Алтын Жулдузун кёкюрегине тагъаргъа насыбы тутмагъанды

Уллу Хорламны 75-жыллыгъына

Ол урушда этген жигитлигини юсюнден хапар айтыргъа сюймегенди, битеу совет солдатлача, Туугъан журтну аллында кесини борчун толтургъаннга санап къойгъанды. Мухажирни ол аскерден къайтхандан сора таныгъанладан манга ким эсе да айтхан эди, жангылмай эсем, Гуртуланы Элдар болур эди, дейме: «Мухажир бет-къол жууаргъа кёлегин тешгенде, этинде тап болмагъан жери жокъ эди», - деп.

Баям, таулу жаш гитлерчиле бла сюнгю урушха кёп кере кирген болур эди. «Сюнгю уруш» дегенлигибизге, бизникиле бла немецлиле бетден-бетге тюбешип къалгъан кезиуледе ушкок, автомат къалакъланы, керох сапланы, бичакъланы, тап сапёр жугарчыкъланы да хайырланнгандыла.

Уммай улу Мухажирча командирлеге «окопный офицер» дегендиле. Мухажир керти да аллай болгъанды. Хар заманда да ол ротасыны аллында кеси баргъанды, душманны траншейлерине биринчи болуп киргенди. Ненча кере жаралы болгъанын, эштада, кеси да айталлыкъ болмаз эди.

Мухажирни суратын мен биринчи кере Къашхатауда район газетде ишлегенимде кёрген эдим. Чырайлы жашны суратына тюрслеп къарадым. Гвардияны тамата лейтенанты, ёшюнюнде Ата журт урушну, Александр Невскийни, Къызыл Байракъны орденлери, «За отвагу» майдалы.

Бу майдалны, кертисин айтханда, солдат саугъагъа санайдыла. Алай аны бла офицерлени да саугъалагъандыла – сайлап, бек жигитлерин. Бек уллу аскер саугъа Къызыл Байракъны ордениди, алай Мухажир биринчи саугъасын – «За отвагу» майдалын – барындан да сыйлы кёргенди.

Жыйырмажыллыкъ командирни саугъалауну къагъытларындан биринде быллай жазыу барды: «Привольный элни къатында «1630» бийикликни алыр ючюн, фашистле бла сермешде Уммайланы Мухажир уллу кишилик эм жигитлик этгенди, не тюрлю къыйын болумда да аскер бёлюмге башчылыкъ этерге къолундан келгенин кёргюзтгенди».

1943 жылда сегизинчи майда Мухажир кесини солдатлары бла бирге къуршоугъа тюшеди. Аланы юслерине фашист танкла, ызларындан а автоматчикле тебирейдиле. Ол кюн гитлерчиле атакагъа беш кере кётюрюлгендиле. Хар жол сайын Мухажирни солдатлары, душманнга уллу къоранч сала, аны артха айландыргъандыла. Ол кеси да ротасын контратакагъа тёрт кере элтгенди. Алайда рота жюзге жууукъ фашистни къыргъанды, бир ненча танкны кюйдюргенди. Хар замандача, сермешни бек къыйын жерине Мухажир кеси киргенди. Аны автомат окъларындан кёп фашист жоюлгъанды. Ол кюн алайда этген жигитлиги ючюн Уммай улу Къызыл Байракъны ордени бла саугъаланнганды.

… Совет аскерле, кюйсюз душманны ууата, хар шахар, хар эл ючюн кёп къан тёге, алгъа барадыла. Ала бла бирге Мухажирни ротасы да. Къызыл Байракъны, Суворовну, Богдан Хмельницкийни орденлери бла саугъаланнган 59-чу гвардиячы жаяу аскер дивизия Краматорск шахар ючюн къызыу сермешлени башлайды. Гитлерчиле анда къаты бегинип тохтагъан эдиле.

Душманны эки жаяу аскер ротасы Мухажирни солдатларына чабыуул этедиле, фашистле миномётладан кючлю от ачадыла. Уммай улу, жаралы болгъанына да къарамай, станковый пулемётну артына кеси тохтап, гитлерчилеге окъ жаудурады. Немислилени эки ротасындан хазна адам къалмайды. Дивизиягъа «Краматорский» деген сыйлы ат аталады, бизни солдатларыбыздан бла офицерлерибизден кёпле орденле эм майдалла бла саугъаланадыла. Мухажирни саугъаларына уа Ата журт урушну биринчи даражалы ордени къошулады.

Биз Ата журт урушну тарыхындан билгенликден, Одессаны къоруулагъан совет аскерчиле кеслерини жигитликлери эм чыдамлыкълары бла дунияны сейирсиндиргендиле. Немис-фашист аскерле бу къара тенгиз портну алалмай бир ненча айны кюрешгендиле. Бермез ючюн да бек къаты сюелгендиле. Алай ахыры белгилиди.

Бу шахарны азатлагъан аскерлени намысларына Москвада салют берилгенди. Алай анга кесини ротасы бла биринчи болуп кирген гвардиячы офицерни аты не Совинформбюрону билдириулеринде неда газетледе сагъынылмагъанды. Ол ёмюрледен бери жашап келген жерлеринден зор бла къысталгъан халкъны жашы болгъаны ючюн. Уммайланы Мухажир эди ол жигит.

Кертиди, аны Совет Союзну Жигити деген атны атаугъа кёргюзтгендиле. Былайда Мухажирни командирлерине дау этер жерибиз жокъду. Алай къурурукъ «бешинчи графа» таулу жашны къыралны бек уллу саугъасына – Алтын Жулдузгъа жолун кесген эди.

1965 жылда журналистле Ностуланы Магомет бла Гадийланы Ибрагим, Уммайланы Мухажирни юсюнден материала табаргъа болушурун тилеп, «Коммунизмге жол» («Заман») газетни атындан СССР-ни Къоруулау министерствосуна жазгъандыла. Андан а быллай жууап келген эди: «1944 жылда 10-чу апрельде Одесса шахар ючюн сермешледе жаяу аскер ротаны командири гвардияны тамата лейтенанты Уммайланы Мухажир болмагъанча уллу жигитлик этгенди. Одессаны къатында душман контратакагъа кётюрюлген эди. Уммай улу, ротагъа башчылыкъ эте, гитлерчилени юч атакаларын тыйгъанды. Андан сора уа ротасын алгъа элтгенди эм шахарны къыйырына биринчи болуп киргенди.

Сюнгю урушда Мухажир кеси 18 фашистни ёлтюргенди, аны ротасы уа 200 гитлерчи солдатны бла офицерни къыргъанды. Немецлиледен онусун жесирге алгъанды, аладан кёп сауут сыйыргъанды. Душманны ызындан къууа, Уммай улу Одесса шахарны ортасына жетгенди эм кесини ротасы бла бирге дагъыда жюз немецли солдатны бла офицерни къыргъанды».

Къабарты-Малкъар АССР-ни Баш Советини Президиумуну ол замандагъы Председатели Уяналаны Чомай  иши бла Москвагъа баргъанды, Уммайланы Мухажирни юсюнден тюзлюкню тохташдырыргъа болушурун СССР-ни Баш Советини Президиумуну Председатели Микояндан тилегенди. «Бир кере этилген жигитлик ючюн эки кере саугъа берилмейди», - деп къойгъанды ол. Мухажирге Алтын Жулдузну орунуна Александр Невскийни орденин берген эдиле.

Чомай, Микояндан тилегенден сора да, Уммайланы Мухажирге Совет Союзну Жигити деген ат аталгъынчы дагъыда, жыйырма бла беш жыл озгъанды. Битеу да, башында айтханыбызча – 46 жыл.

Алтын Жулдузун кёкюрегине тагъаргъа Мухажирни насыбы тутмагъанды. Дуниядан ол бек жашлай кетгенди, жаралары аны ёмюрюн къысха этген эдиле. Болсада жигитни аты ёмюрден ахыргъа дери да халкъыны эсинде сакъланырыкъды.

Къулбайланы Алийни эсгериулеринден.
Поделиться: