген киши мени къыйын къадарымы юсюнден жазсагъыз эди деп тилеген эди. Аны бла бирге уа ол кесини тюз атын, тукъумун белгили этмезибизни  излегенди. Алайды да, бу хапар ол уллайгъан адамны юсюнденди. Жаланда аны аты жашырынды ансы, къалгъан сёзлери барысы да тюрлендирилмегенлей  жазылгъандыла.

60-чы жылланы ахырында эди ол. Къаншау Узакъ Востокда магъадан къазгъан жерде ишлеп башлайды. Хайт деген заманы, къарыуу алгъа келген, чырайлы таулу жаш Рудный посёлкада кёзге терк илинеди. Алчы ишчиге кёп да турмай фатар бередиле. Ол къарап-къарагъынчы тёрт отоугъа да аламат юй керек сатып алады, кюйюзле бла жасайды. Къолайлы жашауу болгъан, жарашыулу, халал жюреклиге тенгле, шуёхла да табыладыла. Ол бир кюн да къонакъсыз болмайды.

Бу жол да, ишчи тенглери бла юйге келе, Къаншау аланы ингирде къонакъгъа чакъырды. Алай шуёху анга былай айтды:

-Костя (жангы жерде Къаншаугъа алай айта эдиле), биз сени бла олтурургъа, жюреклерибизни жарытхан чамларынга  тынгыларгъа сюйгенликге, сени бизге аш-суу этеме деп кюрешгенинги кёрсек, тынгысыз болабыз.

Нёгерлеринден бири, Фёдорну алай айтырын сакълап тургъанча, былай деди:

-Шуёхубузну ол жарсыууна жарарча мен бир амал билеме…Аны эшитген Къаншау, сагъайып:

-Айтчы, шуёхум, ол иги амалынгы,-деди, кёлю жарып.

-Ол а былайды,-деди Андрей. –Мени юй бийчеми Аняны  таныйса. Кёп болмай аны сабийликден тенг къызы Катя бизде жашаргъа келгенди. Ол ариу, тизгинли тиширыуну эки сабийчиги да барды. Аны алыкъа жашар жери, ырысхысы, мюлкю да жокъдула. Сен тёрт отоуунгдан бирин анга фатаргъа берсенг, хакъын да тёлер, юй жумушлагъа да жарар.

Ол ингирде окъуна Андрей, юйге бара баргъанлай, ишни болушун Анягъа бла Катягъа айтады. Ала да аны къабыл кёредиле. Экинчи кюн окъуна Екатеринаны эки сабийи бла жангы журтха кёчюредиле. Несин айтаса, тиширыу келгенлей, фатар жарыды. Ол кюнден сора  жаш  юй жумушла ауарасындан къутулду.

Къаншаугъа жангы турмуш алай башланды. Тюз магъадан къазып къыйналгъанын айтмасакъ, бийча жашай эди ол. Болсада кёп да  бармай аны тынчлыгъын бузарча сылтаула чыгъып башладыла.

-Костя, къатын алгъан хапарынг барды, алай не той этмединг, не тенглеринги жыйып, сыйламадынг. Кавказда адет алаймыды?-деп дауларгъа къалдыла шуёхлары.

Эрттен-ингир ишге бара, ишден келе, хар жолукъгъан: «Къатынынг огъурлу болсун!»-деп, Къаншаугъа алгъыш эте башладыла.

Ол  а кимине ишни  болушун ангылата, кимине лакъырда эте турду. Алай, болмазлыгъын кёрюп: «Тейри, быланы бир иги сыйлап, кёллерин алмай къоймам!»-деди. Базардан багъылгъан ирик сатып алып, сойду, тау адетдеча жарашдырды.

Игир бола Къаншауну фатары къонакъдан толду. Катя аш юйню бла залны арасында, чепкен сокъгъанча, айланады. Къонакъла ашха-суугъа узала башладыла. Катяны да Къаншауну жанында шинтикге олтуртуп, къурулуш бригаданы таматасы Александр Фёдоров Бурейко алгъыш этип башлады:

-Бизни багъалы тенгибиз Костя бла Екатерина бир юйюрлю болгъанларына бек къууаннганбыз. Экигизни да жастыгъыгъыз ырахатлы болсун! Жюрегизде не ахшы умутларыгъыз бар эселе да, толсунла! Энди уа, орус адетдеча, экигиз да бир биригизни уппа этигиз.

