«Биз юйретген сабийлени хар бирине да жюрегибизни кесекчигин саугъалагъанбыз»

Къабарты-Малкъарны сыйлы артисткасы, «Балкария» фольклор-этнография къырал тепсеу ансамбльни солисткасы, «Гордость Кавказа» деген ансамбльни художестволу башчысы Жанатайланы Ирэна кёп болмай экинчи кере аналыкъны сынагъанды. Юйюр тамата Шауаланы Рамазан фахмулу юй бийчеси бла бирге «Балкарияда» тепсейди эм «Гордость Кавказа» ансамбльде сабийлени тепсеу искусствода биринчи атламларын этерге болушады. Бу эки фахмулу адам бир бирге билеклик эте, бир ишни тутханлай, аны жетишимли айныта  барадыла. Ирэна бюгюн мени ушакъ нёгеримди.

- Ирэна, къыйынмыды юйде тургъан?

- Угъай, биз  сабийле ууакъ болгъанлары себепли, хазна жукъламай эсек да, былай бир энчи къырал кибик кесибизни энчи жашауубузну бардырабыз. Мен бусагъатда кесими бек насыплы тиширыугъа санайма. Насыпны букъдурургъа жокъду амал, ол бар эсе, кимге да баямды. Тюзюнлей бу кезиуде бизни жашауубузну къууанчы, магъанасы да эки къызчыгъыбыздыла,  аталары аланы асыры сюйгенден,  ёсюп, кеслери юйюр къурап, бизден кетерикдиле келлик дуниялада, Аллах айтса, деген хапарны эшитирге сюймейди, анга шёндюден окъуна жарсыйды. (Кюледи). Бизни толу юйюрюбюз бир заманда да чачылмазлыгъын излейди.

Сабийле алыкъа къагъанакъладыла. Уллугъа - жыл бла жарым, гитчеге – ай бла жарым. Ала бла шёндю къыйынды – ауругъан да этедиле, тиш чыгъарыр къайгъыгъа да киребиз. Алай бу къайгъыла бизге къыйын тюйюлдюле – сабийле, мёлеклеча, жюрекге балхамдыла.

- Ирэна, сени тепсегенинги кёргенле, мени айтханыма бой салырла – сууда жюзген къанкъазча, санларынг учханча кёзге алай кёрюнеди. Тепсеген заманынгда къаллай сезимле келедиле?

- Мен не залны, не къараучуланы эслемейме. Ол угъай,  нёгерими окъуна эслемей эдим, арт заманнга дери. Тепсеуню заманында мен тепсеуню дуниясына кетеме, бир башха жердеча болама. Къараучула къарс къакъгъан заманда кесиме келеме дерге боллукъду.

- Рамазан бла  бирге ансамбльде тепсейсиз. Ишигизде бир бирни кюн сайын кёре, юйюр къураргъа алай базыннган болурсуз?

- Угъай. Биз ишде жангыз да коллегала эдик. Тепсеген жаш бла ахырысы бла да жокъ эди муратым юйюр къураргъа. Ансамбльде тепсеген къызла бла жашла къауум-къауум болуп шуёхлукъ жюрюте эдиле. Биз бир къауумда эдик.        Кертисин айтханда, мен анга жаланда тенгимеча, мени ангылагъан жууукъ адамгъача къарай эдим. Нек дегенде атам мени биринчи кере келтиргенде ансамбльге, хар кимге да  «бу да жууугъубузду», «бу да къарындашыбызды» дегени эсимде эди. Атам Жанатайланы Салых «Балкарияны» къуралгъандан сора биринчи  вокалисти болгъанды. Шёндю сабийлени юйретгенде, атамы жырларын салама. Ма алай кёп жылланы  къадарым къатымда болгъанын ангыламай тургъанма.

- Атангы юсюнден  айтсанг эди.

- Атам мени тепсеучю болуруму сюймей эди. Кеси искусствону адамы  болгъаны себепли ол ишни айланч-къыйланч жолларын кимден да иги биле эди. Алай мен «Балкария» жаратылгъан жыл туугъанма, репетициялагъа да кёп жюрюгенме. Тепсеуден ариу, сейирлик не зат барды дунияда? Ол ариулукъ адамны жюрегинде бир тамыр жиберсе, аны юзген къыйынды.

Эсимдеди, школда окъугъан заманымда, тепсеучю чарыкъларымы кийген кюнюмден башлап, окъуу не болгъанын унутханым. Мени педагогум Заур Марышев бек фахмулу устаз болгъанды, жаратыучу эдим юйретгенин, алай урушхан заманында уа бек къоркъуучу эдим. Шёндю кесим да аныча ишлейме – сабийлени бек сюеме, алай бошлап да къоймайма.

Атам кёре эди мени тепсеучю болуп туугъанымы. Гитчелигимде окъуна, музыканы эшитсем, башымда тепсеу жаратыла эди, ол кёз аллыма кёрюне эди. Ол кесими да сейирге къалдыра эди. Юйде уа  атам да, анам да къуру да жырлагъанлай тура эдиле. Атамы къарындашы  Жанатайланы Исмайыл да бек белгили жырчы эди.

-Жаннетли болсун, Исмайыл башха белгили жырчыла бла бир тизгинде бир заманда да болмагъанды, аны ауазы ёмюрледе айтылып турурча ариу эди.

- Хау, ол кертиди. Исмайыл, атам, анам жырлап тургъанлары ючюн болур, баям, мен кесим да бек сюеме жырларгъа. Алай болсада тепсеу жюрегимде биринчи жерни алады. Бюгюнлюкде да тюшюмде жангы тепсеу кёрюп, уянама. Аны унутама деп да къоркъуучума.

Сабийле бла репетицияны кезиуюнде атам жырлагъан жырны салсам, «бу мени атамы ауазыды» деп ёхтемленип айтама. Атам бир кере да фонограмма бла хайырланмагъанды. Жарсыугъа,  арт жыллада саулугъу осал эди. Мени жетишимлерими кёргенине бек къууанама. Ол сау къадарда, манга онсегиз жыл болгъанда Ингушетия Республиканы сыйлы артисткасы деген атха тийишли этгендиле. Жыйырма бла юч жылымда уа  КъМР-ни сыйлы артисткасы деген атны бергендиле. Атам мени жетишимлери бла алай ёхтемлене эди! Ол дуниясы жарыкъ болсун! Аны ауазы биргеме къалгъанча, къулагъыма эшитилгенлей турады.

Сёзсюз, шёндюгю дунияда ишлеп турурча, фахмудан сора да, кюч-къарыу да керекди. Мени эки эгечим, анам, атам, баш ием, сабийлерим, жууукъларыбыз, юйретген сабийлерим  да - ала барысы да манга къарыу бередиле.

- Студиянга ненча сабий жюрюйдю?

- Тёрт жюз сабий. Баш ием бла Уяналаны Аюф жашчыкъланы юйретедиле, мен – къызчыкъланы. Бек гитчечигибизге – эки бла жарым жыл болады. Тепсеу – ол хар кимге да ачыкъ дунияды. Бирле тепсерге женгил юйренедиле, бирсилеге уа заман керекди. Кёп ата-аналаны  манга берген  биринчи соруулары: «Бизни сабийибиз къачан сахнагъа чыгъып тепсерикди?» - деген болады.  Мен  ол заманда: «Сизге башха студиягъа барыргъа керек болур», - деп къояма. Сахнагъа ашыгъыргъа керекмейди, тепсеуню дуниясын сезерге, ангыларгъа кюреширге керекди. Бек биринчиден, тепсеу саулукъгъа игиди. Сабийле ёсе баргъаны себепли аркъа сюеклерин тюз тутаргъа юйренедиле. Экинчиден, тепсеу учунуу, къууанч сезим туудурады, адамны ич дуниясын ариулукъдан толтурады. Озгъан ёмюрлени жашырынлыгъы бла танышханча, ата-бабаларыбыз бла тюбешгенча болабыз.

Андан сора да, ёсе келген балала коллективде жашаргъа, кеслерин жюрютюрге юйренедиле. Школда къалай окъугъанларын да сорабыз. Кёп ата-анала: «Бусагъат Рамазаннга сёлеширикме», - деселе, олсагъат кепге сыйынмагъан хыпыяр сёзге тынгылаучу болуп къалады, дейдиле. (Кюледи).

- Ата-анала бла уа къалай келишесиз?

- Биз сабийни кеси бла ишлейбиз. Ата-анала айгъа абонемент аладыла эм балаларын студиягъа жюрютедиле. Ёсе келгенлени тепсеу, музыка, бютюнда кесибизни малкъар макъамларыбыз  кёллерин кётюредиле. Жюреклеринде къууанч сезим бла, кёзчюклери жилтирей, ала бек сюйюп жюрюйдюле. Сёзге – мен тепсерге сюймейме, мен семизме, манга анда кюлген этерикдиле дегенле, аналары хор этип алып келген сабийле артда кеслери чапханлай жетедиле бери. Бир – бирде бек фахмулу балачыкъла, жюрюй кетип, ата-аналарыны уа ахча тёлерге онглары болмай къалгъанла да бардыла. Аллайла бир жыйырма сабий боладыла, аланы хакъсыз юйретебиз. Дагъыда эшитмеген, сёлешмеген бир къызчыкъ да жюрюйдю. Бек аламат тепсейди эм сурат ишлей биледи. Рамазан бла мени суратлап,  саугъагъа келтиргенди бир кюн ишин. «Сен художестволу школгъамы жюрюйсе», - деп соргъанма. Аны атасы уа: «Бизни сизден сора бир жерде да алмагъандыла», - дегенди.  Андан сора да, ДЦП-ны женгил формасы бла ауругъан сабий да жюрюйдю. Мен алагъа угъай демейме. Тепсерге ким да сюеди, мен алагъа къолумдан келгенича болушама.

- «Гордость Кавказа» студияны хорламлары уа бармыдыла?

- Бизни жаш тепсеучюлерибизни терк-терк концертлеге чакъырадыла эм ала тюрлю-тюрлю конкурслагъа да къатышадыла. Кёп болмай  Гюржюде битеуроссей конкурсда  къытханбыз. «Гордость Кавказаны» къайда да таныйдыла десем, ётюрюк айтырыкъ тюйюлме.

Сабий кёп жюрюгенини хайырындан, студияны ишчилерине бла  арендагъа хакъны тёлер онгубуз барды.  Бир ауукъда жети ишде ишлеп да тургъанма. Сора битеу сохталарымы бир жерде жыяр акъылгъа келдим. Ызы бла Рамазан да сохталарын жыйды. Уллу залны арендагъа алдыкъ. Мени оюмума кёре, къызчыкъланы тиширыу, жашланы уа эр киши юйретирге керекди. Нек дегенде тиширыуну санларыны тебиуюне эр киши юйреталлыкъ тюйюлдю. Жашланы да ол халда. Мен Рамазанны ишине къатышмайма, алай сюйюп къараучума. Айтырыкъ затым  болса, юйде оноулашабыз, тепсеп кёребиз. Бир бирге тынгылайбыз, бир бирни эшитебиз: жарым сёзден, жарым къарамдан. Экибизге да бирча сагъыш, бир проблеманы жалчытыуда бир акъыл  келген кезиуле да аз тюйюлдюле.  Шёндю  экибиз да жангы тепсеуле къурайбыз. Тепсеу - ол спектакльди. Анда хар затны да эсге алыргъа керекди.

Ансамбльде къыркъ сегиз  къызчыкъгъа  жыйрыкъла, онсегиз а жашчыкъгъа жараулу костюмла тикгенбиз. Ата-аналаны ол ишге къатышдырмайма, кеси ахчабызгъа этгенбиз. Жангы тепсеулеге жангы костюмла керек боладыла, ала хазырдыла. Ата-бабаларыбыздан къалгъан тепсеулени унутмазгъа керекбиз, алай жангыларын къураргъа да онг бар эсе, къураргъа керекбиз.

– Къаллай муратларынг барды жууукъ заманда?

– Сахнагъа чыгъар умутум барды. Бек тансыкъ болгъанма. Биринчи декретимден юч ыйыкъдан сора чыкъгъанма, бусагъатда уа бир ай болду. Тепсер ючюн кесими формагъа келтире турама.

– Сени тутхан ишингде бек магъаналы неди?

– Бизни студиябызны хайырындан кёп адам тепсеуню сюйгендиле, аны бла жашауларын байлагъандыла. Аланы хар бирине да жюрегибизни юзюкчюгюн саугъалагъанбыз. Аны ючюн биз жарлы болмагъанбыз,   бютюн байыкъланнганбыз.

«Гордость Кавказа» ансамбльни аты алыкъа кёп жерде атын айтдырыр деп ышанабыз. Къыралны айтхылы сахналарына чыгъарла сохталарыбыз деп ийнанама!

– Тутхан ишигизден къууаныгъыз, муратларыгъызгъа жетигиз!