Аналыкъ жууаплы жумушду

 Аналыкъ насыпды. Алай шёндюгю дунияда ол да тюрленип барады. Жюз жыл мындан алгъа къыркъ-элли жылларында сабий тапханла хазна жокъ эдиле. Аналыкъ бла байламлы бир талай сорууну Вольный Аул элни поликлиникасыны врач - гинекологу Рахайланы Людмилагъа бергенбиз.

- Бусагъатда сабийни отуз беш жылларындан сора тапханла аз тюйюлдюле. Ол саулукъгъа игимиди, огъесе хаталымыды?

- Гинекологланы оюмларына кёре, гормонла тиширыуну  жашлыкъ кезиуюн узайтадыла.Сабий кеч тууса, климаксны артха созарыкъды. Америкалы алимле 35-жыллыкъларындан сора сабий тапхан анала остеопороздан эм инсультдан аз ауруйдула, дейдиле.Къарт болсала да, сангырау болмайдыла. Холестерин да аз болады. Психика жаны бла игилиги - сабий ёсгюнчю, тиширыу жаш аналай, ариулай, тазалай эм саулукълу болгъанлай къалады. Алай былайда бир затны эсге салыргъа сюеме: шёндю эрге баргъан къызланы асламысы жаланда багъылгъандан сора сабий табадыла. Алай кеч юйюр къурагъанла багъыла тургъунчу къарт болуп къаладыла. Аны себепли, эрттерек тамамланнган иш игиди.

Жыл санлары  къыркъдан озгъан аналаны гормонлары тюрленириклери себепли эски ауруулары окъуна къозгъалыргъа боллукъдула. Онкология ауруула да жангыдан къозгъалыргъа болурла деген къоркъуу да уллуду. Дагъыда аланы араларында диабетден ауругъанла эки кере кёп тюбейдиле, жаш тиширыуланы араларындан эсе. Къан тамырларыны басымларыны кётюрюлюулери  юч кере кёп тюбейди отузжыллыкъланы араларындан эсе.

- Ана болургъа хазырланнган тиширыу кесин къалай жюрютюрге керекди?

- Бир-бир тиширыуланы кёрсек, ачыуланыргъа окъуна тюшеди. Ауурлукълары болгъанда, быдырларын ачып, ары татуировкала салып, киндиклерине сыргъала тагъып айланадыла. Ол а неге ушагъан ишди?

Ол кезиуде тиширыу бютюн сабыр, тизгинли болургъа керекди. Тюздю. Жаш къызланы кёбюсю бизге жашаудан артха къалгъан, дуниядан, модадан да жукъ ангыламагъанлагъача къарай болурла. Да сора Западдан келген былхымсызлыкъ - олмуду мода?

Мен ангылагъандан, бизни да миллет энчилигибизни унутмазгъа керекди. Ауурлугъу болгъанын «байракъ» этип айланнганны махтаугъа санамайма. Жарсыугъа, кёп юйюрледе атадан уялгъан, буюкъгъан дегенча зат къалмагъанды. Аны себепли былайда адеп-къылыкъны эсге тюшюрейик.

- Кийимни юсюнден айтханда, ол къаллай болургъа тийишлиди?

- Ол, биринчиден, анга ариу ушаргъа, болумуна келиширге керекди. Къайсы тюкеннге барсанг да, керекли зат табылады, аны къояйыкъ да, аллай тиширыулагъа деп энчи тюкенле окъуна бардыла. Анда жыйрыкъла, сарафанла, моданы излегенлеге уа кёнчекле окъуна табыллыкъдыла.

Ала барысы да таза къумачладан тигилгендиле. Аллай тиширыуну кёрсек, биз да сюйюп къарайбыз. Кёпле уа, кеслерини ана болургъа хазырланнганларын унутуп, салоннга келген сунадыла.

- Аякъ кийим къайсы тиширыуну да жюрюшюн тюрлендиреди. Ауурлукълары болгъан кёп тиширыула бийик табан чурукъларын тешмейдиле. Тууарыкъ къагъанакъгъа аны зараны бармыды?

- Бек уллуду аны хатасы. Аллай тиширыуну чуругъу тынч, тап болмаса, аны кёп органларына къыйынлыкъ жетеди. Андан а къыяулу сабий тууаргъа боллукъду. Аны хатасы алай уллу эсе, кесини, къарынындагъы сабийни жашауларына да къоркъуу сала турмай, алаша ариу аякъ кийим кийгенни бир къыйынлыгъы жокъду.

- Ауурлугъу болгъан тиширыуну низамы, ашы къаллай болургъа керекди?

- Кёпле, ауурлугъу бар эсе, бир зат да этмей, кесин къыйнамай, жатып турургъа керек сунадыла. Ол терсди. Ауурлукъ ол ауруу тюйюлдю, къууанчды. Ол хар тиширыу да сынарыкъ физиология процессди. Къайсы тиширыу да солууну бла ишни бирге келишдире билирге керекди. Юй тюпню сыйпаргъа, жууаргъа да жарайды, тизгин жыяргъа да. Жаланда ауур кётюрмей, неге да узала, женгил ишле бла кесин жубата турургъа керекди.

Кёп кезиуледе тиширыула, тапсыз затланы ашап, кеслерин, къарынларында сабийлерин да къыйнайдыла. Бусагъатда бек кенг жайылгъан аурууладан бири - гистозду. Ол а неди? Адамны бюйреклери ашагъан ашны, ичген ичгини да жарашдыралмай башласала, аны къоллары, аякълары да кёбедиле. Тиширыуну ауурлугъун кётюралмай, къанны жюрюую эки жанына, анагъа бла балагъа, жетишалмай башлагъанына айтадыла. Жарсыугъа, бу ауруугъа алыкъа багъа билмейдиле. Аны себепли кесини, сабийини да саулукълары ананы къолундадыла.

Тиширыуну бу кезиуде ашагъан ашында белокла, тюрлю-тюрлю элементле да кёп болургъа керекдиле. Бизни жарсытхан затладан бирини юсюнден айта кетерге сюеме. Ана болургъа хазырланнган бир-бир тиширыула врач айтханнга къулакъ салмайдыла. Сабий тапхан кезиуде къыйынлыгъы уа бизге жетеди. Сора иш тапсыз болуп, анадан бла баладан бирин сакъларгъа тюшсе, биз анагъа сагъыракъбыз. Ол заманда аны жууукълары уа дагъыда врачланы терслейдиле.

Насыпха, кеслерин кереклисича жюрютген, врачлагъа ышана билген, аланы айтханларындан чыкъмагъан, билимли тиширыула да кёпдюле. Ауурлугъундан тап, тынч къутулууда ол бек магъаналы ышанды.

- Ол халда болгъан тиширыугъа стресслени хаталары уа къаллайдыла?

- Хаталары бек уллуду. Къуру аллай тиширыугъа угъай, кимге да. Къыралны политикасы шёндю сабийле кёбюрек тууулларына бурулупду. Аны себепли сабий табаргъа сюйгенлени саны ёсе барады. Ол туугъан да этгинчи, сокъуранып, этер амаллары болмай, нерваларын къурутуп, ичлеринден кюйюп тургъанла да кёпдюле.

Дагъыда къолайлары аз болуп, жетишдиралмай, аны юсюне уа не эри, неда кеси ишлемеселе - ма санга кюерге дагъыда бир сылтау. Ахшы доктор ол жаланда профессионал тюйюлдю. Ол, бек алгъа, иги психолог, аламат адам болургъа керекди. Больницагъа тюшген тиширыу анасындан, эгечинден да узакъда, жаланда врачны къолунда къалады. Аны ючюн да кёпле, бютюнда биринчи келгенле, стресслеге тюшедиле. Ол алай болмаз ючюн а, ол мен алгъаракъда айтхан ышаныулукъну магъанасы бек уллуду.