Катя ол сёзлени эшитгенде, абызырап, не айтыргъа, не этерге билмей къалды. Сора, бираз эс жыйып, къачып, кеси жашагъан отоугъа кирди. Анда да тынчаялмай, эки сабийни да къолларындан тутуп, эшикге чыкъды. Ёзге барыр жери болмагъан тиширыу биягъы Анялагъа кетди.

Къаншау ишни алай боллугъун алгъадан да биле эди, алай нёгерлери уа тиширыуну къаны бузулуп, къачып кетгенине бек сейир этдиле. Ол заманда къонакъларына Катя бла аны араларында бир тюрлю эр-къатын жууукълукъ болмагъанын ангылатды. Кеси жангыз къалгъанда уа, болмачы хапарлагъа тынгылап, башын палахдан кючден  къутултуп, къачып кетген харип тиширыуну жанына тийгенине жарсыды, уялгъан окъуна этди.

Ол кече кесини жюрек жарасы да ашланды. Элинден башын алып кетерча этген ачы ауузлу къатыны Ханифаны да эсине тюшюрдю. Сабийлерин узакъдан тансыкълады. Алай къатынын кёрюп болмагъанын бла  сабийлерине сюймеклигин тенглешдирип къарагъанда уа, аны кюйсюзлюгю хорлады.

Сагъышла бир бирлерин алыша эдиле, Къаншау ол кече жукъламады. Ахырында уа, орус тиширыуну айыплы этгенине сокъурана, андан кечгинлик тилерге, амал болса, аны артха къайтарыргъа керекди деген оюмгъа келди. Катя сабийлери бла тенг къызыны юйюнде тургъанлы ыйыкъ бола-болмаз Къаншау ары келип, былай айтды:

-Мен сени башынгы, кеси башымы да бу болмачы сёзледен къутултур эсем деп, амалсыздан этген эдим алай. Сени бир тюрлю айыбынгы кёрмегенме. Кесинги, сабийлени да  къыйнама да, артха къайт, мындан ары сени жанынга тиймезге сёз береме,-деп, Къаншау  къолун Катягъа узатды. Аня, юйге киргенден сора, анга ариу айтып, аны кёлюн алды да:

- Жашаугъа ат башындан къарау, керексиз гынтты этиу бла тыш жерде эки сабийни аягъы  юслерине салыргъа къолунгдан келлик тюйюлдю,-деди. –Ол ичгичи эринге къайтыр акъылынг жокъ эсе, мен айтханны эт да, башынгы жашаугъа ушат. Къаншауну кёзю санга эрттеден да  къарайды. Ол, алгъа сени бла сёз тауусмай, ашыгъышлыкъ этген эсе да, терслигине женгдиргенди.

Аны айтхан сёзлери  Катяны сагъышлы этдиле: «Сабийлерими къоюнума къысып, башымы алып кетгенме. Энтта ол фатаргъа уа, уялмай, къалай къайтып барайым? Костя да къаллай адам болур? Тышындан адепли кёрюннгенликге, ичи аман эсе уа? Юйдегиси, сабийлери да болурла. Кеси миллетими ичгисинден къачып, башха миллетни аманлыкъчысы бла баш къошуп, бютюн да палахха уа къалырмамы?

Атам, анам мен эрим бла жашагъан сунуп турадыла. Ала къатымда болсала, тюз оноу этер эдиле. Кеси жыгъылгъан жаш жилямайды дейдиле. Энди тарыкъгъандан да хайыр жокъду. Мени жангыз эки  жолум барды. Не Аня айтханны этип, экинчи кере юйюр мажара, жарлылыкъда жашау этиу. Хар эрикген, хар эсирген манга къадала турмазча, Костя бла жашасам игиди.  Ол манга  таянчакъ болур эсе уа!»-деп оюмлады.

Арада эки ыйыкъ озуп, Къаншау бла Катя, некях этдирип, экиси да жангы юйюр къурадыла. Ариу тилли, тизгинли тиширыу таулу кишини кёлюне жетер ючюн эринмейди, талмайды. Сабийлерин ариу къылыкълы юйрете, билимлерине сакъ болгъанлай тургъанды. Алай, не себепден эсе да, эки сабийине  бала  къошмагъанды. Ол жарсыу Къаншауну бюгюн да инжилтеди.

Узакъ Востокда он жыл жашап, Катяны, аны сабийлерин да алып, Къаншау туугъан жерине къайтады. Элинде жараулу  юй ишлейди,  мюлк къурайды. Ёге сабийлери окъууларын бошап, Саша врач, Альбина инженер боладыла. Экиси да сайлагъан жашау нёгерлери бла юйюрле къурайдыла. Къаншау бла Катя аланы тойларын этгенден сора да жыйырма беш жыл жашайдыла бирге.

Кюнлени биринде Катя Къаншаугъа былай айтады:

–Костя, 25 жылны жастыгъыбыз бир болуп турдукъ. Жюрек къыйынсыз жашадыкъ. Сау бол, сабийлерими, кесинги жашынгы, къызынгыча, ариу кёрюп, тап ёсдюрдюнг. Алай къадар къартлыгъыбызда бизни бир бирден айырыуну излейди. Аны мен санга ангылатайым. Мени биринчи насыбымы ичги сыйырды. Экинчи насыбым сен эдинг да, сени да манга къоймайдыла. Элингден, журтунгдан  башынгы алып къачарча этген тиширыу, сен суннганча, манга тынч жашаргъа къояр  деп къалай ышандынг.

Бери келген кюнюмде окъуна билген эдим  жашау болмазын. Кёп тёздюм, алай энди кётюралмайма аны къылыкъсызлыгъын. Мен башымы эшикге къаратханлай, аллыма чыгъып къалады. Ол манга айтмагъан не къалды! Таш-агъач тёзмезликге тёзюп турдум. Тёзер амалтын кёлсюзлюк этесе деп да айтма. Сен туугъан жеринге, жууукъларынга келгенсе, мен аланы сенден сыйырмайма. Манга уа мында жашау жокъду. Тилейме, эркин эт да, мени сабийлерим бла жашама къой.

Юй бийчесини хар айтхан сёзю Къаншауну къулагъына салта тауушча эшитилди.

-Жашлыгъыбызда бирге тап жашап, къартлыгъыбызда уа, бир бирге керек заманыбызда, айырылайыкъ деген неге ушайды? Огъесе сен мени сынагъанмы этесе? Алай этерге сени эркинлигинг жокъду. Угъай, Катя, мен санга аллай эркинлик береме  десем, сени, кесими да алдарыкъма.

Саша бла Альбина сени сабийлеринг болуп къалмай, меникиледиле. Ёз сабийлеримча кёрюп, аланы къоюнума къысханма. Бюгюн а сен аланы сыйырыргъа айтаса. Ала бла бирге кесинги да айыраса менден. Катя, Аллахынг жокъмуду сени? – деп, Къаншау жюрексинип сёлешди.

Сора Катяны мудах бетине къарап турду да, кёз жашларын анга кёргюзтмез ючюн, туруп, тышына чыкъды. Кюн, булутладан къутулуп, жашил ёзенни, нюр жайылгъанча, ариу жарытды. Кёкюрегин къысып тургъан къайгъысы селейгенча кёрюнюп, ныгъышда олтургъан  къартлагъа къошулду.

Кёп да турмай, эр бла къатын мюлк, ырысхы юлешдиле. Катя къызы жашагъан жерге кетди. Къаншау а юйюню тёрт мюйюшюне къарап къалды. Энди ол, эки жауурун къалагъындан энишге баса башлагъан къартлыкъны ауарасына жарсыуу да къошула, кечелерин жукъусуз ашырады. «Катягъа юч насыпдан бири къалгъан эсе,-дейди ол кеси кесине,-манга уа жаланда озгъан заманымы эсгериу, насыплы къадарымы чюйре айландыргъан кюйсюз тиширыугъа чамланыу къалгъандыла. Ханифа, сен манга бу дунияда кёп къыйынлыкъ сынатдынг. Мен кечмейме, Аллах да кечмесин санга!».