ЖАУУН ЖАУАДЫ

Адам бла Хауа тюбешип, жер юсюнде адам улу жайылгъанлай, ол сюймекликден бирча, бир атадан-анадан жайылгъан жамауат тюрленип, юлешинип, къауумлагъа бёлюнюп башлады: бай – жарлы, къарыу-лу – къарыусуз, акъыллы – оюмсуз, сюйген – сюймеген, зар – таза ниетли… Аланы биринчи жашлары Каин да андан ёлтюрдю Авельни. Андан бардыла артда къанлы къазауатла, ким сыйырыргъа сюйюп, ким бермезге къаст этип, журтун, эркинлигин, жанын-санын, ахшы умутларын къоруулай.
 
Алай ма ол адамланы къарындаш-эгешча бирге ушатып къойгъан заманла да болгъандыла – ёлетле, сюргюнле, келген-кетген къыйынлыкъла. 
 
 Къайгъы сёздебиз. Эшикде кеч кюз арты жауун жауады. Аны жилягъаны терезени ары жанында къайын терекни анда-мында къалгъан гитче сары чапыракъчыкъларына къонады, иничке жалан бутакъчыкъларында мияла инжичикле болуп тохтайды. 
Юй ичинден, жиляу баргъан отоудан алагъа къарап тургъан тиширыу, ёлгенни эгечинден туугъан, тынгылайды. Эси уа хапарын узакъдан, сабийликден, башлайды. 
 
Ол – къызылууурт, къаракёз къызчыкъ, юйге чабып кирип, сенада салыннган къабыргъа тапкагъа атлап, узунсап чолпу бла челекден суу алып ичеди.
 
– Тохта, аллай бир сууукъ суу ичме, ач къарангылай. Келчи былай, мени бла олтур да, бир зат къап, – дейди ыннасы, туудугъуну былай терк ёсюп баргъанын бюгюн кёргенча, сейирсине. – Сен сюйюучюча как этгенме. 
Къызчыкъ аны айтханын эшитмейди огъесе эшитирге сюймеймиди, ол:
 
– Мени анамы эки анасы, мени уа эки ыннам барды десем, киши ийнанмайды. Маний окъуна, – дейди 
Аны жууапсыз къоялмай, Эзам:
 
– Келчи былай, – деп, къатына чакъырады. Сора бура тургъан урчугъун бир жанына салып: – Ненча «беш» алдынг бюгюн, жаным? – деп сорады.
 
– Юч! – дейди Марзий, кюзгю аллында тёгерек бурула, къыйырларында уллу акъ бантиклери болгъан, учуп баргъан эшмелерине къууана. Сора тохтайды да: –  Амма, ання да мени ыннамды да? – деп сорады.
 
– Сеникиди, балам, сеникиди, алтыным, сеникиди, хангошачыгъым. Кимники боллукъду, сеники болмай?! Кёресе да, къаллай ариу жыйрыкъ алгъанды санга школгъа киерге.
 
– Ал бота да! – дейди къызчыкъ, къууанып.– Бусагъат анга барайым да, «бешлерими» кёргюзтюп, къууандырайым…
Алай айтып, бийик атлауучладан секирип-секирип тюшюп, учуп баргъанча, алай чабып кетген заманчыгъы эсине тюшюп, кеси кесине туурадан къарай, бир кесек мычыды да, ушакъ нёгерим андан ары айтды хапарын:
 
– Аппамы эки юйюрю болгъанды, – деди ол. – Бир юйюрюнден – анам бла аны къарындашы, экинчисинден да – бир жашы. Мен а аланы биринчи туудукъларыма. Эки ыннам, эки кюндеш, бир арбазда жарашып жашагъанларын кесим кёрюп тургъанма. Ол заманда ангылай да болмаз эдим аланы ол болумларын. Къалай тюшюннгюн, бюгюн да сейирим къурумайды сора?  Бир кере, эслирек болгъанымда:
 
– Алай боламыды да? – деп соргъанымда, Эзам ыннам: 
 
– Болмай а, – деген эди сабыр ауаз бла. – Кёрюп тураса да. Мен, сени ючюн ёллюк ынанг, ананга бла Муратха киши къошалмагъанма. Маржан а, ма, Мухамматны къошду алагъа. Аманмыды адамы болгъан, бек сюесе да Мухамматны? 
Керти да, сюеме. Эки ана къарындашымы бир бирден айырмайма, анам да – алай. Мухамматны бегирек сюйгенча кёрюнюп, аны букъдуруп окъуна тургъанма сабийлигимде. Аны сыйламагъан жокъду арабызда – жумушакъ, сабыр, эсли. Мурат тёшекге тюшгенли уа, аны жанындан кетмей, къарап тургъанды. Къайгъысын не къызларына, не анама, не манга жетдирмегенди… – сора, эси келгенлеге кетип, сёзюн юздю Марзий.
 
– Аталыкъ этип тура эди санга…– деп башлады да тиширыуладан бири, ёмюрде аны къоймагъан, алай бир кюнде да айтылмагъан дауу эсине тюшюп,  жюрексинип жиляды Марзий, ташны, агъачны къаратып. 
Муратха жилягъан сундула, ол а кесине жиляй эди. 
 
Да, не башхалыгъы барды – ёлгеннге да кесибиз ючюн, кесибизге жаныбыз ауруп жиляйбыз.
Марзий уллу сюймекликден туугъанын барыбыз да билебиз. Атасы бла анасы, жаш заманларында ким да сукъланырча жаш бла къыз, араларында ол уллу сезим къалай туугъанын ангылагъан да этмедиле. 
 
Халкъыбыз ата журтуна къайтып, сюргюн бошалгъанына, тюзлюк хорлагъанына къууанып, илхамлы, учунуулу да болуп, ким окъургъа, ким ишлерге орналгъанда, университетде тюбеген эдиле экиси да. Беш окъуу жылны озарын ашыгъып сакъладыла. Бир бирни кёрмей кюн да турмадыла. Бирге болгъанлай а… чачылдыла. Ах, къалай ойнай эди къадар аланы жюреклери бла!
 
Келинчикни ауурлугъу болгъанына къууанып да бошагъынчы, телефон бла сёлешди бир эр киши Юсюпге: «Сени сабийингмиди ол тууарыкъ, меникимиди?» – деп. Ол сёзле дунияны къарангы этип, насыпны чарсда ажашдырып къойдула. Юсюп да, юйдегисине айтханлыкъгъа, ата-анасына туурасын билдиралмады. Ай, билселе уа, ол игини, аманны да кёре келгенле, тап оноу этер эдиле! Айхай… 
Бары эндиге дери болгъан игиликлени сибирип кетген къутургъан къара ырхы арада терен къол салды. Къызгъа ары, жашха бери ётерге жокъ мадар, жокъ дунияда аллай кёпюр. 
 
О, зарланы сёзлери бу уллу дунияда ненча уяны чачдыла, ненча тиширыуну, ненча эр кишини жилятдыла, ненча сабийни ёксюз этдиле, ненча тууарыкъ жан жаратылмады аланы хаталарындан! 
Къызчыкъ, Марзий, туугъанда да келмеди атасы. Россейде хапары чыкъгъан эди. Анда угъай, мында болса да, керек тюйюл эди энди ол Тамарагъа. Анча жылны танып, билип, бир юйюр болургъа излеп туруп, кимни эсе да жалгъан сёзюне ийнаннган эр киши бла жашаялмаз энди ол. 
 
Тамараны кёзюнден жилямугъу къурумагъанын, жангыз эгечлерини насыбы кесилгенин кёрген къарындашлары баш энишге къарап тохтадыла. Таматасы, Мурат, кёл этдире:
 
– Жарсыма, ёсдюрюрбюз, – деди. – Тейри, быллай чолпанкёз а кесибизге да керекди.
Сабий а, анасыны къайгъысын билгенча, уянса да, жагъын этмей, тёгерекге-башха акъыллы кёзчюклери бла къарай, сакълар эди анга эс бурурларын. Хар жууундургъандан тюрленнген балачыкъгъа ингир сайын ашыгъып жете эдиле ана къарындашлары. Ыннала уа, экиси да, бирден бирге бере, къолгъа юйретип къойгъан эдиле.
 
Тамара, битеу дуниядан ёпкелегенча, студент нёгерлерин кёрюрге излемей, аладан бир жанында турургъа сюйюп, окъууун да башына жарашдырмай, шахаргъа жууукъ къабарты элде тюкенчи болуп тохтады. Аны кёпле тилегендиле, баргъан а къабартылы жашха этгенди. Къайынлары сюйген келинди, сабийле ёсдюреди.
 
Марзий а къартла бла, ана къарындашлары бла, бир арбазда къалгъан эди. Бир арбаз десем да, жашла юйдегиленнгенлей, бёлген эдиле жерни. Къоншуда жашап турдула, алай бир юйюрча, татлы.
 
Биринчи Маржан алышды дуниясын. Аны эки туудугъу да, Мухамматныкъыла, эр киши сабийле болуп, ол Марзийни кесине къысып жашагъанды. Жиляуун да этген эди Марзий.
Школну бошар кезиучюгюнде ол танымагъан къоншусуна тюбеди – Алий аскер къуллукъдан сора аскер училищени да бошап, солургъа келген эди юйюне. Къызны кёрдю да, сейирге къалды:
 
– Ол къаракъаш кимди? – деп сорду эгечине, ызындан къарай.
 
– Танымаймы тураса? Эзамланы Марзий, – деди ол да, кёзлери кюле.
 
Къуллукъ этер жерине Алий Марзий бла бирге къайтды. 
Юйюнден кете юйренмеген сабийге къыйын эди узакъда башха журтха, башха халгъа юйреннген. Заставада офицерлени юйдегилери не заманда да бир юйюрча жашайдыла, таматала кичилени юйрете. Ол болушду. 
 
Хар не да иги эди, алай сабий къошулмады юйюрге. Жылдан эки кере келе эдиле элге. Къайынлары сёз айтмасала да, узакъдан-жууукъдан эшите турду Марзий «тюп эте тургъанын» Алийни. Он жылдан юйюне келгенлей, артха къайтмай къалды.
Баш иеси чакъырып, къайтырын тилеп кюрешди, болмагъанында, умутун юздю. Эки-юч жылдан а жангы юйюрлю болду. 
 
Марзийни атасыны Россейден къайтхан хапары келди, алай аланы бир иничке халычыкъ окъуна байламай эди бир бирге. Жаланда къарай эдиле кюзгюден, Марзий ары бурулса, атасыны аны бетинде ажашып тургъан къара кёзлери, къашлары, ышарыуу… Излей а келмеди бир кюнде да ол насыпсыз ата сабийин. Не деп тюбер бир заманда бир не бу, не ол дунияда анга? 
 
Марзий жаш заманында жетишмегенин болдура, университетде окъургъа сюйдю. Ишге кирип, окъууун да бардыра, Эзам айтханлай, адамлагъа къошула башлады. Уллу юйде – Марат бла юйюрю, гитче юйде уа ынна бла туудугъу жашап турдула. 
Жазны бир ариу чакъгъан кюнюнде тюбеген эди ол Ануаргъа. Коридорда тохтатып:
 
– Мен Ануарма. Сен а? – дегенинде, башындан энишге исси суу къуйгъанча болгъаны эсине тюшюп, Марзий ол кюнча къызарды.  
Андан сора, хар тюбегенден алай болуп турду. Жаш да эслеген эди аны. Аны юйдегиси, эки къанатлары къатмагъан баласы. Не этсин? Ишден кетип да кёрдю. Болалмады. Марзийни ариу, жилтинле учургъан кёзлери ызындан къарап тургъанча кёрюнюп, кёп кере бурулуп, ызына айланып турду. 
 
Эзам дуниясын алышханда, дууасы тохтагъынчы, кюн сайын жюрюдю Ануар къызны арбазына. Марзийге къалай къыйын болгъанын ол кимден да бек ангылай эди – бек жууукъ адамы ыннасы эди да, энди мындан арысында ол сууукъ юйде кеси жангыз жашарыкъды. Къалай? Не мадар болсун анга? Солутмай эди акъылы.
 
Эки аны сюйген, ол да сурагъан тиширыуну арасында къалып, Ануарны жашауу адам сукъланмазча, тынгысыз да, жарсыулу да эди. Юйдегисине тапмай эди сылтау – юйюрюне сакъ, къайынларына къайгъырыулу, ишинде намысы жюрюген, не менме деген тиширыудан да аламат. Ангылай эди Нажабат да баш иесини халын, насыпсызлыгъын да.
Сора айтды бирде:
 
– Бар. Мен жангыз тюйюлме. Атам, анам, сабийлерим, шукур Аллахха. Ол а жангызды, менден къайда насыпсызды. Кесинги да, бизни да къыйнама мындан арысында. Сабийле уа… ангыларла. Аланы ётюрюкде ёсдюрюрге сюймейме.
Чыгъып кеталмады Ануар – къыз тиширыуланы хаух фатарда къояргъа кёзю къыймады, бети жетмеди. Марзий а сакълап турду. 
О, ненча телилик этди ол! Жиляй кетип, арыса, телефонну буруп, солуууна тынгыларгъа сюйдю. Ол алмай, Нажабат алса уа чолпуну, тынгылай келип:
 
– Мени бла сёлеширге унамайды ким эсе да, сени излей болур, – деп баш иесине бере турду.
Бирде уа, кече ортасында телефонну ары жанында тиширыуну жюрексиннгенин эшитип, баш иесини къарамын букъдуруп сюелгенин кёрюп, такси чакъырып:
 
– Бар, кесине бир хата этип къояр, машина сакъ-лайды тюбюнде, – деп, ашыкъдырды. 
Ингиринде уа экиси да бир бири кёзлерине къараялмай турдула. Сюймеклик тасхасы этдирмеген не къалгъанды тиширыугъа?
Ануар, тасхасын нёгерине билдирип, оноу излегенде:
 
– Алай этсенг, былай этсенг да, сокъуранырыкъса, – деди ол. – Бетинг айтханлай бол.
«Сен не тюрлю эр кишисе, – деп тырман этди тю-шюне келген атасы, – эки тиширыуну бирча къыйнап?! Аллынгда сабийле ёседиле, ала кимден юлгю аллыкъдыла, ата-анадан алмасала? Чачылгъан юйюрледе ёсгенлеге артда кеси жашауларын къураргъа къыйын болгъанын къалай ангыламайса, жашым?!» – деп жазыкъсынды. 
 
Аны артында сюелип тургъан анасы да сёлешди.
 
Жууаш, жумушакъ ауазы бла: «Халалса да, табалмайса жол. Ажашыпса, балам. Сен сюйгенни, сени сюйгенни биз да сюебиз, Аллах да сюйсюн, алай аны башха къадар сакълайды», – деди да, алгъа ётюп, жашыны сагъышлы башын кесине къысды. 
Анасынымы, кесиними жилямугъу кюйдюрдю бетин, бети угъай, жюреги ачытып, сынсып, алай уянды Ануар.
Ачы жиляды Марзий. 
 
Къайдан билсин насып башха жол бла келгенин? Биргесине ишлеген Ахмат, жюрегин ачып, келечиле жиберип, алай келтирди юйюне Марзийни. Ол а таш болгъан эди да, не башхалыгъы бар эди, кюн къыздырса, ырхы жууса да жюрегин? Ануаргъа ачыугъа этген эди бу ишни да. Энди сокъуранмайды. «Ачыугъа этеме деп, насыпха болду», – дейди кеси кесине. Ахмат аны, эсгериуледен аяй, уллу шахаргъа алып кетип, анда жашайды. Жылдан бир келедиле бери, солуугъа чыкъсала.
 
Алай келгенлей, бир жол болгъан иш эсине тюшсе, жылыу ургъанча болады бетине, жюрегине да. Бир кере ол, Марзий, орамда автобус сакълап тургъанлай, бир машина келип тохтайды да, аны ичинден Алий чыгъады. Ол:
 
– Кел, олтур, – дегенде, Марзий, абызырап, сын къатып къалгъан эди. 
Ол унамай, ол да къоймай, кёп кюрешдиле. Тартып олтуртханында уа, кёрдю Марзий Алийге ушагъан эки жашчыкъны бла аналарын биринчи кере. Ала да кёрдюле биринчи кере алагъа ана болалмагъан тиширыуну…
 
Жиляйды Марзий хар келген бла. Тохтайды, ала шошайсала. Ана къарындашы Мурат аны ёрге атып ойнагъаны, аскерден, артда, анда окъугъанда, Москвадан чемодан толу кийим, илляу келтириучюсю тюшеди эсине.
Жиляйды ол, терезеден бу насып къонмагъан, алай аны эсде тутаргъа сюймеген арбазгъа къарап. Анасыны сыннган жашлыгъы, кесини ёмюр бла тенг амалсыз сакълауу, эки ыннасыны – эки кюндешни да бирча кюйдюрген, къадарларын жютю къыпты бла терс къыйгъан эришмеклик – бары да кёкге кетип, андан жауун болуп, ауур-ауур тюшедиле жерге. 
 
Жаланда бир зат барды ол шургулукъну хорлагъан былайда, бу ёмюрде, бусагъатда – сюеледиле арбаз ортасында, къара къалпакъла кийип, Мухаммат бла Ахмат.
Мусукаланы Сакинат.
Поделиться: